Obama đắn đo trước chuyến viếng thăm Việt Nam

Tổng thống Mỹ Barack Obama đang cứu xét việc dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí – đã có từ 30 năm qua – đối với Việt Nam. Giới chức Hoa Kỳ nói rằng, khi ông đắn đo giữa một quan hệ quân sự gần gũi hơn và những lo ngại về hồ sơ nhân quyền bê bối của Hà Nội.

Các cuộc tranh luận trong chính quyền Hoa Kỳ đang ở đình điểm vì Mỹ đang chuẩn bị cho chuyến đi của Obama đến Việt Nam trong tháng này để tăng cường mối quan hệ giữa Washington và Hà Nội, nước cựu thù thời chiến, ngày càng là một đối tác chống lại sự quyết đoán đang tăng của Trung Quốc ở Biển Đông.

Việc loại bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận – điều Việt Nam chờ đợi từ lâu – sẽ quét đi một trong những di tích lớn cuối cùng của thời kỳ Chiến tranh Việt Nam và sẽ đẩy mạnh tiến trình bình thường hóa quan hệ giữa hai nước, bắt đầu cách đây 21 năm. Nó cũng sẽ có khả năng làm mất lòng chính quyền Bắc Kinh; họ đã lên án việc dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí một phần của Obama với Việt Nam vào năm 2014 là một can thiệp vào sự cân bằng quyền lực trong khu vực.

Trong cuộc tranh luận nội bộ, một số giới chức Nhà Trắng và Bộ Ngoại giao nói rằng còn quá sớm để chấm dứt hoàn toàn hạn chế về viện trợ quân cụ chết người trước khi chính quyền cộng sản Việt Nam thực hiện tiến bộ về nhân quyền nhiều hơn.

Theo giới hiểu rõ về cuộc tranh luận nội bộ này cho hay nhân viên Nhà Trắng và Bộ Ngoại giao mâu thuẫn với Lầu Năm Góc. Ngũ giác Đài lập luận rằng nên ưu tiên củng cố khả năng của Việt Nam để đối phó với một Trung Quốc đang lên.

Tăng cường an ninh của các đồng minh và đối tác đã là một lực đẩy chính trong chiến lược “xoay trục” của Obama đối với khu vực châu Á-Thái Bình Dương, một phần chính của chính sách đối ngoại của ông.

Ngay cả khi Việt Nam muốn có mối quan hệ đằm thắm hơn với Hoa Kỳ, tuy nhiên, giới chức Hoa Kỳ biết rằng nhóm bảo thủ trong đảng Cộng sản Việt Nam vẫn nghi ngại Washington muốn làm suy yếu hệ thống độc đảng của Việt Nam.

Theo một nguồn tin thân cận với giới hoạch định chính sách ở Nhà Trắng, một yếu tố quan trọng trong quyết định của Obama sẽ là liệu Việt Nam sẽ tiến nhanh đến những thỏa thuận quốc phòng lớn của Hoa Kỳ hay không. Đây là một lợi ích có tiềm năng tạo việc làm của người Mỹ, có thể làm làm giảm đi mức chống đối của Quốc hội về việc bỏ lệnh cấm vũ khí.

Tin cho biết đã có câu hỏi về việc liệu Việt Nam, phần lớn đang dựa vào vũ khí của Nga kể từ khi Chiến tranh Lạnh, đã sẵn sàng để bắt đầu mua các hệ thống vũ khí của Hoa Kỳ hay chưa. Giới ngoại giao Mỹ đã nhận nhiều tín hiệu cho thấy Hà Nội đang tìm cách quan hệ với các nhà thầu quốc phòng của Hoa Kỳ nhưng Washington muốn thấy có những cam kết chắc chắn.

Việt Nam là quốc gia mua nhiều vũ khí từ Nga, đồng minh trong thời Chiến tranh Lạnh, gồm cả tàu ngầm Kilo và hộ tống hạm. Việt Nam có thể quay sang Hoa Kỳ để mua máy bay trinh sát P-3 và hoả tiễn để tăng cường lực lượng hải quân và việc bảo vệ bờ biển.

Tại Lầu Năm Góc, quan điểm chung dường như phù hợp hơn với bản điều trần trước Quốc hội vào cuối tháng trước của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ash Carter. Ông nói sẽ hỗ trợ bỏ lệnh hạn chế bán vũ khí của Hoa Kỳ cho Việt Nam.

Phát biểu của Carter đã làm giới chức Toà Bạch Ốc phải nhíu mày vì họ nói rằng ông Obama vẫn chưa quyết định về vấn đề này.

Quyết định cuối cùng của ông Obama, trong chuyến thăm Việt Nam sắp tới, có thể sẽ dựa vào bất cứ đề nghị nào của Tom Malinowski, phái viên nhân quyền hàng đầu của chính quyền Mỹ, và Daniel Russel, Trợ lý Ngoại trưởng đặc trách Đông Á và Thái Bình Dương.

Phát biểu tại Hà Nội hôm thứ Ba, Russel cho biết việc dỡ bỏ lệnh cấm vận vẫn còn trong “thời gian xem xét định kỳ” và sẽ được cứu xét nghiêm túc, mặc dù ông đã nói rõ cam kết của Việt Nam về nhân quyền sẽ là trọng tâm cho mọi quyết định. Russel nói với các phóng viên,

“Một trong những yếu tố quan trọng có thể đưa đến việc bỏ lệnh cấm vận là [Hà Nội] tiếp tục đà đi tới trong việc tôn trọng các tiêu chuẩn nhân quyền phổ quát và tiến bộ trong cải cách pháp luật quan trong.”

Malinowski không có chương trình nói chuyện với giới truyền thông trong suốt chuyến đi của ông.

Không rõ Obama đã nghiêng về phe thuận hay phản đối việc chấm dứt lệnh cấm vận trước chuyến đi. Ông sẽ là tổng thống Hoa Kỳ thứ ba liên tiếp đến thăm Việt Nam, sau thời chiến.

Obama nới lỏng lệnh cấm bán vũ khí gây chết người cho Việt Nam vào tháng 10 năm 2014, cho phép bán thiết bị bảo vệ hàng hải để giúp Hà Nội xây dựng khả năng răn đe Trung Quốc về tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông, gây xung đột với các nước láng giềng như Việt Nam và Philippines, đồng minh Mỹ.

“Không xứng đáng vào thời điểm này”

John Sifton, giám đốc Vận động Nhân quyền ở châu Á của Human Rights Watch, cho biết việc dỡ bỏ lệnh cấm vũ khí “không xứng đáng vào lúc này”. Trong một bức thư ngày 27 tháng tư gửi cho Obama, HRW mô tả chính phủ Việt Nam là “một trong những chính quyền áp bức nhất trên thế giới”.

Trong khi một số dân biểu Hoa Kỳ ủng hộ quan hệ quân sự chặt chẽ hơn với Việt Nam vì lo ngại chung về Trung Quốc, những người khác vẫn còn nghi ngại.

Dân biểu đảng Dân chủ Hoa Kỳ Loretta Sanchez, một thành viên của Uỷ ban Quốc hội về Việt Nam, có sự ủng hộ mạnh mẽ của một khối lớn cử tri Mỹ gốc Việt tại California, nói dỡ bỏ lệnh cấm vận có nghĩa là “cấp giấy phép cho một chính quyền liên tục quấy rối, bắt giữ và giam cầm công dân của mình.”

Obama có quyền vượt qua Quốc hội để dỡ bỏ cấm vận. Nhưng chính quyền của ông sẽ hy vọng có được sự hỗ trợ của Thượng nghị sĩ John McCain, đảng Cộng hòa Hoa Kỳ, một cựu tù nhân trang trí binh chiến tranh ở Việt Nam người đã ủng hộ dỡ bỏ lệnh cấm vận một phần vào năm 2014.

Một số giới chức Hoa Kỳ thấy dấu hiệu cho thấy Việt Nam đang bắt đầu chú ý đến những lời chỉ trích về nhân quyền. Nhưng những quan tâm vẫn còn đó vì những đòn trấn áp nặng tay của chính phủ đối với người đối lập chính trị và việc đối xử với người lao động và người ta e rằng Washington sẽ mất sực bẩy nếu bỏ lệnh cấm vận vũ khí mà không bảo đảm được Việt Nam sẽ chấp nhận đổi mới.

Một viên chức cấp cao của Mỹ cho rằng tốt nhất bây giờ hãy để “vấn đề cấm các loại vũ khí gây chết người sang một bên”. Ông nói thêm, “Những điều này làm mất thời giờ.” Nhưng những người khác nói cứ nên giữ cửa mở về việc dỡ bỏ lệnh cấm vận trong lúc tiến hành chuẩn ị cho chuyến viếng thăm của Obama.

Một viên chức Hoa Kỳ cho biết, nếu Obama không chọn bỏ lệnh cấm vận, một lựa chọn khác có thể xoa dịu được phía Việt Nam, là thành lập một “nhóm công tác” để vạch đường hướng tới việc dỡ bỏ lện cấm vận hoàn toàn.