Minh Quân
(VNTB) – Khi thời gian lao nhanh về những tháng cuối năm 2019, trong khi vẫn chưa thấy tăm hơi nào về triển vọng Liên minh châu Âu (EU) gỡ bỏ ‘thẻ vàng’ thủy sản đối với Việt Nam, thì lại hiện ra nguy cơ ngành hải sản Việt Nam có thể phải chịu ‘thẻ đỏ’ mà sẽ khiến đình chỉ toàn bộ hàng hải sản xuất khẩu vào thị trường EU.
Đài VOA dẫn một báo cáo mới công bố của Quỹ Công lý Môi trường (EJF) cho biết tình trạng người Việt Nam đánh bắt cá bất hợp pháp ở các nước cũng như sử dụng trẻ em để lao động trong lĩnh vực này vẫn không thuyên giảm, dẫn đến nguy cơ Việt Nam có thể bị phạt “thẻ đỏ” – bị cấm hoàn toàn xuất khẩu thuỷ sản sang các nước châu Âu.
Trong báo cáo mang tên “Caught in the net: Illegal Fishing and child labour in Vietnam’s fishing fleet” (tạm dịch: “Mắc kẹt trong lưới: Nạn đánh cá bất hợp pháp và lao động trẻ em trong các đội tàu cá Việt Nam”) công bố hôm 11/11, EJF nhận định rằng mặc dù năm ngoái, Việt Nam có ban hành một số luật mới để ngăn chặn nạn đánh bắt cá bất hợp pháp, nhưng các cuộc điều tra của tổ chức này trong năm nay cho thấy các quy định này vẫn chưa được áp dụng. Tình trạng ngư dân Việt Nam sang các nước khác đánh bắt trộm vẫn không được cải thiện.
“Cá ở biển Việt Nam ít đến mức chúng tôi buộc phải đánh bắt cá bất hợp pháp ở nơi khác để kiếm sống”, EJF dẫn lời các thuyền trưởng và thuyền viên người Việt cho biết.
Báo cáo mới của EJF được thực hiện dựa trên cuộc khảo sát 239 thuyền viên từ 41 tàu cá Việt Nam bị Thái Lan bắt giữ khi đang đánh bắt trong vùng biển nước này.
Báo cáo cũng tiết lộ rằng trẻ em Việt Nam đang được đưa vào làm việc trong điều kiện bẩn thỉu và không an toàn trên các tàu đánh cá dài ngày.
Trong số 41 tàu cá mà EJF tiến hành điều tra, có đến 7 tàu cá có trẻ em làm việc, trong số đó có em chỉ mới 11 tuổi.
Việt Nam hiện đang bị Uỷ ban châu Âu (EC) phạt “thẻ vàng” vì tình trạng khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) kể từ năm 2017. EC cũng đã đưa ra các khuyến nghị và thời hạn để Việt Nam khắc phục tình trạng trên.
Nhưng với báo cáo mới nhất, EJF cho rằng đã có “rất ít khuyến nghị của Uỷ ban châu Âu được thực hiện hoặc thi hành thành công”. Do đó, tổ chức này cho rằng tình trạng hiện tại đang đặt Việt Nam trước nguy cơ bị phạt “thẻ đỏ”, nghĩa là bị cấm hoàn toàn xuất khẩu thuỷ sản sang châu Âu.
Sẽ ra sao nếu bị ‘thẻ đỏ’?
Theo thông cáo của EU, hình thức cảnh cáo “thẻ vàng” là một trong các bước quy định trong bộ quy tắc áp dụng cho quy trình giải quyết tình trạng đánh bắt hải sản lậu được EU thông qua năm 2010.
“Thẻ vàng” không đi kèm các biện pháp trừng phạt, nhằm để cho quốc gia bị cảnh cáo có thời gian “khắc phục tình hình”.
“Thẻ xanh” sẽ được ban hành nếu vấn đề được giải quyết. Ngược lại, “thẻ đỏ” sẽ được đưa ra kèm theo một loạt biện pháp trừng phạt, bao gồm lệnh cấm thương mại đối với các mặt hàng hải sản của quốc gia đó. Sau “thẻ vàng”, nước bị cảnh cáo sẽ có thời gian 6 tháng để sửa chữa sai lầm và tìm ra giải pháp khắc phục.
Có bốn lý do dẫn đến việc EU tiếp tục cảnh báo thẻ vàng với hải sản VN. Đó là việc truy xuất nguồn gốc hải sản xuất khẩu vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu; Tái diễn tình trạng tàu cá VN đánh bắt trái phép tại vùng biển các nước Đông Nam Á (Thái Lan, Malaysia, Indonesia); Hệ thống giám sát tàu cá chưa đầy đủ; Cần tăng nặng chế tài xử lý vi phạm khi xây dựng các văn bản hướng dẫn thực hiện Luật thủy sản.
Tình thế hiện thời mà Việt Nam phải đối mặt là nếu không lơ cho hoạt động “đánh bắt xa bờ”, ngư dân sẽ lấy gì để tồn tại? Đặc biệt là ngư dân miền Trung – những nạn nhân trực tiếp của nạn xả thải Formosa, sẽ làm sao để sống, hay đến mức cùng quẫn họ sẽ bùng nổ hàng loạt cuộc biểu tình chống chính phủ?
Nhưng nếu không thể ngăn chặn được hoạt động “đánh bắt xa bờ”, Việt Nam chắc chắn sẽ bị EU “rút thẻ đỏ”, để nền kinh tế Việt Nam phải chịu một khoản thiệt hại lớn.
EU và Mỹ là 2 thị trường nhập khẩu thủy hải sản hàng đầu thế giới với quy mô hàng chục tỉ USD. Đây cũng là 2 thị trường xuất khẩu thủy hải sản chính của Việt Nam khi trung bình mỗi năm Việt Nam xuất khẩu hải sản từ 1,9 – 2,2 tỉ USD, trong đó EU và Mỹ mỗi thị trường chiếm khoảng 16 – 17% tổng giá trị xuất khẩu của Việt Nam với con số tương đương 350 – 400 triệu USD.
Nếu mất đi giá trị xuất khẩu 350 – 400 triệu USD vào EU và Mỹ, đó vẫn chưa phải là một thảm họa thật sự đối với Việt Nam. Nhưng nguy cơ lớn hơn hẳn là “thẻ đỏ” sẽ là tiền đề dẫn đến hàng loạt biện pháp chế tài về thuế quan và hàng rào kỹ thuật được dựng lên tại Mỹ và các nước EU đối với không chỉ hàng hải sản mà còn nhiều chủng loại hàng hóa khác của Việt Nam, trong đó có mặt hàng chiến lược là xuất khẩu gạo.
Khi đó, liệu Việt Nam có thể duy trì được số xuất siêu đến 30 tỷ USD/năm vào Mỹ và 25 tỷ USD/năm vào EU?
Rõ ràng là so với những năm trước, thái độ và hành động của EU đối với chính thể độc tài ở Việt Nam đã không còn mềm dẻo mà trở nên cứng rắn hơn hẳn.