Trong bối cảnh cả nợ xấu và nợ công đều tăng dần đến tăng vọt, một “điểm sáng” về tình trạng tài chính mà Bộ Tài Chính báo cáo, là tính chung cả vay nợ nước ngoài và huy động qua trái phiếu, 9 tháng đầu năm 2016 Chính phủ đã vay thêm khoảng 16 tỷ USD, đạt đến 80% kế hoạch vay của năm 2016 là 20 tỷ USD.
Tuy nhiên nếu nhìn khác Bộ Tài chính, rất dễ thấy là cơ cấu vay đã thay đổi nhiều so với những năm trước. Nếu trước đây vay nước ngoài thường chiếm đến gần phân nửa nợ vay của chính phủ Việt Nam mà cho thấy các chủ nợ nước ngoài vẫn còn ưu ái, thì đến năm nay, trong số 16 tỷ USD vay đã có đến 250 ngàn tỷ đồng phát hành trái phiếu chính phủ (tương đương 11 tỷ USD).
Theo tính toán của Bộ Tài Chính, số vay bằng phát hành trái phiếu chính phủ chiếm khoảng một nửa kế hoạch vay 20 tỷ USD, còn lại là vay ODA, quỹ bảo hiểm, Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC) và trái phiếu quốc tế…
Thế nhưng kênh phát hành trái phiếu quốc tế cho tới nay là hoàn toàn bế tắc. Nếu vào cuối năm 2015 chính phủ Nguyễn Tấn Dũng nhiệt liệt tuyên truyền cho kế hoạch phát hành trái phiếu quốc tế giá trị 3 tỷ USD, thì đến giữa năm 2016 chính giới quan chức Bộ Tài chính đã phải gián tiếp xác nhận rằng kế hoạch này đã phá sản.
Mới đây, ông Eric Sidgwick, Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam cho biết tại cuộc họp báo công bố Chiến lược và Chương trình Hỗ trợ của ADB dành cho Việt Nam giai đoạn 2016 – 2020 rằng “ADB tiếp tục cho Việt Nam vay 1 tỷ USD/năm”.
Như vậy, con số cho vay của ADB đối với Việt Nam là giảm so với những năm trước. Tình hình này là tương tự với các chủ nợ khác là Ngân hàng thế giới (WB) và Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF). Trong khi kinh tế đã suy thoái đến năm thứ 8 liên tiếp và tình hình vi phạm nhân quyền ngày càng tồi tệ, cánh cửa cho vay đối với Việt Nam cũng đang khép dần.
Thế còn kênh vay trong nước bằng “trái phiếu đặc biệt” thì thế nào?
Hàng chục năm qua và đặc biệt từ khi ông Nguyễn Tấn Dũng làm thủ tướng, lượng phát hành trái phiếu chính phủ giai đoạn 2011-2015 đã tăng gấp 2.5 lần giai đoạn 2006-2010, chủ yếu phát hành cho khối ngân hàng thương mại. Sau một thời gian đủ dài, các khoản lãi và một phần nợ gốc phải trả trong ngắn hạn đang ngày càng tăng cao, gây sức ép lên cân bằng ngân sách nhà nước. Trong một vòng luẩn quẩn, Chính phủ lại phải liên tục phát hành trái phiếu chính phủ để bù đắp thâm hụt ngân sách nhà nước. Hậu quả là, từ năm 2014, một lượng lớn trái phiếu chính phủ đến hạn thanh toán và Chính phủ đang phải liên tục phát hành trái phiếu chính phủ mới do ngân sách nhà nước không thể đáp ứng. Cũng hệ quả là quy mô nợ công tăng theo tần suất và quy mô phát hành trái phiếu chính phủ.
Giờ đây, một phần đáng kể của nợ công được sử dụng để trả nợ thay cho đầu tư phát triển. Tình trạng vay để trả nợ gốc ngày càng tăng, lên đến 80,000 tỉ đồng năm 2014 và 150,000 tỉ đồng năm 2015. Dù trước đây bị coi là “nhạy cảm” và rất ít khi được đề cập, nhưng bây giờ “đảo nợ” đã trở thành khẩu lệnh cửa miệng của hầu hết những người nắm tay hòm chìa khóa và sinh mệnh mong manh của chế độ.
Lê Dung / SBTN