Anh Khoa
(VNTB) – Các doanh nhân Trung Quốc có thể rút ra kết luận cho riêng họ từ câu chuyện của ông Zhang Jian
28 tháng 11 năm 2020
Bốn thập kỷ sau khi Trung Quốc thoát khỏi sự cô lập của chủ nghĩa Mao, bí ẩn vẫn bao quanh một số câu hỏi lớn về quan điểm của nhà cầm quyền ở Bắc Kinh đối với thế giới. Bắt đầu với một chủ đề quan trọng: cảm xúc thực sự của nhà lãnh đạo Trung Quốc, Chủ tịch Tập Cận Bình, đối với chủ nghĩa tư bản cổ đông kiểu phương Tây, với sự nhấn mạnh vào cạnh tranh tự do, minh bạch, tách biệt giữa quyền sở hữu và quản lý cũng như sự giám sát công bằng của các cơ quan quản lý và tòa án?
Hãy lắng nghe những bài phát biểu nhắm vào khán giả nước ngoài, và Trung Quốc là một hình mẫu cho thế giới tư bản. Quốc gia này được thể hiện như một nước ủng hộ cởi mở và công bằng, bảo vệ thương mại tự do chống lại những người theo chủ nghĩa dân tộc dân túy, những người có ảo tưởng cưỡng lại quá trình toàn cầu hóa. Tuy nhiên, ở trong nước, ông Tập dành nhiều thời gian để nhấn mạnh sự tự cường quốc gia, thúc giục các công ty, quan chức và nhà khoa học Trung Quốc chấm dứt sự phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài.
Có một tình trạng bối rối mới xảy ra khi chính phủ đột ngột đình chỉ đợt IPO (chào bán chứng khoán lần đầu của một công ty trên thị trường chứng khoán) lớn nhất trong lịch sử, vào đầu tháng 11. Đợt IPO của công ty Ant, đại công ty công nghệ-tài chính, đã bị hủy bỏ sau khi người sáng lập Jack Ma, công khai phàn nàn về các cơ quan quản lý quá thận trọng và các ngân hàng có đầu óc thiển cận.
Ở Trung Quốc, nhiều người cảm nhận được cảnh báo từ chính phủ rằng ngay cả các tỷ phú cũng phải nghe lời Đảng.
Vào ngày 12 tháng 11, ông Tập đã gửi một thông điệp khác. Ông đến thăm thành phố Nantong phía đông để ca ngợi một nhà công nghiệp địa phương, Zhang Jian, là một doanh nhân yêu nước mà câu chuyện cuộc đời của ông, từ năm 1853-1926, nên được giới chủ kinh doanh nghiên cứu.
Tham quan dinh thự mà ông Zhang đã ở, ông Tập đã ca ngợi nhà kinh doanh học giả đã xây dựng một đế chế sản xuất, cũng như thành lập các trường học và bảo tàng đầu tiên của Trung Quốc. Khi các doanh nhân tư nhân trở nên giàu có, họ nên trở nên khôn ngoan và có trách nhiệm với xã hội, ông Tập nói. Ông ra lệnh dùng địa điểm này để làm một cơ sở để giáo dục lòng yêu nước.
Nên lắng nghe bất cứ khi nào một chế độ bí mật tiết lộ những gì nó coi trọng. Vào một buổi sáng xám xịt, ẩm ướt tuần này, linh cảm đã đưa Chaguan đến dinh thự u ám, được cho là “kiểu Anh” của Zhang ở Nantong, để theo dõi các bước đi của ông Tập. Ở tầng dưới, ông thấy một phái đoàn gồm các đảng viên Đảng Cộng sản chính quyền thành phố Nantong. Họ đang quay phim chuyến thăm của mình để nghiên cứu sau này.
Trong một căn phòng đầy đồ cổ ở tầng trên, Zhang Yuanxin, một người đàn ông địa phương, đã không ngần ngại khi được hỏi rằng ông rút ra bài học gì từ lời khen ngợi của ông Tập dành cho các doanh nhân yêu nước. Ông giải thích, rất nhiều nhà kinh doanh chỉ nghĩ đến tiền. Bây giờ là lúc họ phải trả lại cho xã hội.
Một kỹ sư đã nghỉ hưu từ một công ty dầu khí quốc doanh, Wang Yongjian, nhìn chằm chằm vào bức tượng bán thân bằng đồng của chủ nhân ngôi biệt thự. Ông lưu ý rằng Zhang đã vượt qua các kỳ thi của hoàng gia xuất sắc đến mức, trong một thời đại khác, ông có thể đã phục vụ cùng với một hoàng đế.
Nhưng thay vào đó, chứng kiến những nỗi đau đớn của Trung Quốc vào cuối thế kỷ 19, học giả-quan chức này đã lao vào kinh doanh. Ông Wang so sánh Zhang với nhà phát minh ra động cơ hơi nước đầu tiên của Anh và với Henry Ford, nhà sản xuất ô tô tiên phong của Mỹ.
Trên thực tế, Zhang đã chẳng tạo ra mấy thứ thực sự mới. Thay vào đó, ông nhập khẩu và sao chép khung dệt của Anh, hệ thống tưới tiêu của Hà Lan và kỹ thuật làm muối của Nhật Bản, nhằm cạnh tranh với các đối thủ nước ngoài. Với cách trình bày không giấu giếm, triển lãm ở Nantong không che giấu bất cứ điều nào trong số những điều này.
Màn hình hiển thị theo dõi hành trình của doanh nhân này từ một học giả-quan chức, thanh thản trong trang phục của quan chức, đến người chủ trương chủ nghĩa dân tộc phẫn nộ. Một mục nhật ký ghi lại sự tức giận của ông Zhang đối với một hiệp ước áp đặt lên Trung Quốc sau thất bại trong cuộc chiến tranh Trung-Nhật lần thứ nhất, cho phép các công ty nước ngoài mở nhà máy sản xuất tại nước này. Ông Zhang thề sẽ tự mình dấn thân vào ngành công nghiệp để cứu Trung Quốc.
Một màn hình khác cho thấy các tàu hơi nước mà ông đã mua để chấm dứt sự thống trị đáng xấu hổ trên các tuyến đường thủy nội địa Trung Quốc của các công ty vận tải biển nước ngoài. Danh sách chóng mặt các doanh nghiệp do ông Zhang thành lập bao gồm nhà máy bông, nhà máy thép, một tiệm bánh, một nhà máy chưng cất rượu và một công ty xe buýt.
Các tổ chức do ông thành lập bao gồm thư viện, trại trẻ mồ côi, trường học dành cho nam sinh (phương châm: “Trung thực, Trung thành, Độc lập, Chăm chỉ”) và một trường học dành cho nữ sinh (phương châm: “Thuần thục, Vâng lời, Tiết kiệm, Dịu dàng”).
Cuộc triển lãm gây ấn tượng mạnh về việc không đả động gì đến nguồn vốn tài trợ cho đế chế này, ngoài những bức ảnh mờ nhạt về các quan chức ủng hộ và hình ảnh giấy chứng nhận cổ phiếu.
May mắn thay, tập đoàn của ông Zhang đã được các nhà sử học nghiên cứu kỹ lưỡng, trong số đó có William Goetzmann và Elisabeth Köll. Công trình nghiên cứu của họ vào năm 2005 cho Văn phòng Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia về“Lịch sử của quyền sở hữu doanh nghiệp ở Trung Quốc: Sự bảo trợ của Nhà nước, Pháp luật về Công ty và Vấn đề Kiểm soát”, mô tả một câu chuyện làm cho người ta phải cảnh giác.
Phục vụ nhà nước, và nhà nước bảo đảm không có sự cạnh tranh
Các quan chức chính phủ yêu cầu ông Zhang thành lập doanh nghiệp của mình vào năm 1895 theo hình thức guandu shangban, hoặc doanh nghiệp do chính phủ giám sát, thương gia quản lý. Các công ty này được mô phỏng theo sự sắp xếp của triều đại nhà Thanh, trong đó các thương nhân được cấp độc quyền, chẳng hạn như buôn bán muối, để đổi lấy việc thu thuế và quyên góp cho hoàng đế để chi trả cho các chiến dịch quân sự hoặc cứu trợ thiên tai.
Ngay cả sau khi Trung Quốc thông qua luật công ty vào năm 1904 và tập đoàn của ông Zhang trở thành công ty cổ phần, ông đã điều hành tập đoàn với tư cách là một nhà chuyên quyền theo chủ nghĩa gia đình. Cuộc họp công ty đầu tiên của ông, vào năm 1907, chứng kiến các cổ đông thiểu số phản đối và cho rằng các khoản quyên góp để xây dựng trường học nên đến từ quỹ của chính ông, chứ không phải lợi nhuận của công ty. Ông Zhang cao ngạo đáp trả mà bỏ qua hết những lời phản đối, hãy nghĩ đến lương tâm của quý v .
Không hoàn toàn tư bản chủ nghĩa mà cũng không thuộc sở hữu nhà nước, đế chế kinh doanh của ông Zhang được tài trợ bởi vốn cổ phần nhưng tồn tại để phục vụ đất nước. Điều đó mang lại cho ông Zhang lời khen ngợi không dứt từ các nhà lãnh đạo Trung Quốc. Rất lâu trước khi ông Tập khen ngợi ông, Mao Trạch Đông đã gọi ông là một trong bốn nhà công nghiệp Trung Quốc không bao giờ bị quên lãng.
Về mặt khách quan, ông Zhang không phải là một nhà tư bản thành công như vậy. Sau khi suýt phá sản vào năm 1922, hai năm sau, ông bị một tập đoàn ngân hàng bãi nhiệm chức vụ giám đốc công ty. Cuộc kiểm toán bên ngoài đầu tiên của ông đã tiết lộ một mớ hỗn độn không rõ ràng về vụ chuyển nhượng và các khoản vay cho các công ty con ốm yếu.
Ngày nay, ông ấy là một người yêu nước kiểu mẫu. Các doanh nhân Trung Quốc hiện đại có thể rút ra kết luận cho riêng họ.
Nguồn: The Economist