(VNTB) – Dù chưa có thể kết luận “kết thúc thực sự” mà ông Trump muốn là gì, nhưng không loại trừ khả năng điều này đồng nghĩa với việc Tòa Bạch Ốc muốn thay đổi chế độ ở Iran
Tổng thống Mỹ Donald Trump đang đối mặt với “ngã ba đường” khi cần đưa ra quyết định có tham gia vào chiến dịch của Israel nhằm tập kích Iran hay không. Ông đã thay đổi lập trường trong thời gian 8 tiếng vào ngày 16/6: Từ kêu gọi Iran đàm phán hạt nhân đến thúc giục người dân Tehran sơ tán. Chỉ trong khoảng thời gian đó, Tổng thống Trump chuyển từ việc cho rằng một thỏa thuận hạt nhân với Iran vẫn “có thể đạt được” sang lời kêu gọi khoảng 10 triệu cư dân Tehran hãy “sơ tán ngay để bảo toàn tính mạng” trước các đợt tấn công tiềm tàng của Israel. Ông rút ngắn lịch trình Hội nghị Thượng đỉnh G7 tại Canada để khẩn cấp quay về Washington, tham vấn nhóm an ninh quốc gia.
Ông về Tòa Bạch Ốc vào sáng sớm 17/6, vào đúng lúc phải đưa ra một quyết định trong nhiệm kỳ của mình. Sau 5 ngày không kích liên tiếp, Israel dường như tin rằng họ đã gây thiệt hại đáng kể cho Iran và có thể tung đòn quyết định vào chương trình hạt nhân của Tehran, nhất là nếu được Mỹ hỗ trợ thêm. Tuy nhiên, việc Mỹ can dự sâu hơn, sẽ là một rủi ro chính trị rất lớn đối với ông Trump.
Cùng ngày, ông bác bỏ tuyên bố của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron rằng Mỹ đang đàm phán ngừng bắn; nói rằng lý do ông trở về Washington “còn lớn hơn thế nhiều”. Sự thay đổi trong phát biểu của ông Trump diễn ra trong bối cảnh Mỹ đang điều chuyển tàu chiến và máy bay quân sự trong khu vực, chuẩn bị đối phó nếu xung đột Israel – Iran tiếp tục leo thang.
Phía Israel tuyên bố họ đã làm tê liệt phòng không của Iran và giờ có thể tấn công bất kỳ mục tiêu nào trên lãnh thổ nước này. Thủ tướng Benjamin Netanyahu nói các cuộc tập kích sẽ tiếp tục cho đến khi chương trình hạt nhân và hỏa tiễn đạn đạo của Iran bị phá hủy hoàn toàn.
Tuy đã tấn công nhiều cơ sở hạt nhân của Iran, Israel vẫn chưa thể phá hủy cơ sở làm giàu uranium Fordo, nơi được chôn sâu trong lòng núi.
Muốn phá hủy Fordo, Israel có thể phải cần đến loại bom xuyên phá GBU-57 nặng gần 14 tấn của Mỹ, loại vũ khí duy nhất đủ khả năng xuyên thủng hầm ngầm trước khi phát nổ. Nhưng Israel không sở hữu cả bom lẫn máy bay ném bom B-2 để đạt mục đích này.
Dù phần lớn hệ thống phòng thủ Israel vẫn hoạt động trước đòn trả đũa của Iran, một số hỏa tiễn Tehran vẫn xuyên qua được và gây thiệt hại nghiêm trọng cho phía Tel Aviv.
Trong cuộc họp song phương với Thủ tướng Canada Mark Carney bên lề G7 hôm 16/6, ông Trump từ chối trả lời rõ Mỹ sẽ cần điều kiện gì để can dự quân sự sâu hơn. Thay vào đó, ông tiếp tục thúc giục Iran đàm phán về chương trình hạt nhân.
Trước đó, ông Trump dường như cũng từng cố kiềm chế ông Netanyahu. Một quan chức Mỹ tiết lộ rằng ông Trump được cho đã bác bỏ kế hoạch ám sát Lãnh đạo tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei do phía Israel đề xuất trong những ngày gần đây. Quan chức này nói, Tòa Bạch Ốc, sau khi được thông báo, đã phản đối mạnh mẽ kế hoạch đó.
Tổng thống Trump cũng khẳng định ông đang theo đuổi “hồi kết thật sự” cho xung đột Israel – Iran, chứ không chỉ là một thỏa thuận ngừng bắn giữa hai bên. Khi phóng viên hỏi về kỳ vọng đối với Iran, ông chia sẻ “nếu họ bỏ cuộc hoàn toàn thì cũng ổn”. Những bình luận mơ hồ của ông Trump làm tăng thêm cảm giác không chắc chắn về cuộc xung đột đang leo thang giữa Israel và Iran, khi không rõ lãnh đạo Mỹ sẽ có bước đi nào tiếp theo.
Giới quan sát cho rằng Tổng thống Trump đang cân nhắc quyết định quan trọng là liệu Mỹ có nên tham gia vào xung đột bằng cách giúp Israel phá hủy cơ sở hạt nhân Fordow, địa điểm làm giàu uranium được bảo vệ kiên cố dưới lòng đất của Iran, nơi mà nhiều chuyên gia nhận định chỉ có loại bom GBU-57/B MOP nặng gần 14 tấn của Mỹ mới có thể công phá.
Nếu ông quyết định làm vậy, Mỹ sẽ trở thành bên tham gia trực tiếp vào xung đột ở Trung Đông, đối đầu với Iran trong chính kiểu chiến tranh mà ông từng cam kết sẽ tránh xa. Các quan chức Iran đã cảnh báo, nếu Mỹ tham gia nỗ lực tấn công Iran, điều đó sẽ đe dọa cơ hội đạt thỏa thuận hạt nhân mà ông Trump khẳng định vẫn muốn theo đuổi.
Một nguồn tin am hiểu vấn đề cho hay ông Trump đã có lúc khuyến khích đặc phái viên Trung Đông Steve Witkoff và có thể cả Phó tổng thống JD Vance gặp gỡ quan chức Iran để tìm lối thoát cho căng thẳng hiện nay.
Nếu ông Witkoff và ông Vance gặp gỡ đại diện phía Iran, người đối thoại tiềm năng nhất của họ sẽ là Ngoại trưởng Abbas Araghchi. Ông Araghchi từng đóng vai trò quan trọng trong thỏa thuận hạt nhân năm 2015 của Iran với nhóm cường quốc P5+1 gồm Mỹ, Anh, Nga, Pháp, Trung Quốc và Đức.
Ngoại trưởng Iran ngày 16/6 báo hiệu nước này sẵn sàng đàm phán thỏa thuận tiềm năng, nói “nếu Tổng thống Trump thực sự quan tâm đến ngoại giao và ngăn chặn cuộc xung đột, các bước tiếp theo rất quan trọng”.
“Chỉ cần một cuộc điện thoại từ Washington là có thể ngăn Thủ tướng Netanyahu. Điều đó có thể mở đường cho ngoại giao trở lại”, ông Araghchi nói. Nhưng nếu nỗ lực ngoại giao đó thất bại hoặc Iran vẫn không sẵn lòng nhượng bộ yêu cầu chính của ông Trump là chấm dứt hoàn toàn làm giàu uranium, Tổng thống Mỹ vẫn có lựa chọn khác là hỗ trợ Israel phá hủy tổ hợp Fordow cùng các cơ sở hạt nhân khác của Iran.
Tổ hợp hạt nhân Fordow được xây dựng sâu trong lòng núi gần Qom, miền bắc Iran, khiến nó gần như bất khả xâm phạm. Iran không công bố độ sâu của cơ sở này nhưng một số ước tính cho hay nó nằm 80-90m sâu trong núi. Cơ sở này chứa các máy ly tâm tiên tiến được sử dụng để làm giàu uranium cấp độ cao.
Chuyên gia cho rằng loại vũ khí duy nhất có thể làm được việc này là GBU-57 MOP, loại bom nặng gần 14 tấn có khả năng xuyên qua 60m bê tông cốt thép, tạo bán kính sát thương sau khi kích nổ lên tới hơn 300m. Loại bom này chỉ có thể được thả từ oanh tạc cơ B-2 của Mỹ. Israel không sở hữu cả loại bom và máy bay ném bom này để có thể phá hủy Fordow.
Nếu ông Trump loại bỏ lựa chọn này, điều đó đồng nghĩa mục tiêu chính của Israel trong chiến dịch không kích sẽ không thể hoàn thành.
“Fordow luôn là điểm then chốt của vấn đề. Nếu Fordow vẫn có thể tiếp tục làm giàu uranium, chiến dịch sẽ không mang về lợi ích chiến lược”, Brett McGurk, cựu quan chức Mỹ về các vấn đề Trung Đông cho 4 chính quyền tổng thống Mỹ đã nói.
Giới lãnh đạo Israel tuyên bố Iran đã tiến sát ngưỡng cửa phát triển vũ khí hạt nhân và cần phải ngăn chặn. Tình báo Mỹ đã theo dõi chương trình của Iran trong nhiều năm đồng ý rằng Tehran đang rút ngắn thời gian cần thiết để chế tạo bom hạt nhân, nhưng chưa thấy có bước đột phá nào.
Song họ cũng đồng ý với McGurk và nhiều chuyên gia khác rằng nếu cơ sở Fordow tồn tại qua cuộc xung đột, Iran sẽ giữ lại các thiết bị quan trọng để tiếp tục con đường chế tạo bom, ngay cả khi họ phải xây dựng lại phần lớn cơ sở bị Israel phá hủy trong đợt không kích. Giống như Thủ tướng Netanyahu, ông Trump nhiều lần nói rằng Iran không được phép sở hữu vũ khí hạt nhân, dù cho biết ông ưu tiên đạt được điều này thông qua đàm phán giữa Washington và Tehran.
Một số cố vấn của ông Trump ủng hộ lựa chọn gây áp lực tối đa trong cách tiếp cận với Iran, vì cho rằng Tehran không nghiêm túc trong đàm phán. Thủ tướng Israel cũng liên tục gây áp lực lên ông Trump để đi theo con đường quân sự thay vì ngoại giao. Giữa tình hình chiến sự như thế, nếu Mỹ hỗ trợ Israel bằng cách sử dụng không quân để ném bom phá boongke các cơ sở hạt nhân của Iran thì Tehran không chỉ mất nguồn lực quân sự mà còn mất cả lá bài quan trọng để đàm phán. Như thế, chế độ hiện tại của Iran có thể đi đến hồi kết.
Hiện tại cả Mỹ lẫn Israel đều đã úp mở về mục tiêu “hồi kết” đối với chế độ hiện tại ở Iran trong khi ông Trump tuyên bố ông đang tìm kiếm “một kết thúc thực sự” cho cuộc xung đột Israel – Iran. Lập luận rằng điều đó tốt hơn một lệnh ngừng bắn, Tổng thống Trump đồng thời gợi ý khả năng từ bỏ hoàn toàn đàm phán với Tehran. Dù chưa có thể kết luận “kết thúc thực sự” mà ông Trump muốn là gì, nhưng không loại trừ khả năng điều này đồng nghĩa với việc Tòa Bạch Ốc muốn thay đổi chế độ ở Iran. Mục tiêu này của Tel Aviv ngày càng hiện rõ, chứ không còn là ẩn ý nữa.