Việt Nam Thời Báo

VNTB – COVID-19 khiến bất bình chính trị hiện có trầm trọng thêm

Khánh An dịch 

 

(VNTB) – Vấn đề xảy ra tồi tệ nhất ở các nước thu nhập trung bình

 

31 tháng 7 năm 2021

Hàng đng xác chết gi ngn ngang gia lòng Bangkok. Thi th — nhng bao ti trng nhi c khô và ph đy sơn đ — tượng trưng cho các nn nhân covid-19 Thái Lan. “H đã chết vì s tht bi ca chính ph này,” mt người biu tình hét vào loa. Đ nhn mnh quan đim, người biu tình đã đt “xác chết giả” trên mt bc chân dung khng l ca th tướng rồi sau đó đt cháy.

Ti nhiu quc gia trên thế gii, t Brazil đến Belarus, đi dch đang tạo tình hình bt n. Người dân tc gin với nhng khó khăn kinh tế h phi đi mt. H đã thy người giàu và người có quan h tt được ưu tiên tiêm chng, điu tr y tế và nhn s giúp đ ca chính phủ trước. H tc gin vì lãnh đo không ngăn chn virus corona tốt hơn. Đng thi, s đau kh ca người dân đã to ra cm giác đoàn kết, khơi dy nhng bt bình đã âm t lâu trước khi nghe nói v covid-19.

Các cuc biu tình Thái Lan nổ ra vào ngày 18 tháng 7 khi biến th Delta hoành hành dữ dội tạo ra làn sóng covid-19 ti t nht quc gia này cho đến nay. Bnh vin b quá ti. Ch 5% dân s Thái Lan được tiêm chng đy đ. Người Thái đã hy vng kinh tế được phục hồi nhanh chóng, sau khi GDP gim 6,1% vào năm 2020, nhưng điu đó gi có v khó xy ra. Ngân hàng Trung ương Thái Lan gn đây đã gim d báo tăng trưởng cho năm 2021 t 3% xung 1,8%.

Nhiu người Thái chê trách chính ph vì không bo đm đ vc xin sm hoc m ca li cho khách du lch nước ngoài vào quá nhanh. Người Thái lo ngi du khách nước ngoài có th đã góp phn làm lây nhim bnh hin nay. Mt s người phàn nàn rng chính ph đã ph thuc quá nhiu vào vc-xin Trung Quc hơn là ca Pfizer hoc Moderna mà h tin rng tt hơn.

Trên toàn cu, người ta có th mong đi covid-19 s làm cho tình trng bt n giảm đi. Trước đi dch, các phong trào phn đi ln đã gia tăng trên khp thế gii. Theo Vin Kinh tế và Hòa bình (IEP), mt t chc tư vn Sydney tỷ lệ tăng 2,5 ln t năm 2011 đến năm 2019. Tuy vy, đám đông dày đc nổi gin cùng hô khu hiu và phun nước bt vào nhau, có th d dàng lây truyn vi-rút. Trong nhng tun đu ca đi dch, s lượng các cuc biu tình trên khp thế gii đã gim dn n Đ, Pakistan, Chile, Iraq và Nicaragua.

Điu này không kéo dài. S bt bình li mt ln na bùng lên Colombia, Nam Phi và Myanmar, ngay c khi vi rút tiếp tc hoành hành. Ti Tunisia trong tun này, trong bi cnh các cuc biu tình bo lc hàng loạt bùng phát do chính ph x lý đi dch không tt, tng thng đã sa thi th tướng và đình ch quc hi.

IEP phát hin ra rng vào năm 2020, tình trng bt n dân s đã tăng 10%. Tổ chức này thng kê được 5.000 trường hp bo động liên quan đến đi dch 158 quc gia. Biu tình bo động xảy ra nhiều nhất k t năm 2008. Các cuc biu tình ôn hòa cũng đã gia tăng, theo D án D liu S kin & V trí Xung đt Vũ trang, mt t chc phi chính ph. Trong năm nay tính đến ngày 1 tháng 3 năm 2021, đã ghi nhn 51.549 cuc biu tình hoc bo lon. Ch tính các quc gia được kho sát trong c hai năm đã có s gia tăng đáng k.

V điu này, đi dch trông như th đang đi theo mô hình ca các đt bùng phát dịch bnh truyn nhim trước đó. Trong mt bài báo được xut bn vào năm ngoái, Tahsin Saadi Sedik và Rui Xu ca IMF đã phân tích d liu t 133 quc gia t năm 2001 đến 2018 và phát hin ra rng tình trng bt n xã hi bt đu gia tăng 12-14 tháng sau khi bùng phát dch bnh, chng hn như Zika, mt loi virus lây nhim do mui và đt đnh sau hai năm. Đi dch covid-19 nghiêm trng hơn và kéo dài hơn nhng trn dch đó hu hết các quc gia. S gián đon mà covid gây ra cũng có th sẽ như vy.

D liu IMF cho thy mt nguyên nhân trc tiếp dn đến các cuc biu tình là khó khăn kinh tế. Ví d đin hình là Cuba, nơi có mt mng lưới cnh sát mt và chỉ điểm thường phát hin và chn đng nhng người bt đng chính kiến trước khi h gây ri. Tuy nhiên, vào ngày 11 tháng 7, hàng nghìn người đã biểu tình ti hơn 50 th trn và thành ph, mặc cơn thnh n ca chế đ đc tài đ hô vang “t do!” và lt đổ vài xe cnh sát. Đó có l là màn biu hin sự chng đối chính ph ln nht Cuba trong sáu thp niên qua.

Người dân Cuba tc gin vì ca hàng không có hàng hoá, h không có gì đ ăn, đin liên tc mt và không được bầu cử để đui c các lãnh đo chính tr. Covid-19 đã nhng bt bình lâu nay tồi tệ hơn khi tàn phá nn kinh tế Cuba. Khách du lch là ngun thu nhập chính đã ngng đến. GDP gim 10,9% vào năm 2020 và tiếp tc gim trong năm nay.

Không có gì để mất ngoài thực phẩm

Vic đóng ca biên gii ca Cuba đ ngăn chn vi rút đã ct đt mi liên h vi thế gii tư bn vn giúp cho cuc sng tr nên d chu hơn. Nhng vật dụng hàng ngày như xà phòng và cà phê thường do h hàng làm nước ngoài mang v hoc người chuyn lu vào t Panama, Mexico, Nga hoc Miami và bán li trên th trường ch đen. Vic ct đt chui cung ng này đã gây ra lm phát, kéo dài hàng người ch đi và nhc nh người dân Cuba v mc đ kém ci ca chính ph trong vic đáp ng các nhu cu cơ bn ca h.

S sp đ ca ngành du lch đã có nhng tác đng trc tiếp đến h thng y tế. Nếu không có đô la du khách từng vung tin vào phòng khách sn và cocktail rượu rum, chính ph phi chật vật mua các nguyên liu cn thiết đ sn xut thuc. Thuc gim đau, kháng sinh, insulin, thuc hen suyn và các bộ xét nghim chn đoán tr nên khan hiếm, vì vy nhng người mc nhng bnh d cha cũng buc phi chu đau. Chăm sóc y tế tt được cho là mt trong nhng tr ct ca cách mng. Mt bác sĩ Cuba cho biết: “Nhiu người Cuba đã tng hài lòng chp nhn điu đó, mc dù h có th không bao gi có được mt kỳ ngh xa hoa, nhưng ít nht cũng được đm bo dch v chăm sóc sc khe tt.

Tình trng bt n trm trng do đi dch nh hưởng đến c nước giàu cũng như nước nghèo, nhưng các nước có thu nhp trung bình d b tn thương nht do COVID và các tác đng xã hi ca dịch bệnh. Các quc gia giàu có được bo v bng tiêm chng – ngay c khi mt s công dân ngần ngi chích nga. Vi rút corona là một trong những gánh nặng cho các chính phủ ở nước nghèo. Phong toả ở nước nghèo thường khó áp dụng và người trẻ ít nhiễm COVID.

Ngược li, các quc gia có thu nhp trung bình, vic tiêm chng mang tính cht chp vá và thường áp dụng phong to (xem biu đ). Nhiu người dân trưởng thành và bị béo phì d b vi rút tn công. Hơn na, người dân các quc gia có thu nhp trung bình thường kỳ vng vào chính ph.

Nam Phi, nhng kỳ vng đó thường không được đáp ng. Nhng người ng h cu tng thng b b tù, Jacob Zuma đã khuấy động cuc biu tình đầu tiên vào đu tháng này đã nhằm kêu gọi tr t do cho ông. Nhưng mt trong nhng lý do khiến biểu tình biến thành việc cướp bóc hàng lot rồi đt phá ca hàng và doanh nghip là vì rt nhiu người Nam Phi nghèo, tht nghip và tc gin với chính quyn tham nhũng và thi nát đã khiến h phi sng như vy.

Covid-19 đã phô bày tt c nhng điu đó. Phong to quá khắc nghiệt và nhiu người Nam Phi cm thy tht khó chu. Mt khu hiu được sơn xịt trên mt ca hàng b cướp phá Edendale, KwaZulu-Natal, nơi b nh hưởng nng n nht trong s 9 tnh ca Nam Phi trong cuc bo lon, có ni dung “mức th 4 là địa ngục” — ám chỉ mc cnh báo đi dch cao th hai khi chính ph áp dng “các bin pháp phòng nga cc đoan”.

Lnh cm mua dép h ngón trong thi gian ngn đã làm cho người dân không hiu ni. Các lnh cm đnh kỳ đi vi vic bán rượu khiến nhiu người cho là không công bng. Người giàu có hm rượu thì tiếp tc ung trong nhà kín cổng cao tường, nhưng người nghèo đã b tước đot mt trong nhng thú vui ca cuc sng và b cnh sát quy ri. Trong bo lon, các ca hàng rượu là mt trong nhng nơi đu tiên b cướp phá.

Khi covid-19 lây lan, “mi th đu ngừng trệ;” thợ sửa xe Patrick Dlamini cho biết công vic kinh doanh ca ông không th hot đng vì không ai lái xe do lệnh giới nghiêm, ve chai cũng không được vì chính phủ cấm uống rượu. “Không có tin,” ông nói. Ông cho rng cướp bóc diễn ra là do “s kết hp gia Zuma và covid”.

Căng thng Nam Phi ngày càng trm trng hơn do bt bình đng. Đi dch làm l ra khong cách gia nhng người giàu và người nghèo. Hơn na, phân tích ca IMF cho thy rng khi đi dch gây ra khó khăn v kinh tế, gánh nng s đ lên vai người nghèo nhiu nht. Vào lúc mi người nên nhường cơm s áo, người dân gin dữ khi nhng thường dân nhìn thy nhng người có đc quyn vừa không gặp khó khăn vừa được hưởng s đi x đc bit. H đổ nỗi gin ra đường ph.

Colombia cho thy cm giác bt công có th ln át n lc tr giúp ca chính ph như thế nào. Là mt trong nhng nơi bt bình đng nht thế gii, nước này cũng đã tri qua thi gian phong to lâu hơn so vi hu hết các quc gia khác. GDP gim 6,8% vào năm 2020 và 2,8 triu người rơi vào cnh túng qun. Mt thp niên tiến b trong vic xóa đói gim nghèo đã b xóa s. Ni đau được chia s không công bng. T l thanh niên tht nghip t tháng 5 đến tháng 7 năm ngoái là 30%, so vi t l tht nghip chung là 20% và cao hơn 12 đim phn trăm so vi mt năm trước đó. mt nơi mà mt na nn kinh tế nm ngoài s sách, nhng người lao đng phi chính thc không có gì đ cy vào trong hoàn cnh này.

Xin lỗi cũng không đủ

Chính ph đã c gng sa đi khi đưa ra qu Ingreso Solidario đ giúp người nghèo sống còn trong thi gian b phong to, nhưng nhiu gia đình vn không có đ tin đ sinh sng. Vào tháng 4 năm nay, nhà nước đã đưa ra ci cách thuế nhm cấp tin cho mt na s người dân Colombia nghèo hơn, mt phn bng cách loi b các khon min thuế thu nhp giúp người giàu và m rng s lượng các đi tượng b đánh thuế thu nhp.

Nhưng người Colombia đang chật vật đi phó vi đi dch, cho rng cuc ci cách s khiến h phi gánh thêm nhiu loi thuế. Đến đu tháng 4, ngay khi dch bnh đang gia tăng và hu hết các thành ph đang áp dng li các bin pháp đóng ca, d lut thuế đã đẩy người dân xung đường – đc bit là nhng người tr tht nghip. Nhiu ngày trong tháng 5, nhng người biu tình đã dựng chướng ngi vt, tn công đn cnh sát và cướp phá các cơ s kinh doanh Cali, thành ph ln th ba ở Colombia.

Mt khi bt đu có biểu tình s có nhiu cuc biu tình khác theo sau. Mt ln na là do khó khăn. Mt bài báo IMF xut bn vào tháng 5 ca Metodij Hadzi-Vaskov, Samuel Pienknagura và Luca Antonio Ricci, đã phân tích mt ch s v biến đng xã hi 130 quc gia. Bài báo kết lun rng tình trng bt n kéo theo sn lượng kinh tế gim 0,2 đim phn trăm sau 18 tháng – và rằng tác đng các th trường mi ni cao gp đôi so vi các nn kinh tế tiên tiến.

Hơn na, chính hành đng phn đi có th to ra cm giác đoàn kết. Ví d Belarus, vi rút corona đã thúc đẩy người dân vùng lên chng chế đ. H được hưởng cm giác ni lãnh đo chuyên chế Alexander Lukashenko bác bỏ, xem covid-19 là “chng lon thn kinh hàng lot” và đ li cho công dân đã chết vì dịch bệnh. Các thành viên ca EU khuyên người dân nên nhà và nhận tr giúp tài chính. Ông Lukashenko nói vi người dân Belarus ung ngm rượu, tm hơi và đi làm.

Ông Lukashenko đã cai tr Belarus t năm 1994, thích coi mình là cha già dân tộc. Lukashenko khoe khoang v h thng h tr xã hi rng khắp có t thi Liên Xô. Khi ông ta mc li trong vic đi phó vi covid-19, các nhà hot đng Belarus đã cm nhn được mt sơ h hiếm có.

Mt nhóm các chuyên gia công ngh thông tin đã phát đng phong trào #ByCovid19, mt phong trào truyn thông xã hi đã bước vào khong trng mà nhà nước đ li. Trong vài tun, phong trào đã thu hút hàng trăm nghìn tình nguyn viên trên khp đt nước và cung cp thiết b bo v cá nhân cho các bác sĩ và máy móc cho các bnh vin. Andrei Strizhak, mt trong nhng người sáng lp phong trào này, nói rng phong trào đã chng minh cho người Belarus rng h có th hành đng cùng nhau. Sau khi ông Lukashenko gian ln mt cuc bu c vào tháng 8, h đã cùng nhau xung đường hàng loạt.

Điều tương t có th đang bt đu Brazil. Vào thi kỳ đu ca đi dch, nhng người ng h Tng thng Jair Bolsonaro thng tr các đường ph. Không đeo khu trang, mc trang phc màu xanh lá cây và màu vàng, hàng ngàn người ng h tng thng Bolsonaro tp trung lại khong hai tun mt ln đ ng h tng thng khi ông lên án bin pháp phong to ca các thng đc. Vào tháng 8 năm 2020, theo mt cơ quan thăm dò ý kiến Datafolha, 37% người Brazil ủng hộ ông Bolsonaro mt phn vì chính ph đang chi 600 real (110 USD) vin tr khn cp mi tháng cho mt phn ba dân s.

Đòi hỏi vậy có quá đáng không?

Hin nay gói cu tr khn cp đã b ct gim và nhiều người đang kêu gi lun ti ông ta. Vào tháng 5, mt cuc điu tra ca thượng vin v vic chính ph x lý đi dch cho thy ông Bolsonaro đã t chi đ ngh mua vc xin vào năm ngoái và sau đó đã không điu tra mt s v nghi ng tham nhũng. C by người Brazil thì có mt người mt vic làm và 1/10 người bị đói. Trong các cuc thăm dò gn đây, chưa đến 30% người Brazil ng h tng thng và 51% không tán thành chính ph.

Ch trong vòng hơn mt tháng bt đu t cui tháng Năm, tt c các bang ở Brazil đã đng lot biu tình ba lần, thu hút hàng nghìn người nhiu thành ph. Các đng minh cũ ca ông Bolsonaro đã tham gia các cuc tun hành vì s người chết do covid-19 hin đã lên hơn 550.000 người. Creomar de Souza of Dharma, mt công ty tư vn có tr s ti Brasília, cho biết: “Chiếc ly gn đy rồi. Để xem git nước cui cùng nào có th làm cho tràn ly.”

Nhiu quc gia đã tránh được các cuc biu tình liên quan đến covid. n Đ tương đi yên tĩnh bt chp sai lm ca chính ph. Malaysia cũng vy vì đã đi phó tt vi covid-19 vào năm 2020. Nhưng nhng nơi này đang dấy lên s bt mãn. Ngày càng có nhiều li ch trích chính ph Modi n Đ, và gi đây có c nhng người bn đng hành t nhng nhóm theo ch nghĩa Hindu dân tc ca chính ông. Ví d là mt nhóm công chc cp cao đã ngh hưu được thành lập để chỉ trích chính phủ, mt s người trong nhóm tng có quyn lc rt cao.

Trong nhng tun gn đây, Malaysia đã phi hng chu mt đt lây nhim ln, vi tng s ca nhiễm lên đến hơn 1 triu. Người dân tc Malay nghèo, không được hưởng mng lưới an sinh xã hi chp vá, đã theo dõi các b trưởng và gii tinh hoa kinh doanh đưa ra các quy đnh v sc khe và các hình pht cc kỳ nng n đi vi nhng vi phm nh ca dân thường. Nhà máy có mi quan h tt đã được phép tiếp tc hot đng – bt chp đây là đa đim gây lây nhim quy mô ln cho nhân viên. Khong 18% dân s đã được chích mt mũi, nhưng người có quan h tt có t l được chích cao hơn nhiu.

Các h gia đình treo c trng kêu gi s giúp đtrên ca s . Càng ngày, nhng lá c đen bay php phi bên cnh cờ trắng, ch yếu do nhng người Malaysia tr tui, có hc thc kéo lên báo hiu s tht vng trước nhng sai lm ca chính ph. Phong trào c đen, hay Bendera Hitam, đã khiến nhà chc trách lo ngại và cho điu tra đ tìm bng chng v hành đng ly khai ca phong trào này. Bridget Welsh ca Đi hc Nottingham, chi nhánh Malaysia cho rng s huy đng rng rãi này làm ni bt tình hình thc tế ca mt quc gia t hào có tng lp trung lưu đng đu trên thc tế là quc gia ca người giàu và người nghèo.

Sẽ không kết thúc cho đến khi có kết thúc

Đi dch còn lâu mi kết thúc. Covax, sáng kiến chia s vc xin toàn cu, nhm cung cp cho các nước đang phát trin đ s thuc đ tiêm chng cho 1/5 dân s vào cui năm 2021, nhưng mc tiêu đó rt khó đt được. Cho đến nay, gn 4 t liu vc-xin đã được đưa vào s dng. Đ đt được đ bao ph 70%, thế gii cn thêm 7 t liều vắc xin hay hơn na khi cn phi tiêm b sung. Điu đó khó xy ra trước năm 2022.

Trong thi gian ch đi, các chính ph s c gng kim soát dịch bnh này bng các quy tc và lut l — bao gm các bin pháp hn chế bt đng chính kiến. Theo Freedom House, mt cơ quan giám sát, ít nht 158 trong s 192 quc gia đã đt các gii hn mi cho các cuc biu tình công khai. Mt s chính ph đã làm như vy mt cách công bng và tm thi, đ bo v sc khe cng đng. Có chính ph khác đã ly c covid-19, bỏ tù phe đi lp vì b cho là vi phm các quy tc giãn cách xã hi trong khi đ cho đng cm quyn t chc các cuc biu tình ln.

V lâu dài, đàn áp chính tr thường dn đến rc ri. Đi dch cho thy rng người dân không hết giận dữ khi trong nhà. Nỗi giận sôi sùng sc như nước trong mt cái ni áp sut, ngay c khi chính ph c hết sc đy kín np. Thái Lan cấm t tp trên năm người nhằm gim lây lan dịch bệnh. Người biu tình vào ngày 18 tháng 7 đi mt vi hơi cay và đn cao su. Nhưng điu đó ch khiến h tc gin hơn. Mt người nói: “Chúng tôi ch mun được chích nga. Covid-19 đang đe do chúng tôi nhưng chính ph không làm gì c.”

Nguồn: The Economist


 

Tin bài liên quan:

VNTB – Gói 100 tỷ hỗ trợ: cũng vui đó nhưng phải chờ

Phan Thanh Hung

VNTB – Thủ tướng Thái Lan bị phạt 190 USD vì không đeo khẩu trang

Phan Thanh Hung

VNTB – Việt Nam cần một lãnh đạo mới

Do Van Tien

Leave a Comment

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Việt Nam Thời Báo