Hồng Dân
(VNTB) – Loạn lạc đạn bom nhưng chế độ Việt Nam Cộng Hòa lại có nhà thương thí, nơi mà dân chúng vào chữa bệnh mà không phải tốn tiền.
Dĩ nhiên là hồi đó cũng không hề có các gọi là “liên doanh – liên kết” hay “xã hội hóa y tế” như chế độ xã hội chủ nghĩa hiện tại.
Trong một biên khảo của nhà báo Lê Văn Nghĩa (1953 – 2021), cho biết thời ấy người dân gọi nơi đến để được bác sĩ chữa bệnh là “nhà thương” vì được chăm sóc mà không phải đóng tiền.
Ngoài nhà thương Grall, nay là bệnh viện Nhi đồng 2 ở quận 1, và nhà thương Déjean de la Batie thành lập năm 1903, mà người dân gọi là nhà thương thí Sài Gòn, nay là bệnh viện Sài Gòn, thì lúc đó đã có bệnh viện Chợ Quán hình thành từ trạm cứu thương dành cho người Pháp năm 1861 tại làng Chợ Quán.
Năm 1862 một số nhà hảo tâm xây dựng thành bệnh viện trên diện tích khoảng 5 ha, đến năm 1865 hiến cho chính quyền đương nhiệm. Đây là nơi điều trị bệnh hoa liễu và giam giữ tù nhân mắc bệnh. Năm 1901 trở thành Trung tâm huấn luyện y khoa. Khi Trường Y Đông Dương được người Pháp thành lập năm 1902 thì trở thành bệnh viện đa khoa, trong đó có khoa tâm thần.
Còn “Hôpital municipal de ChoLon” hay còn gọi là “Hôpital Indigène Cochinchine” (1919) thì giới trí thức và thân Pháp gọi là nhà thương Lalung Bonnaire (1938), tên của vị giám đốc đầu tiên. Do khó gọi, dân chúng gọi tắt là nhà thương Chợ Rẫy vì xây trên nền đất của ngôi chợ Rẫy.
Chợ Lớn còn có bệnh viện Quảng Đông, xây vào năm 1907 mà người Pháp gọi là bệnh viện số 1, nay là bệnh viện Nguyễn Tri Phương. Bệnh viện số 2, tức Triều Châu, khởi thủy là một ngôi chùa của đồng bào người Hoa, được xây cất từ năm 1892. Tại đây, vào năm 1885 đã có những hoạt động y tế nhân đạo: khám bệnh và điều trị miễn phí dựa trên nền tảng y học cổ truyền, và năm 1915 trở thành bệnh viện Triều Châu, sau này là bệnh viện An Bình. Đây là hai bệnh viện của người Quảng và Tiều.
Người Phước Kiến thì có bệnh viện Chùa – nay là bệnh viện Nguyễn Trãi. Người Hẹ thì có lập bệnh viện Sùng Chính (1920) bây giờ là bệnh viện Chấn thương – Chỉnh hình TP.HCM trên đường Trần Hưng Đạo.
Vì sao bệnh viện công lập lại được dân chúng gọi là nhà thương thí?
Giới y khoa ở Sài Gòn giải thích vầy: “Thương” là từ Hán Việt, là sự tổn hại cơ thể. Có nhiều ví dụ: cứu thương, thương tích, thương tật, thương binh, tổn thương, trọng thương…
“Nhà” được hiểu là công sở, cơ quan lo việc xã hội. Dân miền Nam thường gọi các công sở là “nhà”. Thí dụ nhà đèn, nhà ga, nhà trường, nhà binh, nhà việc, nhà băng, nhà hàng, nhà tù hay nhà lao, nhà chùa, nhà thờ, nhà quan… Theo đó “nhà thương” là công sở lo về sức khỏe, bệnh tật, tức là bệnh viện.
Chữ “thương” ở đây trùng từ với thương yêu, chăm sóc nên bệnh viện được hiểu là nơi bệnh nhân được thương yêu.
Nhà thương thí là bệnh viện miễn phí. Thí là cho, ví dụ thí chủ, bố thí. Hầu hết bệnh viện công do nhà nước đầu tư được xem là nhà thương thí. Khác với nhà thương thí là nhà thương tư tức bệnh viện tư, có thu phí.
Như vậy nếu thực sự nhà nước theo thể chế chính trị độc Đảng cai trị có tính ưu việt hơn hẳn các nhà nước đa nguyên khác thì có thể bệnh viện công vẫn thu tiền viện phí của dân chúng, thế nhưng đây phải là nơi mọi người được hưởng sự công bằng, bình đẳng nhất là khám, chữa bệnh không phân biệt sang, hèn, giàu, nghèo; hay là bệnh nhân khám, chữa trị theo bảo hiểm hay dịch vụ…
Bệnh nhân sẽ không còn sợ sự thờ ơ, lạnh lùng của bác sĩ khi bản thân hoặc có người thân vào viện hoặc xin chuyển viện lên tuyến trên. Và người dân vì thế nhận thấy mua bảo hiểm y tế là trách nhiệm và quyền lợi của chính bản thân.
Thiết nghĩ ít ra cũng phải như thế, nếu như dưới chế độ xã hội chủ nghĩa không thể như Sài Gòn hồi nào với nhà thương thí!