VNTB – Kỷ niệm của tôi ở tư cách là Moritzburger-dân Moritzburg
Nguỵ Hữu Tâm
(VNTB) – Tôi không làm chính trị nên cũng chẳng cổ súy cho cái gì cả! Chỉ duy nhất muốn nhắc lại các kỷ niệm của cá nhân mình mà thôi.
…Mở ngoặc đã dài, nên xin ôn lại những năm tháng ở CHDC Đức thời xưa vậy, thế cũng đã là 65 năm rồi, chúng tôi lên đường tại ga Hàng Cỏ chiều ngày 29.09.1956, ít hôm nữa kỷ niệm 65 năm ngày ra đi.
Lại còn có thêm kỷ niệm đầu năm 1956 với cha tôi, mà bài trước tôi quên kể mà nay vừa nhớ ra nên tôi mạnh dạn ôn lại, bởi lẽ nó khá tương tự như chuyện anh sinh viên tên là Bạc ở Dresden năm 1957 đi dịch cho „Bác Hồ“ khi „Bác“ sang thăm chúng tôi thời ấy đang sống ở Đức. Số là năm đó Sukarno, Tổng thống Indonesia cũng sang thăm Việt Nam mà trường ĐHTHHN được chọn làm cơ sở tiếp đón, và cha tôi đang làm hiệu trưởng dĩ nhiên phải chủ trì buổi tiếp. Có ai đó trong nhóm tư vấn gợi ý cho cha tôi rằng, khi ta đã gọi „Bác Hồ“ thì tiếng Indonesia cũng có từ Bung tương đương chỉ cho Bác, cho nên phải gọi là Bung Sukarno. Cha tôi nói thế, không ngờ „Bác“ sửa ngay, Sukarno thì Su đã là Ông rồi, chỉ có Karno là tên thôi, cho nên thay vì Bung Sukarno, phải gọi là Bungkarno mới đúng. Hiệu trưởng mất điểm, chắc chắn là trong số mấy chục ngoại ngữ mà „Bác“ biết có cả tiếng Indonesia chăng? Xin đừng đổ tội „bới lông tìm vết“, bởi lẽ số vết đen quá nhiều, chẳng cần phải bới mới tìm ra đâu! Cái dở nhất của „Bác“ lại chính là cái mà ngày nay ĐCSVN ca ngợi cha đẻ ra mình: ít học nhưng lại hết sức khôn lỏi, gian manh, dối trá nên 1920 không theo Quốc tế Đệ nhị là chủ nghĩa xã hội khoa học mà ngày nay các đảng xã hội dân chủ ở châu Âu và đảng Dân chủ Hoa Kỳ vẫn theo đuổi, một chủ nghĩa xã hội nhân bản chứ không phải thứ chủ nghĩa độc tài toàn trị mà chủ nghĩa cộng sản khát máu, mà sau này chủ nghĩa Nazi của Hitler ở Đức và và Pol Pot ở Campuchia đã từng theo đuổi, chứ không cần nói đến tên lang sói họ Tập.
Việt Nam cùng các nước như Ấn Độ, Indonesia, Đài Loan…, được các anh hùng giải phóng dân tộc là Gandhi, Nehru, Sukarno, Tưởng Giới Thạch đưa nước họ thoát khỏi chủ nghĩa thực dân, thì có nước nào để chết nhiều dân như Việt Nam hay không, để cuối cùng thì đất nước rơi vào nước chậm phát triển nhất Đông Nam Á này, duy nhất chỉ ở cái nước Việt Nam khốn khổ do „Bác“ và ĐCSVN „vinh quang đưa hết từ thắng lợi này đến thắng lợi khác“ lãnh đạo! Tài tình thay! Hay nói khác đi là số phận dân tộc này oan nghiệt thay!
Xin quay trở lại với đề tài chính của bài này là trường Maxim Gorki Heim: Như đã nói ở bài trước, chúng tôi đi được là do sáng kiến của Wilhelm Pieck, Chủ tịch nước CHDC Đức thời đó, mời trẻ em mồ côi Việt Nam sang tiếp quản hai trường nội trú là trường Käthe Kollwitz Heim, tại thị trấn Moritzburg cách thành phố Dresden 16 km và trường Maxim Gorki Heim ở ngay Quận 4 thành phố Dresden, lấy tên hai nhà văn cộng sản Đức và Nga. Các bạn đoàn trước gồm 150 người đi năm trước rồi, chúng tôi là đoàn thứ hai, 200 người, nên rất thuận lợi, phía bạn đã chuẩn bị hết sức kỹ lưỡng. Nhóm 350 người chúng tôi trở nên nổi tiếng ở Đức vì trước đây nhiều năm trên truyền hình Đức có chiếu một cuốn phim nhiều tập giới thiệu, và ở cuốn phim ấy, họ đã đặt tên cho nhóm chúng tôi là Moritzburger.
Cuộc đi 19 ngày xuyên lục địa Á-Âu ấy cho đến hôm nay vẫn đọng lại trong chúng tôi như, hay đúng là, bước ngoặt cho cuộc đời. Qua nó mà chúng tôi đã trở thành những con người hoàn toàn khác. Ngay bước chân lên tàu đã thấy sự khác biệt đập vào mắt ngay: tàu ta nhỏ, lạc hậu sang tàu Trung Quốc đã khá hơn, còn tàu Liên Xô và Đức thì miễn chê rồi. Giữa chừng có nghỉ ngơi, tắm rửa ở các thành phố lớn Vũ Hán (cầu ở đó giống hệt cầu Thăng Long Hà Nội vì cùng thiết kế Liên Xô cả, và độ dài chắc cũng na ná vậy, nhưng khi ấy chưa xong nên chúng tôi phải đi phà vượt sông Dương Tử), Bắc Kinh, Novosibirsk, Omsk, Moscow… đều dừng hàng này, và được tiếp đón hết sức trọng thị. Ngày nay có máy bay phản lực vượt khoảng cách 12.000km ấy sau 10h chứ thời ấy, chỉ trong 19 ngày mà chúng tôi, những đứa trẻ mới lớn mà được trải ra tất cả cảnh vật và con người với các nền văn hóa khác nhau: nông thôn và thành thị Trung Quốc và Liên Xô, trải dài ra trước mắt hệt như một cuốn phim truyền hình nhiều tập thì thú vị biết bao! Nhưng vẫn phải nói, riêng cá nhân tôi thì ấn tượng nhất vẫn là cảnh vật Zabaikal. Rừng thông và bạch dương cộng với tuyết mù mịt kéo cho đến tận chân trời, mà suốt mấy ngày tàu hỏa chạy với tốc độ 60-70km/h chứ có ít đâu. Nhớ lại chuyện cũ để lập mối liên hệ đến ngày hôm nay.
Tôi đọc báo Đức thì thấy với sự ấm lên của Trái Đất thì chính vùng đất Bắc Mỹ, Canada ở Tây bán cầu và vùng Siberia của Nga sẽ là những vùng phát triển nhất thế giới cuối thế kỷ này. Vì thế mà Nga đang ưu tiên tài trợ cho không chỉ người Nga mà cả người Hán mang quốc tịch Nga đến khai khẩn vùng đất này (Putin sợ anh Tập lấn sân mà, âm mưu đại Hán ai chẳng rõ, từ hàng ngàn năm nay rồi), tôi thấy mình được chứng kiến bao sự kiện và vùng đất ở cuộc đời ngắn – mà dài của mình!…
Sang đến biên giới Bạch Nga-Ba Lan chuyển tàu, rồi tàu vù vù chạy đã đến thành phố Frankfurt/Oder, biên giới Đức-Ba Lan thì đã có các thầy cô, bạn bè Đức ra đón, thân thiết biết bao. Các thầy cô còn đưa ngay cho tất cả mọi người chúng tôi kẹo bánh và quần áo ấm, trời vào rét rồi mà! Người Đức chu đáo thế! Đến trường thì mới biết được rằng, nó khang trang đến mức nào. Trường nằm ngay bên trong thành phố Dresden, là một trong những thành phố đẹp nhất châu Âu, thuộc di sản văn hóa UNESCO với những di tích lịch sử và văn hóa, như lâu đài Zwinger có bảo tàng mỹ thuật nổi tiếng thế giới, nhà hát Sempel với kiến trúc trường phái Baroque, lâu đài Pillnitz, lâu đài Moritzburg… mà trường lại nằm trên trọn một quả đồi rộng đến… 6 ha, với tòa lâu đài chính bốn tầng chiều dài chắc chắn không dưới 100m và rất nhiều tòa nhà to, có 2, 3 tầng, phụ trợ. Biên chế giáo viên và phục vụ mới khủng khiếp thế nào: chúng tôi chỉ có 200 học sinh mà có đến 8 giáo viên Việt Nam cùng với… 31 giáo viên Đức và…105 nhân viên phục vụ ở nhà bếp, nhà ăn, xưởng may, xưởng giặt là, bệnh xá, lao công vệ sinh v.v… Thử hỏi hôm nay, ngay cơ chế thị trường, trường con em nhà giàu đi nữa, mấy trường dám so sánh?
Những ngày đầu ở Đức bỡ ngỡ với nhiều bạn chứ không phải với tôi vì tôi đã quen với cuộc sống, sinh hoạt giống như ở doanh trại thiếu sinh quân thời ở Nam Ninh, Trung Quốc, của tôi: được cấp phát mọi thứ ở ký túc xá và lên lớp, mặc đồng phục, ăn ngày ba bữa sáng, trưa, chiều; xếp hàng theo từng toán vào nhà ăn có thầy cô đi cùng và dạy kỹ từ cách cầm dao nĩa thế nào, và theo dõi khi ăn, đi ngủ thế nào (xin bạn đọc nhớ lại chuyện vui với anh bạn Nhuận của toán 9 chúng tôi ở bài trước) – và tất cả các giờ giấc trong ngày học, chơi thể thao – đã lên lịch từ trước Diện tích trường rộng như thế nên đầy sân bóng đá, bóng chuyền,…và bãi cỏ thư dãn, và có cả một phòng thể dục đa năng có lẽ không kém nhiều phòng thể dục thành phố Hà Nội hôm nay, bạn đọc hiểu vì sao bóng đá và các môn thể thao Đức nhiều huy chương đến thế.
Có một kỷ niệm với bạn Doanh rất hay mà viết đến đây tôi vẫn nhớ như in. Có một lần chúng tôi chơi bóng đá trên những sân cỏ có đầy ở trường, mà Doanh ta chẳng bao giờ tham gia, tôi bỗng „mót đi giải“ nên phải về toalét tít tận trên tầng ba nhà Knabenhaus-nhà con trai, ngôi nhà ba tầng rất lớn, chỉ thua lâu đài chính của trường, dành cho các phòng ngủ và tất cả các phòng sinh hoạt đi kèm cho ba toán con trai lớn, trong khi lâu đài dành cho ba toán nữ và hai toán nam nhỏ. Chạy vội vào toalét nhưng cũng kịp nhận ra, trong một khoang đang để ngỏ, và Doanh ta đang…nghiến ngấu đọc sách trong đó, không phải sách truyện mà là một cuốn từ điển giải thích dày cộp. Tôi vốn tính tò mò mà, cha Doanh đọc gì mà ghê thế, tối đến giở ra xem, may quá cuốn sách Doanh đã đọc, hắn còn để lại dấu trong đó, mục hắn đọc là Haber-Bosch Verfahren, ein großindustrielles chemisches Verfahren zur Synthese von Ammoniak – phương pháp đại công nghiệp để tổng hợp amoniac. Thảo nào mà sau này cha ấy chẳng trở nên giáo viên Khoa Hóa ĐHTHHN, rồi cuối cùng thậm chí còn leo lên đến viện trưởng Viện kinh tế trực thuộc TW ĐCSVN, cố vấn kinh tế cho các lãnh đạo quốc gia, như Nguyễn Văn Linh.
Cũng còn chuyện này liên quan đến Doanh mà tôi nên kể lại, vì nó gắn chặt với tính cách con người, đâu chẳng thế, bây giờ tuổi sắp ra đi, ngại gì mà chẳng kể ra. Đó là hai năm sau, 1960, khi chúng tôi đã đi học nghề (xin xem lại bài trước). Toán 9 tôi có Doanh lên Leuna-Merseburg học nghề hóa sợi, còn tôi với Thọ ở lại Dresden học cơ khí. Trong lớp đó, Thọ với tôi học giỏi nhất nên các thầy gợi ý nên chuyển sang học với các bạn đã học xong lớp 10, tức là trên bọn tôi 2 lớp, Đông Đức khi ấy gọi là đã tốt nghiệp Mittelschule-Trung học, trong khi bọn tôi mới xong lớp 8, gọi là đã tốt nghiệp Grundschule-Tiểu học, là trình độ tối thiểu, mang tính bắt buộc. Nếu học lớp đó thì chỉ cần 2 năm, thay vì 3 năm, là xong và có ngay bằng Schulreife-Baccalauréat, hết lớp 12, học vị tú tài, được vào thẳng đại học mà không qua thi cử gì. Hai chúng tôi ngại lên Berlin xa, chỉ gửi thư kèm lời giới thiệu của các thầy cho Đại sứ quán Việt Nam xin phép. Cứ tưởng thế là xong. Không ngờ ở đó có thư trả lời ngay, các vị viết ráo hoảnh: „Hai em học giỏi thì ở lại giúp các bạn kém mới là đoàn kết, sứ quán không duyệt“. Ai hay, sau này chúng tôi mới biết Doanh cùng hai bạn nữ đã lên thẳng Đại sứ quán xin trước chúng tôi và được họ duyệt, ba bạn ấy học xong trước bọn 200 đứa chúng tôi một năm, nên được vào học thẳng đại học ở thành phố Halle gần đó, còn chúng tôi được về nước „phục vụ nhân dân anh hùng và gia nhập giai cấp công nhân quang vinh, thành trì của cách mạng, chứ không thành trí thức-cục phân của nhân loại“. Hết bình luận!
Bạn trẻ Hà Nội trước cúm Tàu một số ít đã được theo các lớp thiếu sinh quân do Viettel hay các đơn vị quân đội khác tổ chức vào dịp hè nhưng xin nhắc lại: trật tự, kỷ luật, ngăn nắp, vệ sinh, sạch sẽ, tiết kiệm,…thói quen đúng giờ và tất cả những tính cách này chúng tôi đã học được ngay từ khi còn rất nhỏ ở một nước Đức công nghiệp phát triển, mà chúng tôi có nó ngay từ cách nay cả trên nửa thế kỷ nay. Những tính cách mà mấy con Rồng châu Á chỉ trong 30 năm đã đạt được khi là nước dân chủ, nhưng ĐCSVN hứa hẹn bao nhiêu lần nhưng đều lỡ hẹn và nay, khi dân trí đã lên cao thì đành vớt vát hứa đến năm 2045 nhưng ai tin nổi khi ngay cái yêu cầu có vẻ như nhỏ nhoi nhất nhưng lại hết sức cần để đạt được điều đó, là phải tự do ngôn luận, đa đảng… thì đã là không thể được, duy nhất chỉ vì nó đụng chạm đến quyền lợi ích kỷ của bè lũ cầm quyền cộng lũ thân tín, họ hàng, „chân gỗ“ ăn theo…!
Cũng còn phải nhắc lại nền giáo dục toàn diện ở trường Maxim Gorki Heim nói riêng và có lẽ cho toàn nước Đức như sau này chứng minh khi đã thống nhất, là hoàn toàn tương đương giữa Đông và Tây Đức dù theo hai thể chế chính trị khác nhau. Ngay từ lứa tuổi đó chúng tôi đã được học nhạc rất kỹ vì thời khóa biểu trong tuần dành nhiều giờ cho Âm nhạc, mỗi người phải học một nhạc cụ, và tất cả các thầy cô đều có thể phụ trợ cho thầy dạy Âm nhạc, khi trong giờ ngoại khóa chúng tôi gặp khó khăn. Và những buổi đi thăm Bảo tàng, đi nghe hát hay hòa nhạc mà với phần đông người Việt Nam vẫn là thứ hàng xa xỉ, thì với chúng tôi thời đó là lẽ đương nhiên, có lẽ duy nhất chỉ trừ môn…bóng đá hiện nay ở nước ta.
Các thầy cô Đức khi biết chúng tôi không phải con em mồ côi thì lại càng tỏ rõ sự thông cảm, luôn động viên, và nhắc nhở chúng tôi hàng tháng hay hơn phải viết thư về thăm hỏi cha mẹ, anh chị em và họ hàng thân thiết. Nước Đức sau Thế chiến Hai khốc liệt, đời sống nhân dân nói chung cũng còn gặp rất nhiều khó khăn, vẫn đang còn chế độ tem phiếu mà các bạn trẻ hôm nay phần lớn ngỡ ngàng, mà chúng tôi được ứng xử như thế thì phải biết chúng tôi mang ơn nước Đức và nhân dân Đức đến thế nào.
Hàng tháng chúng tôi vẫn có một khoản sinh hoạt phí cho cá nhân như tem thư hay các khoản lặt vặt khác mà mỗi người nếu tiết kiệm vẫn có thể mua một thứ đáng giá. Hầu hết các bạn sau ba năm đều mua xe đạp mà đối với Việt Nam ta là không thể thiếu được. Cá nhân tôi thì đã được ông ngoại cho một chiếc Sterling gần như mới, nên dành khoản tiền đó mua một chiếc đàn gió Weltmeister-Vô địch thế giới trứ danh, sau trên nửa thế kỷ „nay vẫn dùng tốt“, mà bài trước cũng đã có dịp nhắc tới kỷ niệm với Dũng, cậu bạn của em trai tôi.
Các kỳ nghỉ hè hay nghỉ đông, nhà trường đều tổ chức cho chúng tôi đi nghỉ, khi thì Sayda, khi thì Schellerhau…, toàn những thị trấn nổi tiếng vùng núi Erzgebirge của Đông Đức. Có hai kỷ niệm đáng nhớ, một là kỳ nghỉ ở Sayda, đó là một dãy núi đầy thơ mộng, chúng tôi đi lang thang trong rừng thông, bên dưới là các dạng cây bụi nhỏ như việt quất, hay sim, mua bên ta, mùa hè quả chín màu đen hay đỏ mọng nước, ngọt lịm. Bữa cơm trưa, tình cờ có một đội bóng đá cũng đang nghỉ ở đó nên nhà bếp mới cho chúng tôi được ăn chế độ như họ, nghĩa là ăn món beef.. gì mà hôm nay tôi quên menu, nhưng là món thịt bò còn sống còn nguyên máu đỏ, có trộn hành, ớt Tây, tỏi… đến bây giờ vẫn chưa quên mùi vị của nó. Bỗng nhiên một buổi trưa xôn xao…có khách đến thăm, mà lại là khách từ quê nhà, từ Việt Nam sang, đoàn đại biểu Tổng công đoàn Việt Nam đi dự hội nghị Liên hiệp công đoàn thế giới World Federation of Trade Unions, WFTU, tại Berlin mấy ngày nên có dịp ghé đây. Tôi đã hơi ngờ ngợ, hình như cha tôi cũng có mối liên hệ với họ vì cụ có chân trong Ban chấp hành Tổng công đoàn Việt Nam mà, trên bàn cụ luôn có những lá thư của họ, mà tôi vốn chơi tem nên rất thích những con tem xinh xắn của nước ngoài dán trên bì thư, đầy màu sắc, đôi khi lại là những tác phẩm mỹ thuật của những danh họa nổi tiếng mà được rút về kích cỡ chỉ một hai centimet nên cực kỳ quý giá. Nên tôi chăm chú nhìn, giữa những người Đức cao lớn có hai người đàn ông Việt Nam nhỏ bé da thẫm kia, tôi cố căng mắt hơn nữa, thì hai cha con đã nhận ra nhau. Mới có hai năm xa cách mà sao thấy nó lâu thế, mà đây là tôi đã quen với cuộc sống tập thể, xa gia đình bốn năm ở Nam Ninh rồi đó. Hai cha con gặp nhau được có hai tiếng để tôi hỏi thăm sức khỏe mẹ tôi, ông bà ngoại, hai em và họ hàng, và cha tôi hỏi về tình hình ăn ở, học hành của tôi, nhưng cụ đã ở Pháp lâu nên quá rõ. Thời gian qua nhanh thế, chúng tôi đã phải bin rịn chia tay chưa biết bao giờ gặp lại… Nhưng đời nào ai biết chữ ngờ…
Còn một lần nghỉ đông một tuần ở Schellerhau, Erzgebirge, thật sự hệt như những bức tranh núi, rừng phủ đầy tuyết, nắng chiếu chói chang nên hoàn toàn chẳng có cảm giác lạnh, gió hiu hiu thổi…và nhất là vắng vẻ đến khủng khiếp nhưng không gây sợ hãi mà trái lại, thoải mái và thư giãn đến mức tột bực, có trên thiên đường chắc cũng chỉ cảm xúc đến vậy. Chúng tôi lang thang đi ski trong rừng thông suốt ngày như thế, chán thì tìm một ngọn đồi không dốc lắm leo lên rồi sung sướng trượt nhanh như bay xuống, hoàn toàn chẳng sợ tai nạn vì nếu có ngã chăng nữa thì cũng chỉ ngã trên tuyết, chẳng hề hấn gì. Tối về nhà nghỉ, tuy hoàn toàn bằng gỗ nhưng rất kín đáo, có chăn đệm ấm áp và được ăn những món ăn thuần Đức như thịt nướng với khoai tây rán hay món Eisbein mit Sauerkraut – đùi lợn luộc với dưa muối nổi tiếng, ngon tỉnh người. Tối đến tôi nghiền sách, những cuốn du lịch Nam Mỹ rừng nhiệt đới với đủ loại ác thú nguy hiểm và dữ dằn còn hơn tất cả các loài ở Việt Nam ta, sao mà hấp dẫn thế khi xung quanh là rừng thông phủ đầy tuyết và vắng lặng như tờ.
Cô Tea Reinhardt còn tổ chức cho chúng tôi đến thăm một gia đình người địa phương. Nhà tôi đến là nhà có ông chủ làm công chứng viên trên thị trấn, nên coi như thành phần trí thức địa phương. Cô con gái cùng tuổi với tôi nên chúng tôi thoải mái nói chuyện. Cô và tôi sau này vẫn có mối liên hệ thư tín với nhau, sau này khi tôi học ĐHTHHN thì cô cũng về Karl-Marx-Stadt (nay là đổi tên thành Chemnitz) học kinh tế, còn gửi cho tôi bộ từ điển Anh-Đức, Đức-Anh, tôi còn mang theo sang tận Algeria, rồi khi về lại Việt Nam mới bị thất lạc do lỗi của vận chuyển hàng không.
Nói về mặt giáo dục toàn diện của Đức, tôi chắc chắn rằng bây giờ Đức phải đứng ở tốp đầu thế giới, nhưng tôi bổ sung chuyện xảy ra với chúng tôi 65 năm về trước, khi học ở trường Maxim Gorki Heim. Lớp chúng tôi có dịp đi thực tập ở nhà máy in Druckerei Sächsische Zeitung-Nhà in Nhật báo xứ Xắc-xô-ni. Hàng tuần chúng tôi đến đó làm việc cả một ngày, tại tất cả các phân xưởng ở một nhà máy mà chắc chắn to hơn nhà máy in Tiến Bộ của thành phố Hà Nội: chuẩn bị bản thảo và hình ảnh, in lưới, in offset, khắc gỗ, xưởng cơ khí… Có các bác thợ cả và các cô chú công nhân chỉ bảo tận tình nên bọn chúng tôi làm việc…gần như họ. Nói thế để bài sau nói về việc tôi được đi học nghề 3 năm tại trường dạy nghề của VEB Kamera- und Kinowerke Dresden – Xí nghiệp Quốc doanh Máy ảnh và máy chiếu phim Dresden sướng như thế nào, và thực tế là đã được chuẩn bị từ trước rồi, nên hoàn toàn không bị bỡ ngỡ dù phải học với thầy và bạn Đức.
Tôi và bạn Văn (xin xem bài trước) còn được cái may là tới thực tập ở Atelier für Zeichen- und Trickfilme – Xưởng phim hoạt hình Dresden, có lẽ do các thầy cô nhận ra có chút năng khiếu hội họa nào chăng, bạn Văn thì rõ rồi chứ tôi thì? Dĩ nhiên hội họa và âm nhạc là hai ngành mà tôi yêu thích, dẫu có sau…vật lý, tôi vừa nhắc chuyện sưu tập tem thư mà, hiện nay ở nhà vẫn còn giữ vài cuốn album chứa đầy tem thư. Ở đấy, sau khi đến thăm các phân xưởng, bạn Văn và tôi còn được một cán bộ ở đó, họa sĩ Hamacher, nhưng xin bạn đọc đừng nhầm với Alfred Hamacher (1862–1935), cũng họa sĩ nổi tiếng Đức nhưng sống trước ông này có lẽ cả nửa thế kỷ! – dạy cách làm phim hoạt hình. Tôi vẫn còn nhớ như in, dẫu không chụp ảnh lưu niệm, ông này, chắc lúc ấy cũng phải trên dưới 40 tuổi rồi, nhưng nhỏ nhắn chứ không cao to như những người Đức khác. Ông quý hai chúng tôi tới mức có một chủ nhật mời bọn tôi về nhà riêng ở ngoại ô chơi. Tôi còn nhớ là bọn tôi phải đi xe điện hàng tiếng đồng hồ dọc theo bờ sông Elbe, nửa đường theo hướng đến đích là lâu đài Pillnitz. Đấy là một căn villa hết sức xinh xắn kèm xưởng vẽ rộng rãi, với những luống hoa và cây cảnh bên bờ sông êm ả với các bãi cát trắng dài, bãi cỏ xanh ngát và những rặng liễu thướt tha, hệt như chúng ta vẫn thường tưởng tượng về nghệ sĩ và cuộc sống của họ. Cô vợ trẻ đẹp, chắc vốn (hay vẫn) là người mẫu cho các tác phẩm của ông chồng. Và tôi còn nhớ rằng, ông cho chúng tôi xem bộ carte postale những tác phẩm hội họa của ông, rồi nhân thể, kiểm tra năng khiếu hội họa của chúng tôi, và đã hết sức hài lòng về những bức mà chúng tôi đã chọn ra, hầu hết là những tác phẩm hội họa hiện đại, các bức tranh trừu tượng theo trường phái ấn tượng, lập thể, hay dada…, bởi những tranh cổ điển thì chúng tôi đã xem đến phát chán ở các bảo tàng hay sách giáo khoa.
Nhưng có lẽ cuối cùng ở kỷ niệm này, last not least, phải nhắc đến giáo viên chủ nhiệm, cô giáo tiếng Đức của chúng tôi, cô Tea Reinhardt, người có vai trò quyết định tạo nên nhân cách cho chúng tôi trong thời gian 3 năm ở trường Maxim Gorki Heim. Trong các giờ tiếng Đức và Âm Nhạc mà cô chịu trách nhiệm chính để truyền đạt cho chúng tôi, mà phải nói là truyền đạt với tài năng sư phạm miễn chê, từ 2 đề tài này cô suy rộng ra những đề tài lịch sử, văn học, triết học, hội họa.. của Đức và của cả thế giới nữa, mà tóm gọn là văn hóa với cái nghĩa rộng nhất của khái niệm này. Nhớ như in những giờ học mà cô say sưa kể về cuộc đời và sự nghiệp những nhân tài mà ngày nay ai cũng ngưỡng mộ: Goethe, Schiller, Heine, T. Mann, Rembrandt, Beethoven, Mozart, Humboldt, Einstein…
Ba năm ở Dresden đầu đời, tuy xa gia đình và quê hương nơi chôn nhau cắt rốn, nhưng chỉ với năm đó, chúng tôi đã tìm ra được một quê hương thứ hai mà ngày nay 350 người chúng tôi có thể tự hào được. Nhớ những giờ nằm dài ra trên những bãi cỏ hay những đêm nằm trên giường nhìn ra ngoài tuyết rơi đầy trời mà mơ mộng… Vào những lúc đó, tôi cũng đã sáng tác được những bài hát hay những đoạn văn ngắn đầu tiên ở cuộc đời… chỉ duy nhất…thơ là không, tôi xin thú thật đấy là điểm yếu nhất trong các điểm yếu của tôi, nhưng may quá, mù về…thơ không chết ai, dẫu cho đó cũng là một cái „cửa sổ“ cũng như một ngoại ngữ, mà thiếu nó, người ta thiếu một chút ánh sáng hay một chút khí trời trong mát, nhưng biết làm sao, ai vẹn toàn được đâu? Hay nói khác đi, cũng chẳng nên „tham lam“ quá!
Để kết luận cho bài này, tôi xin nói như sau: Lứa Moritzburger chúng tôi thời đó gồm 350 người, sau 65 năm nhìn chung là được học hành hết sức đầy đủ, đều vốn là „con ông cháu cha“ cả, mà không có ai vinh dự trở thành „giáo sư“, chỉ duy nhất có hai PGS, một là chị Phạm Minh Hà, lứa đi 1955, do nhu cầu công tác để làm hiệu phó ĐHBKHN mới „phấn đấu“ thành PGS, và hai là một anh thuộc toán 9 chúng tôi, lứa đi 1956, cũng do nhu cầu công tác để làm hiệu trưởng Nhạc viện TPHCM là anh Hoàng Cương. Tuy phần đông đều tốt nghiệp đại học cả – mà số rất lớn ở Đức, nhưng lại chỉ an phận làm chuyên môn ở các ngành khác nhau thôi, chứ rất ít theo ngạch quan chức hay danh vị. Tại sao vậy?
Sẽ có nhiều cách giải thích từ các giác độ khác nhau. Tôi thiên về quan điểm nặng triết-xã hội học nhiều hơn. Chúng tôi có 6-7 năm ở Đức, học bằng tiếng Đức với thầy cô Đức ở lứa tuổi 10-17 là cái tuổi chuẩn bị trưởng thành, nhận thức được nhiều nhất nên cái kiến thức đó tạo dấu ấn cho suốt cả cuộc đời. Mà đã ở chúng tôi, thì cũng sẽ là bài học cho các bạn trẻ ngày hôm nay, dù các bạn đó sau chúng tôi cả nửa thế kỷ, xin cứ tạm hiểu ngầm rằng: chúng tôi „cầm đèn chạy trước ô-tô“ mà thôi.
Đó là cuộc cạnh tranh giữa hai nền giáo dục mà cũng là hai nền văn hóa chủ yếu thời đại này, đó là nền văn hóa phương Tây của Thiên Chúa giáo với đại diện là Âu-Mỹ và nền văn hóa phương Đông mà đại diện là Trung Quốc với học thuyết Khổng Tử. Trong khi nền giáo dục phương Tây hướng đào tạo ra con người tự do, phóng khoáng, toàn diện cả về thể chất lẫn tư tưởng thì trái lại, học thuyết Khổng Tử đào tạo ra con người nô lệ, thường dân phải thờ phụng vua tôi, vợ phụ thuộc chồng, con cái mắc nợ cha mẹ (để khi về già cha mẹ có chỗ nương tựa), và quá thực dụng, hoàn toàn hướng theo thành tích để trở thành đám quan lại phục vụ thiên tử, mà ngày nay cũng không thay đổi ở Trung Quốc hiện đại, trước đây thờ phụng Mao thì nay thờ phụng họ Tập, xét cho cùng thì nhân dân Trung Quốc vẫn là một lũ nô lệ, cho dù Trung Quốc đã phóng tàu vũ trụ lên Sao Hỏa.
Ngày hôm nay phương Tây do Mỹ cầm đầu đang cạnh tranh khốc liệt với Trung Quốc ở một cuộc đấu tranh hai nền văn hóa và kéo theo nó là kinh tế và chính trị mang tính địa chính trị toàn cầu, ở thời 4.0. Chưa ai nói trước gì được rằng, ai thắng ai bại, bọn chúng tôi U80 chắc chắn chẳng chứng kiến được đâu, xin nhường cho các bạn trẻ!
Từ những trải nghiệm của chúng tôi để tìm ra chính kiến và từ đó định ra con đường đi cho chính mình! Chắc chắn chẳng ai giống ai, mà thế thì mới đa dạng, mới hay, và vì tôi không làm chính trị nên cũng chẳng cổ súy cho cái gì cả! Chỉ duy nhất muốn nhắc lại các kỷ niệm của cá nhân mình mà thôi.
______________
(*) Ngay ở câu đầu tiên đã vướng rồi. Làm gì Việt Nam ngày 2/9/1945 đã có độc lập mà tổ chức lễ lạt linh đình từ 76 năm nay. Thôi thì nó đã được biến thành truyền thống rồi, tạm gọi là lễ Tết Mới hay lễ 2/9 vậy, và xin bạn đọc kỹ tính bỏ từ độc lập đi cho. Ông Hồ, với thói láu cá, dối trá, lươn lẹo của ông, sau khi cướp được chính quyền mà chẳng được ai trên thế giới công nhận, chỉ mãi 1950 sau chiến thắng biên giới do được Liên Xô và Trung Quốc ngầm trợ giúp vũ khí, thông thương được với thế giới nên mới bắt đầu dần dần được công nhận, hãy so sánh với Taliban hiện nay ở Afghanistan, dù tất cả mọi so sánh đều khập khiễng, nhất là sau 76 năm, nhưng có sự tương tự để bạn đọc trẻ tưởng tượng được ra. Các nước phương Tây khi đó biết tỏng ông là cộng sản trá hình rồi nên tẩy chay là đương nhiên, ông ta khôn khéo kéo các trí thức vào làm bình phong, „chân gỗ“ cho mình, xóa Đảng Cộng sản Đông dương chỉ trên hình thức, nay thì ai chẳng rõ, để hiện nguyên hình là tay sai Trung Quốc (tình tiết mà ngày hôm nay có ai đó nhắc lại, các đồng chí trẻ của „Bác“ thấy trong cặp „Bác“ luôn có đôi giày phụ nữ bèn hỏi „của ai thế?“ thì „Bác“ gạt ngay „sao các cậu tò mò thế“, nay thì ai cũng rõ, đó là của Tăng Tuyết Minh, vợ đầu của „Bác“, do đích thân Mao và Chu mối lái và tổ chức đám cưới!). Ông Hồ đã mắc sai lầm tham gia Đại hội Đảng Xã hội Pháp lần thứ XVIII họp ở thành phố Tours (tháng 12-1920) để thành lập Đảng Cộng sản, để từ đó dấn sâu vào con đường ấy, mà cho đến tận ngày hôm nay dân tộc ta chưa thoát ra được, chỉ vì bè lũ lãnh đạo bám vào cái sai lầm chết người đó của ông để cho đến tận ngày hôm nay vẫn duy trì chế độ cộng sản – độc tài toàn trị, hoàn toàn xa lạ với thế giới văn minh, chỉ còn Tàu cộng và các nước cộng sản khác theo đuổi.
1 Tác giải (vòng đỏ) chụp cùng các bạn Toán 9 và hai thầy Đức Hans Sinner, trái, giáo viên ngoại khóa, và Karl Hinke, phải, người đeo ca-vát, hiệu trưởng trường Maxim Gorki Heim.
Tác giải (vòng đỏ) chụp cùng các bạn Toán 9 trường Maxim Gorki Heim, đang biểu diễn nhạc cụ.
Các bạn nữ Toán 3 trường Maxim Gorki Heim bên chiếc máy in khi thực tập tại nhà máy in Druckerei Sächsische Zeitung-Nhà in Nhật báo xứ Xắc-xô-ni.