Ngọc Ngà (VNTB) Vào đầu tháng Tư, một hiện tượng đáng lo ngại xuất hiện dọc bờ biển miền Trung Việt Nam. Chỉ trong vài ngày, hàng trăm và sau đó hàng chục ngàn con cá chết dạt bờ cát. Lúc đầu, một số người dân địa phương vui mừng, vì họ có được nguồn cá ăn. Nhưng sau đó, nhiều người đã ngã bệnh, cá chết nhiều hơn: một thảm họa môi trường lớn.
Nghi vấn chính của thảm họa này là nhà máy thép Formosa Plastics, nơi đã đổ hàng tấn chất thải độc hại ra biển. Chính phủ Việt Nam tuyên bố sẽ điều tra nguyên nhân, nhưng quá trình diễn ra một cách chậm chạp.
 |
| Bức tranh tường “Tôn trọng môi trường” tại Đà Nẵng. |
Ngay cả Bộ trưởng Môi trường Việt Nam, ông Trần Hồng Hà cũng thừa nhận rằng, các cơ quan quản lý đã phản ứng chậm chạp đối với một thảm họa môi trường nghiêm trọng như vậy. Hệ quả, người dân bị ngộ độc do ăn cá, và hàng ngàn ngư dân mất việc làm. Cần nhắc lại, năm 2015, Việt Nam giá trị xuất khẩu thủy sản của Việt Nam lên đến 6,6 tỷ USD, và hiện tượng cá chết lần này sẽ gây ảnh hưởng không nhỏ đến giá trị xuất khẩu trong năm nay.
Sự phẫn nộ càng lớn hơn khi Phó phòng Đối ngoại Formosa Chu Xuân Phàm cho rằng, Việt Nam phải “chọn cá và tôm hoặc một nhà máy thép … không thể có cả hai.” Formosa sa thải ông Phàm, nhưng công chúng tiếp tục tỏ rõ thái độ giận dữ, và hashtag #IChooseFish hay #toichonca ra đời.
Sinh ra từ sự vô đạo đức của Formosa và bất tài của chính phủ Việt Nam, #IChooseFish thể hiện sự tức giận trước hiện tượng cá chết hàng loạt tại miền Trung Việt Nam. Nó còn cho thấy, tại một nước mà quyền tự do báo chí bị kiểm soát chặt chẽ như Việt Nam, thì hashtag #ichoosefish đã trở thành một mũi dấu phá vỡ điều đó.
 |
| Cuộc tuần hành nghệ thuật vì môi trường của nhóm nghệ sĩ Việt Space Art |
Chính quyền Việt Nam ngay lập tức đã có phản ứng lại hashtag #IChooseFish, khi họ sử dụng các biện pháp kỹ thuật để chặn Facebook.
Hashtag này ngoài thông tin về hiện tượng cá chết, còn đem lại cho người dùng mạng xã hội những bộ xương cá, những ảnh vẽ khóc vì cá… được thể hiện dưới nhiều góc độ khác nhau. Cùng với lượng cá chết tiếp tục xuất hiện, hashtag khiến cho “nỗ lực” xóa dấu vết của chính phủ Việt Nam và Formosa trở nên vô tác dụng.
Trong khi đó, những nghệ sĩ thị giác đương đại tiếp tục tìm cách thể hiện ngôn ngữ hashtag #ichoosefish một cách mạnh mẽ hơn trong đời thường, đối diện với sự kiểm duyệt gắt gao tại Việt Nam.
 |
| “Chúng tôi có thể giữ im lặng nhưng điều đó không có nghĩa là chúng tôi không quan tâm.“ |
Tại Huế, một nhóm các nghệ sĩ đến từ Việt Space Art đã quyết định tận dụng Festival Huế hàng năm để tổ chức một hoạt động trên cầu Tràng Tiền nhằm lên tiếng về hiện tượng cá chết. Ngay sau đó, nhóm này đã bị chính quyền bắt giữ, truy vấn. Nhiều hình ảnh và thông tin sự kiện này bị gỡ bỏ…
Ngoài Huế, nghệ sĩ Trần Tuấn tổ chức Quay II, một cuộc triển lãm nhỏ đồng hành cùng với cuộc khủng hoảng. “Ngày 32,” đã được thực hiện bởi Trần và nghệ sĩ Huế là Ngọc Tú Hoàng, người in cá trên khẩu trang, với khẩu hiệu, “chúng tôi có thể giữ im lặng nhưng điều đó không có nghĩa là chúng tôi không quan tâm. “những chiếc khẩu trang này đã có mặt tại cuộc biểu tình về cá, hay trong các bức ảnh chụp cá nhân được đính kèm bởi hashtag #IChooseFish và #toichonca.
 |
| Cá chết đem lại những hình ảnh nghệ thuật gắn liền hashtag #ichoosefish |
Một tác phẩm ấn tượng khác của triển lãm Quay II của Trần mang tên “The Silent Dao,” (2016) với các loại dao được sử dụng bởi người bán cá, và nó cho thấy, thảm họa cá chết đã gây ảnh hưởng như thế nào đến đời sống ngư dân. Mỗi con dao bao gồm tên của người bán trên lưỡi và được trả lại sau buổi diễn.
Diễn ra tại Rồi Cafe, quán của Trần là một trung tâm nghệ thuật phi chính thức ở Huế, triển lãm dù của tư nhân nhưng vẫn yêu cầu giấy phép tổ chức triển lãm/ sự kiện từ phía cơ quan quản lý văn hóa. Vì thế, cuộc triển lãm này sau đó đã bị đóng cửa, Trần và Hoàng đã được “mời” làm việc với công an.
 |
| Sự tham gia của giới nghệ sĩ đã cho thấy vấn đề cá chết là vấn đề của cộng đồng |
“Họ đi vào, lấy đi những chiếc mặt nạ và các dụng cụ nghệ thuật”, bản thân ông Tuấn bị cáo buộc là “kích động biểu tình”, dù rằng, các mặt nạ tích cực khuyến khích những người đeo phải giữ im lặng. Nhiều hình ảnh cuộc triển lãm của ông Trần vẫn còn trên Facebook.
Vào ngày 4 và 5, các nghệ sĩ Jerk, Sautel cago, và Sam Mudrok đã làm một bức tranh tường lớn ở Đà Nẵng với khẩu hiệu, “Hãy tôn trọng môi trường.”
“Chúng tôi vẽ chỉ để nâng cao nhận thức môi trường ở Việt Nam,” Jerk, cho biết.
“Không để đổ lỗi cho bất cứ ai, chỉ để nâng cao nhận thức.”
 |
| Nghệ sĩ Việt với hashtag #IChooseFish |
Công an địa phương sau đó đã tìm cách tẩy xóa bức tường với hashtag #IChooseFish.
Jerk lần đầu tiên trải qua sự kiểm duyệt như vậy. Ông tin rằng, nó có động cơ chính trị.
“Họ dễ chịu với tất cả các bức tranh đường phố khác mà chúng tôi làm cho đến khi chúng tôi làm bức tường vì môi trường”, ông nói.
 |
| Cuộc triển lãm nghệ thuật The Silent Dao |
Các cuộc biểu tình vì cá chết đã diễn ra, chính phủ Việt Nam đứng trước các lựa chọn, trong đó: bảo vệ lợi ích kinh tế lớn (với Formosa), vấn đề sức khỏe và an toàn của cộng đồng địa phương; sự minh bạch về nguyên nhân cá chết. Nhưng có vẻ khi hashtag #IChooseFish bắt đầu suy yếu, thì ít nhất là cho đến bây giờ – Chính phủ Việt Nam đã có lựa chọn của mình.
Theo thông báo từ Bộ Công an Việt Nam, ngày mai (29/06) sẽ thông báo kết quả điều tra xác định đối tượng có tác động gây ra vụ cá chết ở miền Trung.
Lược dịch từ: hyperallergic.com