Cát Tường
(VNTB) – Việt Nam đề nghị Hoa Kỳ xem xét công nhận quy chế kinh tế thị trường
Hoa Kỳ đã nhận được yêu cầu chính thức của Việt Nam đề nghị Hoa Kỳ xem xét công nhận quy chế kinh tế thị trường. Hoa Kỳ sẽ khẩn trương xem xét yêu cầu này của Việt Nam theo luật định.
Trong Tuyên bố chung về quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện Việt Nam-Hoa Kỳ, có đoạn:
“Hoa Kỳ hoan nghênh những bước tiến trong quá trình cải cách kinh tế dựa trên thị trường có ý nghĩa quan trọng của Việt Nam, đồng thời khẳng định sự nhiệt tình và cam kết đối với quá trình phối hợp rộng rãi, mạnh mẽ, mang tính xây dựng và trên tinh thần ủng hộ Việt Nam trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường và tiến tới công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam theo luật Hoa Kỳ”.
Việc công nhận một quốc gia có nền kinh tế thị trường được xác định dựa trên cơ sở các tiêu chí khác nhau, được quy định theo luật của mỗi nước. Cho đến nay, Việt Nam đã được 69 nước trên thế giới công nhận là quốc gia có nền kinh tế thị trường. Tuy nhiên, đối với các đối tác thương mại lớn của Việt Nam như Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu (EU), việc đáp ứng các tiêu chí về kinh tế thị trường theo quy định của các nước này dường như vẫn còn nhiều vấn đề tranh cãi.
Không khó để nhận ra là với tình trạng “nền kinh tế phi thị trường” mà hiện nay Hoa Kỳ đang áp dụng đối với Việt Nam, nó đã trở thành một rào cản thương mại vô hình, gây ra những tác động bất lợi cho các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam trong các vụ kiện chống bán phá giá.
Tiêu chí của Hoa Kỳ về nền kinh tế thị trường
Theo George Hoff man (2004), kinh tế thị trường là hệ thống mà trong đó các quyết định liên quan đến đầu tư, sản xuất và phân phối được dẫn dắt bởi các dấu hiệu về giá cả do cung và cầu thị trường quyết định.
Một đặc điểm quan trọng của nền kinh tế thị trường là sự tồn tại của thị trường các yếu tố đóng vai trò chi phối trong việc phân bổ vốn và các yếu tố sản xuất (Gregory and Stuart, Paul and Robert, 2004: 538).
Theo định nghĩa về nền kinh tế thị trường trong bối cảnh hiện đại của Kimberly Amadeo (2018), nền kinh tế thị trường là một hệ thống mà trong đó các quy luật cung và cầu định hướng việc sản xuất hàng hóa và dịch vụ. Cung bao gồm tài nguyên thiên nhiên, vốn và lao động. Cầu bao gồm sức mua của người tiêu dùng, doanh nghiệp và chính phủ (Amadeo, 2018).
Nhìn chung, kinh tế thị trường là hệ thống kinh tế mà trong đó các chủ thể kinh tế tác động qua lại với nhau theo quy luật cung cầu, giá trị để xác định giá cả và số lượng hàng hóa, dịch vụ trên thị trường.
Các học giả ở Hoa Kỳ cho rằng, nền kinh tế Hoa Kỳ được định hướng bởi cơ chế thị trường tự do, dựa trên cơ sở tự do của cá nhân và tự do của doanh nghiệp.
Một đặc điểm cơ bản của nền kinh tế thị trường ở Hoa Kỳ là cá nhân và doanh nghiệp có thể tự do lựa chọn hàng hóa và dịch vụ theo sở thích và thị hiếu của họ. Quyết định sản xuất cái gì, sản xuất cho ai với một số nguồn lực hạn chế được giải quyết bởi các lực lượng của thị trường, gọi là cung và cầu về hàng hóa và dịch vụ.
Trong nền kinh tế thị trường của Hoa Kỳ, các cá nhân tự do đưa ra những quyết định có trách nhiệm và được cung cấp đầy đủ thông tin, nhà sản xuất có thể tự do tăng khối lượng sản xuất của một loại hàng hóa nào đó, người tiêu dùng có thể tự do mua bất kỳ sản phẩm nào từ nhiều sự lựa chọn và người lao động có thể tự do làm việc với bất kỳ chủ doanh nghiệp nào trong số nhiều doanh nghiệp phù hợp với họ (Economy Watch, 2010).
Luật Thuế quan của Hoa Kỳ năm 1930 quy định, Bộ Thương mại Mỹ (DOC) có thể tiến hành điều tra xác định về “kinh tế phi thị trường” đối với bất cứ nước ngoài nào và vào bất cứ thời điểm nào.
Đạo luật 19 U.S. Code 1677 của Hoa Kỳ xác định, một quốc gia có nền kinh tế phi thị trường là quốc gia “không vận hành các nguyên tắc thị trường về cơ cấu chi phí và giá cả, do đó việc mua bán không phản ánh giá trị thật của hàng hóa” (https://www.gpo.gov/fdsys/
Theo Đạo luật chống bán phá giá của Hoa Kỳ, các quốc gia sẽ mặc nhiên được coi là nền kinh tế thị trường, trừ khi Hoa Kỳ chính thức coi quốc gia đó là nền kinh tế phi thị trường.
Đối với những quốc gia mà Hoa Kỳ xác định là nền kinh tế phi thị trường, theo quy định tại Phần 773 của Đạo luật Thuế quan năm 1930, trong điều tra chống bán phá giá, Bộ Thương mại Hoa Kỳ sẽ tính toán giá trị thông thường qua các thông số dữ liệu của nước thay thế có nền kinh tế thị trường (https://www.law.cornell.edu/
Những tiêu chí cụ thể cho xác định kinh tế thị trường
Để được Hoa Kỳ công nhận là nền kinh tế thị trường, chính phủ của quốc gia bị coi là nền kinh tế phi thị trường phải gửi một yêu cầu chính thức để đề nghị Hoa Kỳ rà soát quy chế kinh tế thị trường của quốc gia đó.
Việc xác định một quốc gia là có nền kinh tế thị trường, theo pháp luật Hoa Kỳ, dựa trên các tiêu chí sau đây:
i) Khả năng chuyển đổi của đồng nội tệ sang các đồng tiền khác: Các yếu tố được đưa ra đánh giá bao gồm: khả năng chuyển đổi của các tài khoản vãng lai và tài khoản vốn, tỷ giá hối đoái, các xu hướng chính sách ngoại hối.
ii) Mức độ tự do thỏa thuận tiền lương giữa người quản lý và người lao động ở quốc gia đó: Tiền công lao động phải được xác định trên cơ sở thị trường, tại đó người lao động và người sử dụng lao động được tự do thỏa thuận về các điều khoản và điều kiện thuê mướn lao động.
Khi điều tra về tiêu chí này, Bộ Thương mại Hoa Kỳ sẽ xem xét cả các yếu tố quyền được tham gia công đoàn của công nhân, tính độc lập trong hoạt động của công đoàn, khả năng tự xây dựng chế độ tiền công của doanh nghiệp,…
iii) Mức độ mà các hoạt động liên doanh hoặc đầu tư của các doanh nghiệp nước ngoài được cho phép trên lãnh thổ nước sở tại: Một số yếu tố có thể được xem xét như: sự cởi mở của môi trường đầu tư, không phân biệt đối xử giữa nhà đầu tư trong nước và nhà đầu tư nước ngoài, các quy định liên quan đến việc chuyển lợi nhuận về nước.
iv) Mức độ sở hữu hoặc kiểm soát của chính phủ đối với tư liệu sản xuất: Đây là một tiêu chí rất quan trọng để Hoa Kỳ xác định nền kinh tế thị trường. Các yếu tố liên quan đến tiêu chí này bao gồm: mức độ cổ phần hóa doanh nghiệp, tỷ lệ các khu vực kinh tế trong nền kinh tế, vai trò và mức độ can thiệp của nhà nước vào các hoạt động kinh tế.
v) Mức độ kiểm soát của chính phủ đối với việc phân bổ các nguồn lực và các quyết định về giá cả, sản lượng của các doanh nghiệp: Tiêu chí này gắn với các yếu tố: sự tự do về giá cả, tình hình cải cách khu vực ngân hàng, sự tự do tham gia vào hoạt động kinh doanh của các cá nhân và doanh nghiệp.
vi) Các yếu tố khác mà cơ quan tiến hành điều tra thấy cần thiết: Bộ Thương mại Hoa Kỳ cũng có thể điều tra một số vấn đề khác như: sự tuân thủ các quy định của Luật Chống độc quyền, Luật Chống bán phá giá,…
Một nền kinh tế chỉ thực sự được hội nhập vào hệ thống kinh tế thị trường thế giới khi được các quốc gia khác xem xét và công nhận là nền kinh tế thị trường. Hoa Kỳ là quốc gia có quy mô kinh tế lớn nhất thế giới, vì vậy việc được Hoa Kỳ công nhận là nền kinh tế thị trường có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế thế giới.