Tử Long
(VNTB) – Kể từ khi dịch giã Covid-19 bùng phát ở Việt Nam, người ta ít còn nghe nhắc đến việc cần có những tổ chức công đoàn độc lập.
Năm 2019, Quốc hội khóa XIV đã thông qua Bộ luật Lao động (sửa đổi) với nhiều quy định mới bảo đảm tốt hơn quyền của người lao động và gia nhập Công ước 98 của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) về quyền thương lượng tập thể.
Phải chờ quyền lập hội?
Công ước 98 là 1 trong 8 công ước cốt lõi của ILO trong khuôn khổ các nguyên tắc và quyền cơ bản trong lao động. Đây là công ước mang tính bản lề, trở thành một phần quan trọng của các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, như CPTPP (Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương) hay FTA giữa Việt Nam và EU, cũng như trong phần lớn chính sách về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp của các công ty đa quốc gia.
Về quyền tự do hiệp hội, Công ước số 87 nêu nguyên tắc “Người lao động và người sử dụng lao động, không phân biệt dưới bất kỳ hình thức nào đều không phải xin phép trước mà vẫn có quyền được tổ chức và gia nhập các tổ chức theo sự lựa chọn của mình, với một điều kiện duy nhất là phải tuân theo Điều lệ của chính tổ chức đó”.
Như vậy, quyền tự do công đoàn của người lao động, theo ILO bao gồm quyền được thành lập, gia nhập tổ chức công đoàn theo sự lựa chọn của người lao động. Điều này có nghĩa là người lao động có thể thành lập một hoặc nhiều công đoàn khác nhau trong một cơ sở lao động.
Trên cơ sở đó, những người lao động khác có quyền tự do lựa chọn tham gia công đoàn này, hay công đoàn khác để bảo vệ lợi ích của mình tốt nhất.
Ngoài quyền cá nhân của người lao động, Công ước số 87 còn cho phép các tổ chức của người lao động và của người sử dụng lao động có quyền lập ra điều lệ, những quy tắc quản lý, tự do bầu các đại diện, tổ chức việc điều hành hoạt động và soạn thảo chương trình của mình. Đồng thời nghiêm cấm các cơ quan có thẩm quyền phải tránh mọi sự can thiệp có tính chất hạn chế quyền đó, hoặc cản trở việc thi hành hợp pháp quyền đó.
Công ước số 87 cũng bảo vệ các tổ chức của người lao động và người sử dụng lao động trước bất kỳ sự can thiệp nào của các cơ quan hành chính và quy định các tổ chức của người lao động và của người sử dụng lao động có quyền thành lập các liên đoàn, tổng liên đoàn, và mọi tổ chức, liên đoàn hoặc tổng liên đoàn đều có quyền gia nhập, có quyền liên kết với các tổ chức quốc tế của người lao động và người sử dụng lao động, đồng thời, các cơ quan hành chính nhà nước cũng không được can thiệp vào công việc của nội bộ của các tổ chức liên kết này.
Như vậy về nguyên tắc thì hiện tại người lao động ở Việt Nam đã có quyền tự do thành lập, gia nhập các tổ chức đại diện người lao động. Và suy rộng ra, các tổ chức của người lao động cũng có quyền tự do liên kết, thành lập các tổ chức, liên đoàn, tổng liên đoàn lớn hơn, cũng như liên kết với các tổ chức quốc tế.
Đừng hô hào suông về quyền tự do công đoàn
Thực tế cho thấy, việc các tổ chức đại diện người lao động hợp lại dưới dạng liên đoàn hay hiệp hội sẽ giúp nâng cao tiếng nói của người lao động trên thị trường lao động, đồng thời đưa địa vị giữa người lao động và người sử dụng lao động về mức tương đối cân bằng. Chỉ khi địa vị giữa người lao động và người sử dụng được cân bằng thì các quyền của người lao động mới được đảm bảo, bao gồm cả quyền tự do hiệp hội.
Tuy nhiên để đảm bảo tính khả thi của các quy định về quyền tự do lập hội của người lao động theo Bộ Luật lao động 2019, đòi hỏi các nhà lập pháp cần cụ thể hóa trình tự, thủ tục thành lập, gia nhập các tổ chức đại diện cho người lao động.
Do những quy định về tổ chức đại diện của người lao động là những quy định mới trong hệ thống pháp luật Việt Nam nên việc cụ thể hóa trình tự, thủ tục thành lập, gia nhập tổ các tổ chức này là một điều cần thiết.
Cụ thể hơn, cần phải thiết kế các điều luật quy định về quyền liên kết của các tổ chức đại diện cho người lao động với nhau; cần quy định rõ về quyền đăng ký và hoạt động của hệ thống giải quyết tranh chấp lao động để đảm bảo cơ chế này hoạt động hiệu quả.
Để tránh việc suy diễn chụp mũ chính trị thường thấy lâu nay, cần sự đồng bộ ở đây của những quy định về trình tự, thủ tục cụ thể để thành lập và gia nhập tổ chức đại diện của người lao động.
Việc quy định rõ về trình tự thủ tục thành lập của các tổ chức đại diện vừa tạo ra hành lang pháp lý thống nhất cho việc thành lập các tổ chức đại diện cho người lao động, vừa đảm bảo được tính pháp lý của các tổ chức này, tránh tình trạng thành lập các tổ chức một cách tràn lan, thiếu hiệu quả và hoạt động với mục đích trái pháp luật hay các mục đích thương mại, không đảm bảo đúng chức năng của tổ chức đại diện cho người lao động.