Ngọc Lan
(VNTB) – Liệu có thể rửa tiền qua phương thức ‘tiền công đức’ ở một số chùa chiền được xây dựng từ ‘tài trợ’ của cá nhân nào đó?
“Việc kiểm tra tổng thể vấn đề quản lý tiền công đức tại các di tích lịch sử – văn hóa, đình, chùa trên toàn quốc thực sự cần thiết, là dịp để tổng hợp, đánh giá đầy đủ hơn về hoạt động này” – Bộ Tài chính nêu quan điểm trong báo cáo gửi Thủ tướng Chính phủ.
Minh bạch tiền công đức
Đề xuất này xuất phát từ kết quả đợt kiểm tra tiền công đức tại các di tích, đình, chùa ở tỉnh Quảng Ninh do Bộ Tài chính tiến hành, vừa xong và báo cáo Thủ tướng.
Sau đợt kiểm tra với Quảng Ninh, Bộ Tài chính cho rằng đến nay chưa có báo cáo đánh giá tổng thể về hoạt động này trên phạm vi cả nước mà mới chỉ dừng ở phạm vi di tích, theo cách làm riêng của mỗi địa phương.
Nhà chức trách cho biết cả nước có 54.000 di tích các loại/ hạng. Tại các di tích này, mỗi năm tổ chức khoảng 9.000 loại lễ hội; trong đó có khoảng 7.000 lễ hội truyền thống, gần 1.400 lễ hội tôn giáo và hơn 400 lễ hội lịch sử, cách mạng. Tiền công đức vận động từ tín đồ, đạo hữu trong, ngoài nước và do bá tánh phát tâm cúng dường rất lớn nhưng lâu nay nguồn thu này không được kiểm toán, hầu như không bị buộc phải công khai, minh bạch.
Để giải quyết khoảng trống pháp lý đó, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 04/2023/TT-BTC hướng dẫn quản lý, thu chi tài chính cho công tác tổ chức lễ hội và tiền công đức, tài trợ cho di tích và hoạt động lễ hội, có hiệu lực thi hành từ ngày 19-3-2023. Theo văn bản pháp luật này thì tất cả các cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo, dù nằm trong phạm vi địa bàn di tích được xếp hạng, được kiểm kê hay không, Nhà nước cũng không quản lý tiền công đức, mà người đại diện cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo tự quyết, tự chịu trách nhiệm.
Dường như đang có ít nhất hai lo ngại từ phía quản lý: tham nhũng tiền công đức, và rửa tiền vì hiện tại các chùa do doanh nghiệp bỏ tiền đầu tư kiểu “dự án tâm linh” đang phát triển theo hướng kinh doanh “bất động sản tâm linh” – chùa Ba Vàng, chùa Bái Đính ở miền Bắc là những đơn cử.
Theo báo cáo của Bộ Tài chính, trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh có tổng số 450 di tích lịch sử – văn hóa, trong đó có 5 di tích quốc gia đặc biệt, 47 di tích cấp quốc gia, 70 di tích cấp tỉnh và 328 di tích đưa vào danh mục kiểm kê của địa phương.
Về thu, chi tiền công đức, tài trợ tại các di tích, năm 2022, tổng số thu là 70,8 tỷ đồng, không bao gồm các khoản công đức, tài trợ bằng hiện vật, công trình xây dựng.
Theo đánh giá của các chủ thể được giao quản lý di tích, năm 2022 là năm thứ ba liên tiếp chịu tác động của đại dịch Covid-19, số thu tiền công đức, tài trợ cả năm 2022 chỉ bằng khoảng 40% đến 60% số thu công đức, tài trợ năm 2019, thời điểm trước khi xảy ra đại dịch. Tổng số chi năm 2022 là 54,4 tỷ đồng.
Trong 4 tháng đầu năm 2023, tổng số thu là 61 tỷ đồng (không bao gồm các khoản công đức, tài trợ bằng hiện vật, công trình xây dựng), gần bằng số thu cả năm 2022. Tổng số chi là 29,4 tỷ đồng.
Chùa Ba Vàng: oan Thị Kính hay còn gì khác?
Khi tin tức về các số liệu trên được công khai trên báo chí, đặc biệt là trong báo cáo có phần nhận xét rằng, “còn trên 50 di tích tại địa phương không có số liệu báo cáo tiền công đức, trong đó có chùa Ba Vàng (ở Uông Bí) thuộc di tích cấp tỉnh, được đánh giá có số thu công đức tốt”, thì lập tức chùa Ba Vàng đã phát đi thông cáo cho rằng việc “báo chí đưa tin chùa Ba Vàng không báo cáo thu chi tiền công đức là hoàn toàn sai sự thật, gây tổn hại đặc biệt nghiêm trọng đến uy tín của chùa Ba Vàng nói riêng và Giáo hội Phật giáo Việt Nam nói chung”.
Sáng sớm ngày 24-7-2023, tiếp tục có “Thông cáo số 2: Chùa Ba Vàng tiếp tục khẳng định việc báo chí đưa tin “chùa Ba Vàng không báo cáo tiền công đức” là thông tin sai sự thật”, trong đó có đoạn:
“Giả sử chùa Ba Vàng đã được giao – nhận “văn bản” đó nhưng không báo cáo thì tại sao UBND TP Uông Bí không nhắc nhở, đôn đốc chùa Ba Vàng thực hiện? Cho đến nay, chùa Ba Vàng không hề được UBND TP Uông Bí nhắc nhở, đôn đốc thực hiện văn bản nào liên quan đến báo cáo thu chi tiền công đức. Giả sử tại thời điểm này, nếu cái gọi là “văn bản” đó được công bố thì cũng là văn bản lần đầu tiên chùa Ba Vàng nhìn thấy và không phải chịu trách nhiệm vì chưa từng biết đến sự tồn tại của nó.
Vì vậy, chùa Ba Vàng tiếp tục khẳng định việc báo chí đưa tin “chùa Ba Vàng không báo cáo tiền công đức” là thông tin hoàn toàn sai sự thật, xuyên tạc, gây hiểu nhầm chùa Ba Vàng không chấp hành pháp luật, làm mất uy tín của chùa Ba Vàng nói riêng và Giáo hội Phật giáo Việt Nam nói chung. Theo quy định tại khoản 4 Điều 40 Luật Báo chí năm 2016, “Cơ quan báo chí, người phỏng vấn và người trả lời phỏng vấn phải chịu trách nhiệm về nội dung thông tin đăng, phát trên báo chí”.
Hồ sơ vụ việc hiện có ở nhiều tòa soạn cho thấy, ngày 23-5-2023, UBND thành phố Uông Bí đã có công văn gửi Ban trị sự chùa Ba Vàng với nội dung đề nghị báo cáo việc quản lý tiền công đức tại các di tích lịch sử văn hoá, đình, chùa trên địa bàn thành phố Uông Bí.
Công văn nói rằng trên cơ sở chỉ đạo của UBND tỉnh Quảng Ninh, UBND thành phố Uông Bí đã ban hành Quyết định số 2501/QĐ-UBND ngày 15-5-2023 về việc thành lập Đoàn kiểm tra đối với các di tích lịch sử – văn hoá, đình, chùa trên địa bàn thành phố (ngoài Khu di tích lịch sử và danh thắng Yên Tử đã được Đoàn kiểm tra liên Bộ thực hiện kiểm tra).
UBND thành phố Uông Bí đề nghị Ban Trị sự chùa Ba Vàng báo cáo nội dung quản lý tiền công đức tại chùa trước ngày 15-6-2023, để có cơ sở tổng hợp, báo cáo Sở Tài chính.
Chùa Ba vàng do đại đức Thích Trúc Thái Minh đứng đầu. Ông được nhiều người biết đến trong vụ cúng “oan gia trái chủ” bị báo chí phát giác hồi năm 2019. Báo chí Nhà nước đã có những điều tra được công bố công khai, xác định chùa Ba Vàng đã tổ chức “giải vong” cho hàng ngàn người, thu mỗi năm hàng trăm tỷ đồng từ người đến “thỉnh vong”…