(VNTB) – Việc chặn Telegram hiện nay không chỉ là một biện pháp kỹ thuật, mà còn là tín hiệu chính trị về sự sẵn sàng của chính quyền trong việc hy sinh quyền riêng tư và tự do ngôn luận để duy trì ổn định quyền lực.
Theo báo Tuổi trẻ, Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm thuộc Bộ Công an đã yêu cầu Cục Viễn Thông phối hợp ngăn chặn hoạt động của Telegram tại Việt Nam. Cục Viễn thông theo đó đã yêu cầu các doanh nghiệp viễn thông khẩn trương thực hiện các biện pháp ngăn chặn, báo cáo phương án và kết quả thực hiện về cục trước ngày 2-6-2025.
Trang BBC trích lời Tiến sĩ Lâm Vũ, nhà phân tích chính sách và nhà nghiên cứu chuyên về Đông Nam Á, “có những tính toán sâu xa hơn” đằng sau lệnh cấm của Bộ Công an.
“Việc chính quyền Việt Nam thường xuyên viện dẫn ‘an ninh quốc gia’ như một lý do bao trùm cho kiểm duyệt trực tuyến cũng cần được xem xét một cách nghiêm túc”, ông Vũ nêu trong bài viết đăng ngày 2/6 trên trang The Diplomat.
Theo ông Vũ, lệnh cấm Telegram của Việt Nam không đơn thuần nhằm chống tội phạm mạng hay bảo vệ an ninh, mà ẩn chứa những mục tiêu chính trị và kiểm soát thông tin có hệ thống. Ông chỉ ra rằng việc chính quyền liên tục viện dẫn “an ninh quốc gia” như một lý do bao trùm cho kiểm duyệt trực tuyến cần được xem xét thận trọng, đặc biệt trong bối cảnh Đại hội Đảng lần thứ 14 dự kiến vào đầu năm 2026.
Việc ra lệnh chặn Telegram vào tháng 5/2025 trùng hợp với giai đoạn chuẩn bị cho các cuộc điều tra tham nhũng cấp cao và tập trung quyền lực dưới thời Tổng Bí thư Tô Lâm. Ông Vũ nhấn mạnh rằng đây là một phần của xu hướng siết chặt không gian mạng bắt đầu từ Luật An ninh mạng 2018, vốn yêu cầu các nền tảng nước ngoài lưu trữ dữ liệu tại Việt Nam và hợp tác với cơ quan chức năng. Tuy nhiên, Telegram từ chối tuân thủ các yêu cầu này, dẫn đến quyết định cấm đoán trực tiếp thay vì đàm phán ngầm như trường hợp của Meta hay Google.
Theo ông Vũ, khung pháp lý mới như Nghị định 147/2023 (có hiệu lực từ 12/2024) yêu cầu xác thực danh tính người dùng qua số điện thoại hoặc giấy chứng minh nhân dân, kết hợp với việc buộc các nền tảng gỡ nội dung “vi phạm” trong 24 giờ, đã biến “an ninh quốc gia” thành công cụ để hạn chế tiếng nói bất đồng chính kiến.
Ví dụ, các nhà hoạt động sử dụng Telegram dưới bút danh để tránh bị theo dõi giờ đây phải đối mặt với rủi ro cao hơn do yêu cầu xác minh danh tính. Dù chính quyền tuyên bố mục tiêu chống gian lận và khủng bố, các chuyên gia như ông Vũ cho rằng động thái này chủ yếu nhằm ngăn chặn tổ chức biểu tình và phản đối chính trị, đặc biệt trước các sự kiện quan trọng như Đại hội Đảng.
Mặc dù lệnh cấm được ban hành, ông Vũ lập luận rằng nó không thể ngăn chặn hoàn toàn những người dùng quyết tâm, vì họ có thể chuyển sang các nền tảng mã hóa khác hoặc sử dụng VPN. Thực tế, nhiều người dùng Việt Nam đã tìm cách truy cập Telegram thông qua hướng dẫn trên Facebook hoặc trang web chia sẻ proxy. Tuy nhiên, ông cảnh báo rằng lệnh cấm này chủ yếu ảnh hưởng đến người dùng thông thường như doanh nghiệp, sinh viên, và tổ chức xã hội dân sự, vốn phụ thuộc vào Telegram cho mục đích liên lạc an toàn.
Tính đến năm 2025, Việt Nam có từ 11,8 triệu đến 17,6 triệu người dùng Telegram, khiến Việt Nam trở thành một trong những cơ sở người dùng quốc gia lớn nhất của Telegram trên toàn cầu.
Trong các cuộc biểu tình ở Hồng Kông năm 2019, Telegram nổi lên như một công cụ trung tâm để phối hợp, cho phép một phong trào phi tập trung, không có người lãnh đạo tổ chức, huy động và thích ứng nhanh chóng để ứng phó với các điều kiện thay đổi trên thực địa.
Những người tổ chức biểu tình và tình nguyện viên đã quản lý hàng trăm nhóm Telegram, một số nhóm có tới 70.000 người đăng ký hoạt động, để phổ biến các bản cập nhật, báo cáo trực tiếp và thông tin chiến thuật. Các nhóm này cho phép huy động nhanh chóng, trên quy mô lớn—hơn một triệu người đã được phối hợp cho một số cuộc biểu tình thông qua các kênh này.
Thiết kế của Telegram tạo điều kiện cho một phong trào “không có người lãnh đạo”. Thay vì lãnh đạo trung ương, các quản trị viên không chính thức và phân tán đã quản lý các nhóm theo chủ đề—chẳng hạn như hỗ trợ pháp lý, hỗ trợ y tế và hậu cần—cho phép phối hợp linh hoạt, theo chiều ngang. Cấu trúc này giúp phong trào kiên cường hơn trước các cuộc đàn áp có mục tiêu, vì không có điểm thất bại duy nhất.
Các nhóm Telegram cho phép thăm dò ý kiến theo thời gian thực, cho phép những người tham gia bỏ phiếu về các quyết định chiến thuật ngay lập tức, chẳng hạn như có nên ở lại địa điểm biểu tình hay chuyển đi nơi khác. Quá trình ra quyết định tập thể này đặc biệt hiệu quả khi các lựa chọn được xác định rõ ràng.
Phân tích hàng triệu thông điệp phản đối luật dẫn độ ở Hồng Kông đã tiết lộ hai hoạt động cốt lõi. Hoạt động đầu tiên là sự tham gia mang tính biểu tượng, trong đó người dùng đăng ký nhiều kênh và nhóm khác nhau, tạo ra các mạng lưới phụ để chia sẻ thông tin, hỗ trợ và hợp tác. Hoạt động thứ hai là tương tác tự phát, trong đó các hashtag, đặc biệt là các hashtag có dữ liệu định vị địa lý, được sử dụng rộng rãi để tổ chức các hành động theo thời gian thực, dựa trên vị trí và tập hợp sự ủng hộ, cho phép các cá nhân phối hợp đồng bộ và không đồng bộ trên không gian và thời gian.
Telegram đóng vai trò quan trọng trong việc biến các cuộc biểu tình ở Hồng Kông thành một phong trào không có người lãnh đạo, được hỗ trợ kỹ thuật số. Các tính năng nhóm và kênh, thăm dò ý kiến theo thời gian thực và các công cụ bảo mật cho phép huy động rộng rãi và phối hợp chi tiết, tại chỗ. Bất chấp những thách thức về an ninh và các nỗ lực phá hoại, những người biểu tình đã tận dụng khả năng của Telegram để duy trì một phong trào năng động, thích ứng và kiên cường.
Việc chặn Telegram hiện nay không chỉ là một biện pháp kỹ thuật, mà còn là tín hiệu chính trị về sự sẵn sàng của chính quyền trong việc hy sinh quyền riêng tư và tự do ngôn luận để duy trì ổn định quyền lực. Điều này đặt ra câu hỏi lớn về tương lai của không gian mạng tại Việt Nam, nơi mà “an ninh quốc gia” tiếp tục được sử dụng như một công cụ đàn áp đa chiều.