(VNTB) – Sóng thuế quan “Ngày Giải Phóng” của Tổng thống Trump đã thúc đẩy các quốc gia tái cấu trúc kinh tế với tốc độ và quy mô chưa từng có. Từ cải cách hiến pháp ở Đức, đổi mới bán dẫn ở Hàn Quốc, nhượng bộ ngoại giao ở Campuchia đến sáng kiến ở Canada – tất cả cho thấy sức bật và khả năng thích ứng của các nền kinh tế nhiều nước.
Ngày 2/4/2025, Tổng thống Trump tuyên bố: “Ngày Giải Phóng”, áp đặt hàng loạt thuế quan lên hàng nhập khẩu từ hơn 100 quốc gia, gây chấn động nền kinh tế toàn cầu. Đây là mức thuế nhập khẩu cao nhất của Mỹ trong một thế kỷ, với mức cơ bản 10% cho tất cả hàng nhập khẩu và các mức “đáp trả” lên đến 145% với hàng hóa Trung Quốc.
Khi thị trường tài chính lao dốc và bất ổn thương mại tăng cao chưa từng thấy kể từ đại dịch COVID-19, mỗi quốc gia bị ảnh hưởng đã phải khẩn trương tái cấu trúc nền kinh tế trong nước để đối phó với khủng hoảng từ Trump, tạo nên nhiều câu chuyện đáng chú ý.
Trung Quốc – Chính phủ sử dụng chiến lược “Lưu thông kép” và xoay trục “Vành đai – Con đường”. Trung Quốc, bị áp thuế nặng nhất (145%), đã triển khai chiến lược “Lưu thông kép” với tốc độ chưa từng có, tập trung xây dựng sức mạnh nội địa và đa dạng hóa đối tác toàn cầu.
Trung Quốc đa dạng hóa thị trường và hợp tác khu vực, chuyển hướng xuất khẩu khỏi Mỹ, đẩy mạnh sang các thị trường ASEAN (tăng 21% so với cùng kỳ), nổi bật là Indonesia (tăng 37%), Thái Lan (28%) và Việt Nam (23%). Xuất khẩu sang châu Âu cũng tăng mạnh, Đức tăng 20% nhập khẩu từ Trung Quốc khi các doanh nghiệp Châu Âu tìm cách giảm phụ thuộc vào Mỹ. Sáng kiến “Vành đai – Con đường” trở thành cứu cánh, thúc đẩy thương mại với các nước Nam bán cầu như Brazil (tăng 17%), Nam Phi (21%) nhờ hạ tầng do Trung Quốc đầu tư.
Về củng cố nội lực kinh tế, chính phủ Trung Quốc tung ra các gói hỗ trợ để kích hoạt nhu cầu trong nước, thúc đẩy tiêu dùng nội địa, giảm phụ thuộc vào xuất khẩu. Kế hoạch “Made in China 2025” được đẩy mạnh, tập trung vào tự chủ công nghệ. Các chương trình đổi xe điện, mở rộng năng lượng tái tạo được triển khai đồng bộ, vừa phục hồi kinh tế vừa chuyển đổi năng lượng.
Trung Quốc đã triển khai gói hỗ trợ toàn diện nhằm bảo vệ việc làm và hỗ trợ doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi thuế quan Mỹ. Trung Quốc đã thông qua các biện pháp thúc đẩy việc cho vay trong nước, hạ lãi suất và cung cấp hỗ trợ tài chính cho các nhà tuyển dụng để bảo vệ việc làm. Chính phủ Trung Quốc cam kết “ổn định việc làm, doanh nghiệp, thị trường và kỳ vọng” đồng thời ứng phó với những cú sốc bên ngoài .
Việt Nam – Chính phủ sử dụng Ngoại giao khẩn cấp và Thích ứng công nghiệp. Việt Nam, đối mặt với thuế suất 46% (đe dọa 30% GDP gắn với thương mại Mỹ), đã có những động thái ngoại giao chiều chuộng chính quyền Trump.
Việt Nam là nước nhượng bộ chính sách nhanh chóng trước áp lực thuế quan của Mỹ. Thủ tướng Phạm Minh Chính cam kết xóa bỏ thuế nhập khẩu nông sản Mỹ, đồng thời nhanh chóng phê duyệt các dịch vụ Mỹ như Starlink.
Việt Nam cũng cố gắng tái cấu trúc ngành sản xuất. Các ngành điện tử, dệt may, da giày phải chuyển hướng, giảm phụ thuộc vào các thương hiệu Mỹ, đồng thời đầu tư nâng cấp công nghệ để tiếp cận thị trường mới. Chính phủ hỗ trợ doanh nghiệp đa dạng hóa đối tác xuất khẩu, giảm rủi ro từ thị trường Mỹ.
Mặc dù Việt Nam đã chủ động trong trao đổi, đối thoại và đàm phán với Hoa Kỳ, nhưng chưa có thông tin cụ thể về các chính sách hỗ trợ trực tiếp cho người lao động bị ảnh hưởng bởi thuế quan. Các cuộc khảo sát cho thấy gần 2/3 nhà sản xuất dự đoán khả năng sa thải nếu thuế quan được áp dụng, nhưng chưa có chương trình hỗ trợ lao động chính thức nào được công bố.
Hàn Quốc – Hàn Quốc sử dụng Gói đổi mới công nghiệp 25 tỷ USD, công bố gói hỗ trợ hơn 25 tỷ USD này dùng để tái cấu trúc nền kinh tế.
Hàn Quốc dùng cơ hội thuế quan từ Mỹ để chú tâm làm đột phá ngành bán dẫn. Chính phủ bổ sung 7 tỷ USD trợ cấp cho ngành bán dẫn (tổng cộng 23 tỷ USD), với 2,1 tỷ USD cho vay lãi suất thấp. Hàn Quốc xây dựng các “mini-fab”, những nhà máy sản xuất chip bán dẫn quy mô nhỏ, được xây dựng để mô phỏng môi trường sản xuất thực tế nhưng với chi phí đầu tư và vận hành thấp hơn nhiều so với các nhà máy bán dẫn lớn (full-scale fab). Một nền tảng đổi mới công nghệ bán dẫn kiểu Bỉ được thành lập, đào tạo tiến sĩ, thu hút nhân tài nước ngoài.
Hàn Quốc chủ động đa dạng hóa thương mại, tung gói thương mại 255 tỷ USD, hỗ trợ bảo hiểm thương mại cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, thúc đẩy tiếp thị tại các nước Nam bán cầu. Chính phủ cũng khuyến khích doanh nghiệp hồi hương, tái cấu trúc lại bản đồ công nghiệp quốc gia. Nhưng không có thông tin chi tiết về các chính sách hỗ trợ trực tiếp cho người lao động bị ảnh hưởng bởi thuế quan.
Nhật Bản – Nhật Bản đặt trọng điểm vào kích thích nhu cầu trong nước khẩn cấp và hỗ trợ công nghiệp. Nhật Bản đối mặt với thuế suất 24% đã tung ra gói cứu trợ kinh tế toàn diện. Chính phủ dùng cách hỗ trợ đa trụ cột, bao gồm giảm giá xăng dầu 10 yên/lít, trợ cấp hóa đơn năng lượng, và cấp 6,3 tỷ USD cứu trợ khẩn cấp (có thể tăng lên 19,7 tỷ USD). Các khoản vay lãi suất thấp mở rộng cho doanh nghiệp nhỏ, ưu tiên giảm chi phí năng lượng cho ngành sản xuất.
Nhật Bản cũng tập trung vào tái cấu trúc thể chế. Nhật Bản thành lập: “Trụ sở phản ứng toàn diện với thuế quan Mỹ”, phối hợp hành động liên bộ ngành, đảm bảo chính sách được triển khai nhanh chóng. Chính phủ hỗ trợ người lao động bị ảnh hưởng thông qua các chính sách giảm giá xăng dầu 10 yên/lít, trợ cấp hóa đơn năng lượng, và cấp 6,3 tỷ USD cứu trợ khẩn cấp.
Liên minh Châu Âu – Liên minh chủ động chuyển hướng sang tự chủ chiến lược và cạnh tranh. Liên minh đối mặt với thuế suất 20% đã thay đổi chiến lược, ưu tiên cạnh tranh kinh tế thay vì chính sách khí hậu.
Liên minh điều chỉnh dự báo tăng trưởng. Ủy ban Châu Âu giảm dự báo tăng trưởng khu vực đồng Euro từ 1,3% xuống 0,9% cho năm 2025, Đức dự báo tăng trưởng bằng 0. Điều này buộc Liên minh phải đánh giá lại toàn diện chính sách kinh tế.
Liên minh tập trung vào cải cách khung chính sách, chuyển trọng tâm sang hỗ trợ doanh nghiệp, phát triển các biện pháp đáp trả thuế quan Mỹ (sau đó tạm hoãn để đàm phán). Đức sửa đổi hiến pháp, cho phép tăng chi tiêu công bằng nợ, tạo tài khóa lớn để đầu tư hạ tầng, quốc phòng và phục hồi kinh tế.
Liên minh đã tập trung vào các biện pháp đáp trả thuế quan và đàm phán ngoại giao, nhưng chưa có thông tin về các chính sách hỗ trợ lao động chung cho toàn khối. Tuy nhiên, Liên minh đã gia hạn thời hạn đàm phán với Mỹ đến ngày 9/7/2025.
Ấn Độ – Ấn Độ tận dụng lợi thế dược phẩm và đa dạng hóa thương mại. Ấn Độ, chịu thuế quan 26% từ Mỹ, tận dụng ngành dược phẩm được miễn thuế để tái cấu trúc chiến lược thương mại.
Ấn Độ điều chỉnh thị trường thích ứng theo ngành. Cổ phiếu dược phẩm tăng gần 5% nhờ xuất khẩu sang Mỹ không bị ảnh hưởng (9 tỷ USD/năm). Ấn Độ cũng đề xuất giảm thuế nhập khẩu nông sản Mỹ và xem xét miễn thuế khí đốt LNG của Mỹ, hướng tới mục tiêu tăng gấp đôi thương mại song phương với Mỹ lên 500 tỷ USD vào năm 2030.
Ấn Độ đã đề xuất các biện pháp giảm thuế nhập khẩu hàng hóa Mỹ, nhưng chưa có thông tin về các chương trình hỗ trợ người lao động trong nước bị ảnh hưởng bởi thuế quan.
Campuchia – Campuchia là nước nhượng bộ ngoại giao nhanh chóng trước áp lực thuế quan từ Mỹ. Campuchia, chịu thuế cao nhất (49%), đã giảm mạnh thuế nhập khẩu 19 nhóm hàng Mỹ từ 35% xuống còn 5% chỉ sau hai ngày. Động thái này nhằm bảo vệ ngành dệt may, da giày – trụ cột xuất khẩu sang Mỹ, tránh nguy cơ mất hợp đồng và sa thải hàng loạt.
Campuchia đã nhanh chóng giảm thuế nhập khẩu hàng Mỹ, nhưng chưa có thông tin về các biện pháp hỗ trợ cụ thể cho người lao động trong các ngành dệt may và da giày bị ảnh hưởng.
Đài Loan – Đài Loan sử dụng kịch bản dự báo và linh hoạt chính sách. Đài Loan, ban đầu chịu thuế 32% (sau giảm), đã xây dựng nhiều kịch bản dự báo tăng trưởng GDP từ 2,85% (thuế 10%) xuống 0,16% (thuế 20%), cho phép chính phủ chủ động ứng phó theo diễn biến đàm phán.
Đài Loan đã phát triển nhiều kịch bản kinh tế dựa trên mức thuế quan khác nhau, nhưng chưa có thông tin về các chương trình hỗ trợ lao động cụ thể.
ASEAN – ASEAN sử dụng Chiến lược ngoại giao tập thể. ASEAN tổ chức họp khẩn, thống nhất không đáp trả thuế quan Mỹ mà ưu tiên đàm phán. Đồng thời, đẩy mạnh hợp tác nội khối, tận dụng các hiệp định như Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực để giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ.
Các nước ASEAN đã tổ chức hội nghị đặc biệt và thống nhất không áp thuế trả đũa, nhưng chưa có chương trình hỗ trợ lao động chung nào được công bố.
Canada – Canada đã áp dụng chiến lược kết hợp giữa trả đũa thuế, hỗ trợ tài chính trực tiếp, bảo vệ ngành trọng điểm, đa dạng hóa thị trường và kiên quyết đàm phán với Trump để bảo vệ người lao động, doanh nghiệp và nền kinh tế Canada trước các biện pháp thuế quan từ Mỹ.
Canada áp thuế 25% lên 155 tỷ đô la hàng nhập khẩu từ Mỹ bao gồm: xe hơi, thép, nhôm, nông sản và nhiều mặt hàng khác, nhằm đáp trả các mức thuế bất công của Mỹ đối với hàng hóa Canada. Nếu Mỹ không đạt được thỏa thuận thương mại mới với Canada, họ sẽ tiếp tục tăng thuế trả đũa.
Canada đã công bố gói hỗ trợ hơn 6 tỷ đô la giúp doanh nghiệp và người lao động bị ảnh hưởng bởi thuế quan, bao gồm:
– Hỗ trợ tìm kiếm thị trường xuất khẩu mới ở châu Âu, châu Á, và Mỹ Latin.
– Chi 1 tỷ đô la dành riêng cho nông nghiệp, hỗ trợ các ngành sữa, ngũ cốc, chăn nuôi.
– Hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp lớn và vừa thông qua các chương trình cho vay ưu đãi, miễn/hoãn thuế.
– Nới lỏng điều kiện nhận bảo hiểm thất nghiệp, miễn thời gian chờ, không bắt buộc tiêu hết trợ cấp thôi việc trước khi nhận trợ cấp thất nghiệp, tăng tỷ lệ thất nghiệp vùng để những người bị ảnh hưởng dễ tiếp cận dịch vụ hỗ trợ hơn.
Cơ quan Phát triển Xuất khẩu Canada cung cấp Chương trình Tác động Thương mại trị giá 5 tỷ USD, trong khi Ngân hàng Phát triển Doanh nghiệp Canada cấp 500 triệu USD cho vay với chi phí thấp cho các doanh nghiệp bị ảnh hưởng thuế quan. Cơ quan Tín dụng Nông nghiệp Canada phân bổ 1 tỷ USD cho tài trợ ngành nông nghiệp. Đặc biệt, Canada đã tăng mức lương tối thiểu liên bang lên 17,75 đô la Canada/giờ, tăng 2,4% so với mức trước đó, có hiệu lực từ ngày 1/4/2025. Các biện pháp bảo hiểm việc làm được tăng cường bao gồm miễn thời gian chờ đợi và mở rộng các chương trình chia sẻ công việc.
Tóm lại, nhiều nước trước tình hình mới tạo sức bật kinh tế dựa vào đổi mới trong nước. Sóng thuế quan “Ngày Giải Phóng” đã thúc đẩy các quốc gia tái cấu trúc kinh tế với tốc độ và quy mô chưa từng có. Từ cải cách hiến pháp ở Đức, đổi mới bán dẫn ở Hàn Quốc, nhượng bộ ngoại giao ở Campuchia, đến sáng kiến ở Canada – tất cả cho thấy sức bật và khả năng thích ứng của các nền kinh tế nhiều nước.
Trong số các quốc gia được đề cập ở trên, chỉ có 3 nước đã triển khai các chính sách hỗ trợ lao động, cụ thể: Trung Quốc (hỗ trợ tài chính cho nhà tuyển dụng), Nhật Bản (gói cứu trợ khẩn cấp và giảm chi phí năng lượng) và Canada (gói hỗ trợ 6,5 tỷ USD và tăng lương tối thiểu).
Các nước còn lại bao gồm: Việt Nam, Hàn Quốc, Ấn Độ, Campuchia, Đài Loan, EU và ASEAN chủ yếu tập trung vào các biện pháp ngoại giao, điều chỉnh thuế quan và hỗ trợ doanh nghiệp, nhưng chưa có chính sách hỗ trợ lao động trực tiếp và cụ thể.
Khủng hoảng thuế quan từ Mỹ cũng thúc đẩy xu hướng hội nhập khu vực, tự chủ công nghệ và đa dạng hóa đối tác thương mại – những yếu tố sẽ định hình lại kinh tế toàn cầu trong nhiều thập kỷ tới. Các câu chuyện tái cấu trúc kinh tế sau “Ngày Giải Phóng” là minh chứng cho khả năng đổi mới, hợp tác và thích ứng của các quốc gia trước bất ổn định chính trị ngày càng gia tăng.