VNTB – Tưởng niệm 10 năm ngày mất của Viện trưởng Viện Đại học Vạn Hạnh
Phạm Lê Đoan
(VNTB) – Sáng 14-8 (17-7-Nhâm Dần), tại thiền viện Vạn Hạnh, Sài Gòn đã diễn ra lễ húy nhật tưởng niệm 10 năm Trưởng lão Hòa thượng Thích Minh Châu viên tịch.
Viện Đại học Vạn Hạnh là viện đại học tư thục ở Sài Gòn do Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất thành lập vào năm 1964 dưới chỉnh thể Việt Nam Cộng hoà. Đây là viện đại học tư thục Phật giáo đầu tiên ở Việt Nam. Năm 1975, dưới chính quyền, Viện Đại học Vạn Hạnh bị giải thể. Một thành phần sau tổ chức lại thành Thiền viện Vạn Hạnh.
Trước năm 1964, Sài Gòn có trường cao đẳng Phật học với tên Phật học Đường Nam Việt thuộc chùa Ấn Quang. Sau cuộc chính biến 1963 và sự ra đời của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất, chủ trương đào tạo nhân sự và đưa Phật giáo vào cuộc sống thường nhật được Giáo hội xúc tiến qua việc xây dựng một cơ sở giáo dục bậc đại học.
Với nỗ lực đó, Viện Đại học Vạn Hạnh được thành lập với hai mục tiêu: xây dựng nhà giáo dục… làm sống dậy lòng tin cho tuổi trẻ… với châm ngôn Duy Tuệ Thị Nghiệp, tức là mọi hoạt động của cơ sở giáo dục này cốt để phát triển trí tuệ. Viện đại học chọn mang tên thiền sư Vạn Hạnh, vị danh tăиg Việt Nam thời nhà Lý.
Một trong những người sáng lập viện đại học này là thiền sư Thích Nhất Hạnh, các ông Hồ Hữu Tường – Phó Viện trưởng, Đoàn Viết Hoạt – phụ tá Viện trưởng.
Viện Đại học Vạn Hạnh được Bộ Giáo dục Việt Nam Cộng hòa cấp giấy phép ngày 17-10-1964, với Thượng tọa Thích Minh Châu làm Viện trưởng và Thượng tọa Thích Mãn Giác làm phó Viện trưởng. Sĩ số tăng dần mỗi năm.
Ban đầu, Viện Đại học Vạn Hạnh đặt cơ sở ở chùa Xá Lợi và chùa Pháp Hội, nhưng đến năm 1966 thì chuyển sang địa điểm xây mới cất ở số 222 đường Trương Minh Giảng (sau năm 1975 có tên là đường Lê Văn Sĩ), quận 3, Sài Gòn. Cũng năm đó mở Trung tâm Ngôn ngữ trực thuộc viện đại học, gồm bốn ban: Ban Anh ngữ, Ban Pháp ngữ, Ban Đức ngữ và Ban Nhật ngữ.
Niên khóa đầu tiên khai giảng vào năm 1964 – 1965 có hai phân khoa đại học: Phật học và Văn học & Nhân văn với 696 sinh viên ghi danh. Năm 1967 thêm phân khoa Khoa học Xã hội. Phân khoa Văn học và Khoa học nhân văn gồm có 7 Ban như: Ban Văn học Việt Nam, Ban Đông phương, Ban Triết học, Ban Tâm lý học và thực nghiệm, Ban Sử Địa, Ban Văn học Anh Mỹ và Ban Báo chí học.
Phân khoa Khoa học xã hội, gồm có 5 Ban: Ban Xã hội học, Ban Chánh trị học, Ban Kinh tế học, Ban Thương mại học và Ban Nhân chủng học. Năm 1970 lại thêm phân khoa Giáo dục. Năm 1973 thì thêm phân khoa thứ năm: Khoa học Ứng dụng. Phân khoa này có cơ sở riêng tọa lạc ở Phú Nhuận, Gia Định. Số lượng sinh viên năm 1973 là 3.661 sinh viên.
Sau tháng tư 1975, Viện Đại học Vạn Hạnh vẫn thuộc quyền quản lý của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất, nhưng nhiều nhân sự bị bắt giam như Tuệ Sĩ, Lê Mạnh Thát, Thích Nữ Trí Hải, Đoàn Viết Hoạt…
Năm 1981 khi các tổ chức Phật giáo bị bắt buộc hợp nhất thành Giáo hội Phật giáo Việt Nam, thì Viện Đại học Vạn Hạnh thuộc quyền quản lý của Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Không lâu sau đó, Giáo hội chỉ còn quản lý Thiền viện Vạn Hạnh; các khoa còn lại chuyển giao cho Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Thiền viện Vạn Hạnh và Thiền viện Quảng Đức hiện nay là hai cơ sở giáo dục của Giáo hội Phật giáo Việt Nam tại miền Nam.
Một thành tựu đáng kể là việc thành lập Ban Tu thư Viện Đại học Vạn Hạnh với nhiệm vụ san định sách cổ và chuyển ngữ các ấn phẩm ngoại ngữ về Phật giáo. Một số tác phẩm giá trị được in ra như Khương Tăng Hội toàn tập, Lục Độ Tập Kinh và lịch sử khởi nguyên dân tộc ta của Trí Siêu Lê Mạnh Thát; Tiểu thừa Phật giáo tư tưởng luận do Thích Quảng Độ dịch; Tư tưởng Phật học của Thích Nữ Trí Hải; Câu chuyện triết học do Bửu Đích dịch; Thắng pháp tập yếu luận do Thích Minh Châu soạn…
Viện Đại học Vạn Hạnh còn cho xuất bản tạp chí nghiên cứu Tư tưởng, với trọng tâm là các đề tài Phật học, triết học, văn hóa, và giáo dục. Tạp chí này có mặt từ năm 1967 đến năm 1975 thì đình bản.
Một nguồn tin khả tín cho hay từ năm 2001 đã có dự án tái lập Viện Đại học Vạn Hạnh, đặt tại vùng ngoại ô Sài Gòn. Theo dự định Viện Đại học Vạn Hạnh sẽ có 10 phân khoa đại học: Phật học, Văn khoa, Luật khoa, Khoa học Tự nhiên, Khoa học Xã hội, Kỹ thuật, Y Dược, Nông nghiệp, Kiến trúc, và Giáo dục. Tuy nhiên không rõ vì sao dự án chỉ dừng lại ở hoạch định.
Nhìn lại lịch sử hình thành và phát triển Viện đại học Vạn Hạnh dưới sự điều hành của Viện trưởng Thích Minh Châu (Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất), cho thấy còn mang ý nghĩa làm kim chỉ nam định hướng xây dựng – phát triển cho các cơ sở giáo dục Phật giáo Việt Nam hiện nay như Học viện Phật giáo Việt Nam tại Hà Nội, Học viện Phật giáo Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh, tại TP. Huế và tại TP. Cần Thơ.
Ngoài ra còn có các cơ sở và hệ thống giáo dục Cao đẳng Phật học, các trường Trung cấp và các loại hình giáo dục cư sĩ của Phật giáo Việt Nam hiện nay.