VNTB – Vì sao có quá ít văn nghệ sĩ thờ ơ trước nhân phẩm bị xâm phạm?

Triệu Tử Long

(VNTB) – Ngôn ngữ hiến định rất nhân văn, nhưng chưa được hiện thực hóa bằng một cơ chế hiệu quả trên thực tế.

Chủ tịch Hội nhà văn Việt Nam – ông Nguyễn Quang Thiều nhận định trước thềm Hội nghị Văn hóa toàn quốc, diễn ra tại Hà Nội ngày 24-11-2021: “Nếu những trí thức, văn nghệ sĩ của đất nước không mang lòng tự trọng dân tộc thì họ sẽ chẳng viết được những gì có giá trị với con người. Và không có lòng tự trọng dân tộc thì văn nghệ sĩ khó tìm được lý do để tập hợp lại với nhau, tôn trọng cá tính sáng tạo của nhau và cùng nhau sáng tạo vì sự phát triển của dân tộc”.

Theo người đứng đầu tổ chức này, thì hơn bao giờ hết, các nhà văn nói riêng và các văn nghệ sĩ nói chung phải đoàn kết lại trong mục đích cao cả nhất là vì con người. Một nền nghệ thuật không vì phẩm giá của con người thì là một nền “nghệ thuật của cái chết”.

Có thắc mắc: ông Nguyễn Quang Thiều hiểu như thế nào về “phẩm giá con người”?

Thử nhìn lại thời gian qua, khi vật lộn sinh tồn trong đại dịch, liệu lúc nào đó con người ta suy ngẫm về thân phận của mình, thấm thía về sự phù du và phi lý của kiếp người, cũng đồng thời thấy rõ giá trị của nhân phẩm hơn bao giờ hết?

Trong dòng hồi tưởng đó, nếu thực sự là nhà văn đau đáu về “phẩm giá con người”, chắc rằng ông sẽ có những câu thơ bật lên tiếng trái tim ứa máu khi tin tức trên báo chí thuật về chính quyền ở một xã cho người phá cửa, trói và đưa người phụ nữ là F1 đi cách ly tập trung.

Ở một phường, lực lượng chống dịch phá khóa vào nhà, “lôi” một phụ nữ xuống sân, bẻ quặt tay chị để xét nghiệm Covid-19. Ở nơi khác, người ta khóa trái cửa toàn bộ nhà của cư dân là F2 trong một ngõ. Ở nhiều nơi trong thành phố từng mệnh danh hòn ngọc viễn đông, đã có hàng loạt “chiến lũy” xấu xí được dựng lên đầu các ngõ hẻm, nhiều nơi dùng cả dây thép gai và bê-tông. Hàng triệu con người bị nhốt trong những khoảng không gian chật hẹp suốt mấy tháng…

Dẫu biết rằng đó là vì chống dịch nhưng những hành động, hình ảnh như vậy vẫn làm cho chúng ta không khỏi đau và buồn. Tự hỏi, liệu có cách nào khác để vừa bảo vệ được sinh mệnh, vừa không làm phẩm giá con người tổn thương? Và có những văn nghệ sĩ nào đã ‘cảm tác’ về nỗi đau nhân sinh đang diễn ra đó?

Từ giữa thế kỷ 20 đến nay, nhân phẩm được nâng lên thành giá trị pháp lý tối cao của nhân loại vì kinh nghiệm xương máu từ hai cuộc thế chiến thảm khốc và các chế độ cực quyền nửa đầu thế kỷ 20. Từ đó mà hàng loạt văn kiện quốc tế ra đời và đã ghi nhận trực tiếp hoặc gián tiếp về nhân phẩm: Hiến chương Liên Hiệp Quốc năm 1945; Tuyên bố phổ quát về quyền con người năm 1948; Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966; Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa năm 1966.

Nhà báo Phạm Chí Dũng lúc còn được quyền viết lách, kể rằng một sáng nọ ông vừa dừng xe để đưa cậu con trai út vào ngôi trường gần bên trụ sở Thành ủy TP.HCM, bất ngờ có tốp người thường phục ập tới, bẻ quặt tay của ông để ‘mời’ về cơ quan an ninh điều tra trước sự chứng khiến sửng sờ của nhiều phụ huynh đang có ở sân trường – dĩ nhiên là có cả cậu con trai út của ông vẫn chưa kịp vào lớp…

Phẩm giá ở đâu trong các trang viết văn chương?

Tiếc rằng, Hiến pháp năm 2013 quy định rất rõ ràng tại điều 20: “Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khỏe, danh dự và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm”.

Tiếc rằng ngôn ngữ hiến định rất nhân văn, nhưng tiến bộ này chưa được hiện thực hóa bằng một cơ chế hiệu quả trên thực tế. Quy định của Hiến pháp chưa được áp dụng trực tiếp, tạo cơ sở pháp lý cho mỗi công dân có thể sử dụng để bảo vệ nhân phẩm của mình khi cần thiết.

Nếu có một cơ chế như vậy, những người bị phá cửa, bị trói mang đi cách ly, bị lôi xuống sân và bẻ quặt tay để xét nghiệm có thể đâm đơn kiện; cơ quan bảo hiến sẽ xem xét quy định pháp luật nào điều chỉnh các hành vi xâm phạm nhân phẩm này và sẽ ra phán quyết tương xứng.

Và dĩ nhiên nếu được ‘hồi tố’ và có tòa bảo hiến, thì khi được trả lại sự tự do, ông Phạm Chí Dũng cũng nên đâm đơn kiện về nhân phẩm của ông và con trai đã bị xâm phạm thô bạo…