Nhà hoạt động dân sự Nguyễn Anh Tuấn đã nhận định đúng: “Đây là lần đầu tiên có những nhà hoạt động bị bắt giữ, bị bêu riếu trên Thời sự VTV cho toàn dân xem, nhưng vẫn được thả tự do mà không bị truy tố”.
Hai cựu tù nhân lương tâm Trương Minh Tam (trái) và Chu Mạnh Sơn (phải)
Hai nhà hoạt động nhân quyền bị công an Hà Tĩnh và Quảng Bình bắt giữ sát ngày 30/4/2016 là Trương Minh Tam và Chu Mạnh Sơn. Ngay sau đó, Kênh VTV1 của Đài truyền hình Việt Nam phát tin cáo cuộc hai nà hoạt đông này là kích động người dân theo chỉ đạo của các thế lực phản động nước ngoài như Việt Tân và tổ chức Con đường Việt Nam.
Theo “truyền thống” bắt giữ và phát tin ồn ào trên phương tiện thông tin đại chúng của đảng như trên, những người bị bắt sẽ bị khởi tố, bị tạm giam và sau đó sẽ bị truy tố.
Tuy nhiên đến ngày 3/5, ông Chu Mạnh Sơn được trả tự do. Và sang ngày 4/5, đến lượt ông Trương Minh Tam cũng tự do.
Cơ chế bắt – thả đột ngột trên khiến người ta liên tưởng việc hàng trăm công an bủa vây và bắt giữ ông Ngô Duy Quyền, chồng của cựu tù nhân lương tâm – luật sư nhân quyền Lê Thị Công Nhân – tại Hà Nội ngay trước tết nguyên đán năm 2016. Khi đó đã có lệnh bắt, khám xét nhà và công an báo miệng với gia đình ông Quyền là có cả lệnh khởi tố. Tuy nhiên chỉ sau vài giờ đồng hồ bị giam tại đồn công an, ông Quyền “bỗng dưng” được thả ra.
Còn với trường hợp hai ông Trương Minh Tam và Chu Mạnh Sơn, như lời ông Tam xác nhận sau khi được thả, công an đã không có lệnh bắt mà chỉ “tạm giữ”. Bản tin đăng trên VTV1 và một số báo nhà nước cũng mập mờ giữa “tạm giữ” và “bắt”.
Mặc dù giới dư luận viên tung tin rằng việc công an thả hai ông Tam và Sơn vì hai ông này chỉ là “tay sai” mà không phải “đầu sỏ”, và việc thả là để “an dân” trong tình hình này, nhưng ai cũng biết chính quyền và công an Việt Nam căm tức Việt Tân và Con đường Việt Nam đến mức nào, nhất là Con đường việt Nam lại là tổ chức dân sự đầu tiên đưa ra lời kêu gọi biểu tình vì môi trường vào ngày 1/5 trên toàn quốc, khiến toàn bộ ngành công an không được… nghỉ lễ.
Vì sao lại có chuyện thả đột ngột hai ông Tam và Sơn?
Cần lưu ý, hai nhà hoạt động nhân quyền trên bị bắt chỉ trước chuyến công du Việt Nam của tổng thống Hoa Kỳ Obama ít ngày (dự kiến Obama đến Việt Nam vào ngày 21/5 tới). Gần đây, đã có vài tin tức được giới quan sát và cả báo nhà nước Việt Nam truyền tải: nhiều khả năng Mỹ sẽ dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí sát thương cho Việt Nam.
Vào năm 2015, nghe nói phía Mỹ đã yêu cầu Việt Nam “không bắt các nhà hoạt động dân sự”, và nói chung không muốn thấy Việt Nam bắt bớ thêm ai. Kết quả là trong năm 2015, mặc dù vẫn tuyên rao là “nhân quyền được cải thiện”, công an Việt Nam vẫn bắt giam một số người bất đồng. Trong đó có trường hợp nổi bật là luật sư nhân quyền Nguyễn Văn Đài.
Một lý do khả dĩ có thể giải thích cho việc công an phải trả tự do cho hai nhà hoạt động Trương Minh Tam và Chu Mạnh Sơn là áp lực đủ mạnh của Chính phủ Hoa Kỳ tại thời điểm này. Đó cũng có thể là lý do vì sao khi bắt giữ hai ông, phía công an Hà Tĩnh và Quảng Bình đã không trưng ra lệnh bắt và cũng không thấy có hành động khám xét nhà.
Cũng có dấu hiệu cho thấy Bộ Công an không muốn xuất hiện trong vụ bắt giữ hai ông Tam và Sơn.
Cần để ý “tâm lý đối ngoại” trong giới lãnh đạo Việt Nam hiện thời: thân ai đó lo.
Một phản ứng khác cũng rất đáng chú ý: ngay sau khi đài VTV phát tin về vụ bắt hai ông Tam và Sơn, kèm theo một biên lai gửi số tiền 100 USD của một công dân Hoa Kỳ là Nguyễn Thanh Tâm cho ông Tam, bà Nguyễn Thanh Tâm đã có thư phản ứng mạnh mẽ, cho rằng số tiền 100 USD này không phải là của “thế lực thù địch”, mà chỉ là tiền của bà Tâm gửi cho ông Tam để chuyển giúp cho một tù nhân lương tâm theo tinh thần tương thân tương ái.
Hôm 5/5/2016, bà Nguyễn Thanh Tâm đã có Thư khiếu nại chính thức gửi VTV về việc đài này đã đưa thông tin sai lệch, quy chụp chính trị và xâm phạm bí mật đời tư công dân Hoa Kỳ, và yêu cầu đài này phải tiến hành công khai cải chính, xin lỗi bà Tâm theo đúng Luật báo chí Việt Nam.
Lê Dung / SBTN