Minh Quân
Báo cáo mới nhất của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Tổng cục Hải quan Việt Nam đều cho thấy chiều đi xuống nghiêm trọng của lượng gạo xuất khẩu năm 2016: chỉ đạt 4,8 triệu tấn, còn xa mới đạt mục tiêu so với kế hoạch Nhà nước đề ra là 5,4 triệu tấn/năm và giảm gần 2 triệu tấn so với cùng kỳ năm 2015 và những năm trước. Thậm chí, lượng gạo tồn trong nước đã lên đến gần 1 triệu tấn.
Trong số ít quốc gia “trung thành” nhập khẩu gạo Việt, Trung Quốc vẫn tiếp tục đứng đầu với 36% thị phần. Tuy nhiên xuất khẩu gạo sang thị trường này cũng giảm 21% về khối lượng và giảm 12% về giá trị so với năm ngoái.
Trong khi đó, nhiều thị trường có giá trị xuất khẩu gạo giảm mạnh trong năm 2016 như Philippines (giảm 65%), Malaysia (giảm 48%), Mỹ (giảm 33%), Singapore, Indonesia, Bờ Biển Ngà và Hong Kong đều đồng loạt giảm tiêu thụ gạo Việt trong năm 2016. Như vậy, sản lượng xuất khẩu gạo cả năm thấp hơn tới 1,6 triệu tấn so với dự báo mà Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đưa ra từ đầu năm.
Câu hỏi đặt ra là vì sao xuất khẩu gạo năm 2016 lại lao dốc đến thế?
Hãy nhìn vào thị trường Mỹ.
Tuy Mỹ chỉ là thị trường chiếm thị phần nhỏ trong xuất khẩu gạo Việt Nam, nhưng lại mang tính quyết định về kiểm định chất lượng, để kết quả kiểm định này luôn ảnh hưởng đến các thị trường nhập khẩu khác.
Từ đầu năm 2016 đã râm ran thông tin về gạo Việt kém chất lượng và có nguy cơ bị Mỹ trả về. Đến giữa năm 2016, thông tin này đã trở thành hiện thực. Một số lô gạo Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ đã bị trả về, khiến nhiều chuyên gia trong ngành lo lắng về nguy cơ gạo Việt bị liên lụy khi xuất khẩu vào Mỹ, thậm chí có nguy cơ bị cấm nhập khẩu.
Thông tin từ Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) được VFA dẫn lại cho thấy, chỉ tính riêng trong 4 tháng đầu năm 2016, đã có 95 container (tương đương với hơn 1.700 tấn) gạo từ Mỹ bị trả về, chủ yếu là gạo thơm jasmine, gạo tấm jasmine, gạo lứt và gạo trắng chất lượng cao.
Cũng theo FDA, tính từ năm 2012 đến tháng 8/2016, có tổng số 16 doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam sang thị trường này bị trả gạo về, với tổng số 412 container, tương ứng gần 10.000 tấn gạo.
Theo FDA, có 8 hoạt chất trong gạo Việt Nam khi xuất sang Mỹ vượt mức giới hạn cho phép. Cả 8 hoạt chất này đều có trong danh mục thuốc bảo vệ thực vật được phép sử dụng ở Việt Nam.
Trong năm 2016, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã phải phát đi cảnh báo tới các doanh nghiệp xuất khẩu gạo sang thị trường Mỹ, cần lưu ý trước khi xuất khẩu phải kiểm tra, giám định kỹ dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong các lô hàng, tránh để bị nước nhập khẩu trả về.
Tỷ lệ giảmgần 30% lượng gạo xuất khẩu, thật trớ trêu, lại gần tương đương với tỷ lệ sụt giảm lượng kiều hối về Việt Nam năm 2016: chỉ có 9 tỷ USD từ khối “kiều bào ta” chảy về Việt Nam, giảm đến 3 tỷ USD so với “nghị quyết của Quốc hội” là 12 tỷ USD và còn giảm mạnh hơn nữa so với kiều hối năm 2015.
Bi kịch kinh tế của Việt Nam vào thời suy thoái đã khó càng khó hơn. Ngoại tệ thu từ xuất khẩu thì giảm, trong khi ngoại tệ từ kiều hối cũng giảm theo.
Nếu lượng kiều hối về Việt Nam trong năm 2016 bị giảm mạnh đã phát ra tín hiệu đảo chiều cho những năm tới, không loại trừ tình hình xuất khẩu gạo Việt cũng sẽ tương tự.
Một khó khăn lớn khác của Việt Nam là Hiệp định TPP đã hầu như tan vỡ, khiến Hoa Kỳ – thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam càng trở nên thách đố. Trong khi đó, thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam là Liên minh châu Âu cũng chưa hứa hẹn sẽ cứu vãn cho Việt Nam bằng Hiệp định tự do thương mại châu Âu – Việt Nam (EVFTA). Lý do: hiệp định này đã ràng buộc điều khoản về cải thiện nhân quyền rất nghiêm khắc, trong khi chính quyền Việt Nam lại ra sức đào sâu hố đen vi phạm nhân quyền.