Trong bối cảnh nội lực nền kinh tế yếu, vấn đề tội phạm chưa được tiêu trừ, nếu thả nổi để ngoại hối tuồn ra ngoài Ngân hàng trung ương không kiểm soát được, nền kinh tế sẽ rơi vào khủng hoảng.
Về hiện tượng này, chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu đã đưa ra những ý kiến phân tích theo góc nhìn của cá nhân ông.
Rửa tiền, tham nhũng… không có gì ngạc nhiên!
Ai cũng biết, hiện đang có một lượng tiền rất lớn hàng năm vẫn được chuyển ra nước ngoài qua nhiều hình thức. Nhưng tôi chắc rằng không ai biết chính xác con số đó là bao nhiêu, kể cả tôi và ngay cả các cơ quan quản lý nhà nước. Tất cả số liệu hiện có được chỉ là phỏng đoán hoặc dựa trên những thống kê từ những kênh quản lý chính thống.
Việt Nam đã có chính sách kiểm soát hối đoái, đã có Luật tiền tệ, nếu muốn mang được một lượng tiền lớn ra nước ngoài qua con đường chính thức là vô cùng khó khăn. Người có tiền muốn chuyển tiền ra nước ngoài phải chứng minh được nguồn gốc, lý do hoặc phải thông qua con đường nhập khẩu hàng hóa, những dự án đầu tư, kinh doanh đã được Chính phủ cho phép.
Nếu vậy, số lượng tiền lớn như vậy đã được chuyển ra nước ngoài chỉ có thể bằng con đường bất hợp pháp. Hay nói cách khác là thông qua việc rửa tiền và tham nhũng. Việc này không có gì ngạc nhiên.
Vậy, những con đường bất hợp pháp đó là gì?
Trước hết, là hình thức rửa tiền thông qua buôn lậu, nhất là buôn lậu tại các cửa khẩu với Trung Quốc. Theo số liệu thống kê, năm 2013, Việt Nam thống kê nhập khẩu từ Trung Quốc 28,8 tỉ đôla Mỹ, trong khi số liệu của Trung Quốc là 34 tỉ (cao hơn 18%); số liệu của Việt Nam về xuất khẩu sang nước này là 12,8 tỉ đôla Mỹ, trong khi Trung Quốc lại ghi nhận con số 16,2 tỉ (cao hơn 26,6%). Ngay cả những con số thống kê chính thức giữa hai quốc gia đã có sự sai biệt lớn.
Nguyên nhân của sự chênh lệch này là do các báo cáo hải quan của mỗi nước với những cách tính và phương pháp tính khác nhau, nhưng cũng xuất phát từ lượng hàng hóa xuất khẩu, Nhập khẩu lậu qua biên giới không được khai báo, trốn thuế mà mỗi cơ quan thống kê có những ước tính riêng
Qua số liệu chênh lệch được công bố có thể ước lượng đã có một lượng tiền rất lớn được chuyển ra nước ngoài đồng thời cũng có một lượng ngoại tệ không nhỏ đã được chuyển vào trong nước qua con đường buôn lậu. Con số này chính xác là bao nhiêu tôi không biết. Tôi chắc rằng cũng không ai biết ngay cả các cơ quan quản lý, bởi vì đó là tất cả những hoạt động ngầm trong bóng tối của thị trường đen.
Cho tới lúc này, tôi cũng không biết nhà nước sẽ có được chính sách gì để quản lý, kiểm soát được tình trạng buôn lậu. Khi tình trạng buôn lậu chưa được tiêu trừ thì vấn đề quản lý dòng tiền ra vào trong nước là vô cùng khó khăn.
Thứ hai, có một lượng ngoại tệ cũng không nhỏ đã được chuyển ra nước ngoài không bằng con đường nhập lậu nhưng lại dưới hình thức hoán đổi nội tệ với ngoại tệ trực tiếp thông qua giao dịch trung gian.
Cụ thể như sau: Khi ở California tôi đã chứng kiến nhiều người Việt chồng cả vali tiền mặt (có khi lên tới hàng trăm ngàn USD) để mua nhà, mua biệt thự ở đây. Câu hỏi đặt ra là tiền mặt ở đâu mà lớn thế?
Rất nhiều phương tiện truyền thông đã nói tới những hình thức rửa tiền nhằm hợp thức hóa lượng tiền chuyển ra nước ngoài hoặc chuyển ngoại tệ từ nước ngoài về Việt Nam. Đây là một trong những cách đó.
Bản chất của loại hình này là có giao dịch với đồng nội tệ và ngoại tệ được dịch chuyển tại hai quốc gia nhưng lượng tiền không được chuyển dịch qua hai lãnh thổ. Ví dụ một người A ở trong nước, có người thân là B ở nước ngoài. Người A muốn chuyển ngoại tệ cho người B chỉ cần giao dịch qua người C ở trong nước và người C sẽ giao dịch với người D ở nước ngoài.
Giao dịch được thực hiện khi người A chuyển tiền cho người C trong nước một lượng tiền nội tệ tương đương với số ngoại tệ người A muốn B sở hữu ở nước ngoài. Sau đó người C sẽ ra lệnh cho người D ở nước ngoài chuyển cho người B một số ngoại tệ tương đương. Cuối cùng người B nhận được một số ngoại tệ theo mong muốn của người A và người A thanh toán sòng phẳng cho người C. Dĩ nhiên người C và người D có những quan hệ tài chính với nhau.
Theo kịch bản này đồng nội tệ được dịch chuyển ở trong nước và đồng ngoại tệ được chuyền tay ở nước ngoài. Sau đó nếu những tài sản tại nước ngoài đó được bán đi hay thế chấp thì số tiền thu được từ những giao dịch trên trở thành tiền sạch và tha hồ được sử dụng tránh khỏi sự truy sát của các cơ quan an ninh tiền tệ.
Thực chất của hình thức giao dịch này là rửa tiền, ngay cả khi ngoại tệ không được tuồn ra nước ngoài nhưng vẫn có một lượng ngoại tệ đã được dịch chuyển tại nước ngoài. Đó là một cách rửa tiền có vẻ hợp pháp để người trong nước có thể rửa tiền với sự đồng lõa của những Việt kiều nước ngoài để thực hiện những giao dịch có giá trị rất lớn thậm chí hẳng triệu đô la cho mỗi giao dich mà rất khó phát hiện.
Hình thức thứ ba, là thông qua một loại tiền ảo tồn tại dưới dạng mật mã trên máy tính, ví dụ như đồng Bitcoin hay các loại đồng tiền ảo khác.
Đồng tiền này được sử dụng nhiều trong giao dịch qua hệ thống điện tử, không chịu sự quản lý của cơ quan nào. Hình thức này buộc người ta phải dùng tiền thật để mua tiền ảo qua mạng. Số tiền này sẽ được quy đổi ra ngoại tệ chuyển qua ngân hàng hoặc qua hình thức nhập lậu chuyển ra nước ngoài.
Bằng hình thức này, rất nhiều người giàu có trong nước có thể chuyển tài sản của mình qua tài khoản của người khác ở nước ngoài. Bằng nhiều hình thức số tiền từ tài khoản của người khác sẽ được chuyển về tay họ.
Thứ tư, thông qua đầu tư BĐS và hay bất cứ tài sản có giá trị cao nào trong nước cũng là lỗ hổng tạo cơ hội biến đồng tiền bẩn thành đồng tiền sạch. Nếu họ đem một va ly tiền “bẩn” đi mua nhà, mua đất, mua xe ô tô và khi mua được rồi lại đem bán đi (có khi phải chấp nhận chịu lỗ hay trả lệ phí phần trăm cao cho giao dịch đó) thì người mua trả tiền cho họ lại là tiền “sạch” vì thường người bán sẽ đòi người mua chuyển khoản qua hệ thống ngân hàng, thế là xóa được hết các dấu vết của tiền “bẩn” trước đó.
Với những cách chuyển vận dòng tiền và tài sản như thế có lẽ cũng không khó khăn để thấy được là tiền bẩn từ nước ngoài có thể tuồn về Việt Nam qua qui định cho phép người nước ngoài mua tậu BĐS tại Việt Nam. Chính vì thế, chủ trương cho người nước ngoài mua nhà tại Việt Nam cần phải được xem xét một cách thận trọng, bên cạnh đó phải có những chính sách quản lý chặt chẽ.
Khó lòng kiểm soát
Cho đến bây giờ, Việt Nam mới đang quan tâm nhiều tới câu chuyện kiều hối về nước chứ chưa có được một sự quan tâm đầy đủ trong quản lý dòng tiền chảy ra. Hiện tại, tất cả việc kiểm soát dòng tiền này đang được áp dụng theo chính sách kiểm soát hối đoái. Đối với dòng tiền được chuyển ra ngoài phải được chứng minh nguồn gốc, lý do và phải được phép của Chính phủ. Đó cũng là một cách để ngăn chặn.
Nhưng, như đã phân tích ngoại tệ chuyển ra nước ngoài không chỉ thông qua các kênh chính thức mà chủ yếu là thông qua hình thức buôn lậu, rửa tiền “bốn bên, hai bên”, hoặc là thông qua một loại tiền ảo tồn tại dưới dạng mật mã trên máy tính, ví dụ như đồng Bitcoin hay các loại đồng tiền ảo khác. Ngay cả việc những người đi du lịch sử dụng thẻ tín dụng Visa hay Master Card để mua hàng hóa ở nước ngoài và thanh toán bằng đô la cũng không thể kiểm soát được.
Bởi vì giao thương tiền tệ nằm trong bối cảnh thị trường mở, khi Việt Nam tham gia ASEAN, WTO, TPP vấn đề mậu dịch, giao dịch ngoại thương ngày càng lớn. Trong một nền kinh tế như vậy sẽ rất khó để kiểm soát thị trường hối đoái.
Nhưng trên thực tế, chưa có một quốc gia nào dám khẳng định có thể kiểm soát được dòng tiền ra vào một cách hoàn hảo, ngay cả Mỹ. Tuy nhiên, Mỹ có những rào cản về luật pháp, các tổ chức tài chính đều nhận thức được những mối nguy hại từ những dòng tiền này, do đó họ luôn đề cao cảnh giác.
Luật chống rửa tiền của Mỹ rất nghiêm nhặt và đưa ra những sự trừng phạt kinh tế và hình sự rất lớn. Các cơ quan chức năng từ FBI đến IRS, OFAC đều tham gia trong công tác chống rửa tiền. Ở Việt Nam cũng phải làm được như vậy, vì nếu chỉ dựa vào các rào cản luật pháp là bất khả kháng. Quan trọng hơn là vấn đề tội phạm cần phải được kiểm soát và tiêu trừ bởi tất cả các cơ quan quản lý và an ninh..
Giải pháp cuối là phải làm sao tăng được giá trị của đồng tiền nội tệ và đồng tiền này sẽ phải được thả nổi trên thị trường ngoại hối trong tương lai. Khi đó đồng tiền Việt Nam được thế giới công nhận và được hoán đổi với các đồng tiền khác. Để làm được như vậy, nền kinh tế Việt Nam phải đủ mạnh, kinh tế phải được trả lại cho thị trường quyết định, khi đó tự cơ chế thị trường sẽ đào thải những khó khăn mà Việt Nam đang vướng phải.
Đe dọa chủ quyền tiền tệ
Trong bối cảnh nội lực nền kinh tế yếu, vấn đề tội phạm chưa được tiêu trừ, nếu thả nổi để ngoại hối tuồn ra ngoài Ngân hàng trung ương không kiểm soát được, nền kinh tế sẽ rơi vào khủng hoảng. Chủ quyền tiền tệ sẽ bị đe dọa.
Cách đây 20 năm, một nhà kinh tế học đã có bài phân tích “Một thế giới không còn chủ quyền quốc gia”. Giả thuyết có thể xảy ra trong tương lai với một vài quốc gia trên thế giới khi hàng ngày vẫn có một lượng tiền dịch chuyển từ hàng triệu đến hàng ngàn tỉ đô la từ quốc gia này sang quốc gia khác. Sự dịch chuyển này tùy vào khẩu vị và quyết định của các nhà kinh doanh, nhà đầu tư, các định chế tài chính. Khi điều đó xảy ra trong một thời gian ngắn với một lượng tiền đủ lớn có thể làm rung chuyển toàn bộ thị trường tài chính của một quốc gia và gây ảnh hưởng đến kinh tế toàn cầu.
Đó chính là sự sụp đổ của đồng peso xảy đến trong bối cảnh nền kinh tế yếu ớt, giá dầu thấp, và các khoản nợ ngày một chồng chất của Mexico vào khoảng năm 1993.
Hiện tượng này hình như đang hình thành đâu đó tại một số quốc gia trên thế giới, trên thị trường Châu Âu, Châu Phi và có thể là ở Nga… nhà kinh tế đó đã nhận định, nếu điều đó xảy ra nó có thể ảnh hưởng đến an ninh tiền tệ, ảnh hưởng đến cả nền kinh tế-xã hội. Thậm chí còn có thể kéo đổ cả một nền chính trị tại quốc gia đó.
Chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Trí Hiếu