Tôn Thất Thông – Diễn đàn Khai phóng
Trong nền kinh tế thị trường, ai khôn ngoan nhạy bén sẽ chiếm được lợi thế ban đầu. Nhưng trong một thương vụ liên quan đến đại dịch Corona hiện nay, mà trong vài tháng tới, số ca lây nhiễm có thể lên đến hàng triệu người, thì đạo đức kinh doanh phải xem số phận con người là tiêu chí quan trọng hàng đầu. Đạo đức chính trị, nhất là đạo đức của nguyên thủ của siêu cường số một trong thế giới tự do, không thể lấy tư duy ích kỷ quốc gia làm tiêu chuẩn để hành động. Xin mời xem tư duy America First của TT Donald Trump trong việc nghiên cứu vắc-xin.
***
Ngay giữa cơn lốc Corona, Đức và Mỹ âm thầm đối đầu quyết liệt về một vấn đề không những có tính chất kinh tế, khoa học mà còn là sự khác nhau về đạo đức chính trị của hai nền văn hóa. Lý do: TT Mỹ Donald Trump đã tìm cách lôi kéo các khoa học gia của công ty Đức CureVac ở Tübingen sang Mỹ làm việc. Họ là những người đang nghiên cứu gần xong vắc-xin chống SARS CoV-2 theo phương pháp mRNA (Messenger Ribonucleic Acid), một phương pháp mới mang ý nghĩa cách mạng trong lĩnh vực vắc-xin. Trump đã chào mời với một số tiền khổng lồ, nếu nhóm nghiên cứu này chịu sang Mỹ làm việc, nhưng không ai chịu đi. Sau đó Nhà Trắng đã dùng đến 1 tỉ US$ – theo nguồn tin của Berlin – để thuyết phục CureVac dành cho Mỹ độc quyền sử dụng vắc-xin để ưu tiên phục vụ cho nhu cầu của Mỹ [WELT 15.3]. Trump thừa biết rằng, ngay cả khi vắc-xin được thử xong trong năm nay, mỗi ba tháng, họ chỉ sản xuất được tối đa 10 triệu lọ. Như vậy, để thực hiện yêu cầu America First, chỉ còn cách chiếm độc quyền sản phẩm. Đó là mục đích tối thượng của Trump trong thương vụ này. Kẻ thiệt thòi là bệnh nhân các nước khác trên thế giới.
Thương vụ nói trên xoay quanh công ty CureVac ở Tübingen thuộc Nam Đức, một công ty nghiên cứu sinh hóa, đặc biệt là sản xuất vắc-xin chống các bệnh truyền nhiểm cực kỳ nguy hiểm. Hai cổ đông lớn nhất của CureVac là tỉ phú Dietmar Hopp (người sáng lập SAP) và Quỹ Từ thiện Bill-and-Bellina Gates. Họ đã không hề tiếc tiền đổ vào công ty trong gần 20 năm qua để tiến hành các nghiên cứu khoa học phục vụ cho các mục đích nhân đạo. Từ đầu năm nay, CureVac phối hợp với Viện Paul-Ehrlich của chính phủ Đức trong đề án nghiên cứu vắc-xin chống SARS CoV-2. Thành công đang đến trong tầm tay và có thể đến mùa hè năm nay sẽ có mẫu vắc-xin đầu tiên và bắt đầu thử trên người để xin giấy phép đưa ra thị trường. Ngày 2.3.2020, Daniel Menichella, CEO của CureVac đã tham dự một buổi họp quan trọng giữa Trump, quan chức Nhà Trắng và hơn 10 lãnh đạo cao cấp của các công ty dược phẩm Mỹ (xem hình trên), thí dụ như GlaxoSmithkline, Pfizer, Sanofi, Johnson & Johnson v.v… Nội dung và kết quả buổi họp không được Nhà Trắng thông báo ra ngoài. Trong lúc quan chức y tế Mỹ cho rằng phải cần đến 18 tháng để nghiên cứu thành công vắc-xin, thì Menichella tuyên bố trong buổi họp đó: “Chúng tôi chắc chắn rằng, chúng tôi sẽ nghiên cứu thành công trong vài tháng tới một vắc-xin mạnh để chế ngự Corona” [CureVac Website]. Menichella còn nhấn mạnh rằng, có thể tháng 7 là có mẫu vắc-xin đầu tiên. Mọi cơ sở sản xuất cũng đã chuẩn bị xong. Có lẽ lời tuyên bố đầy ấn tượng đó đã dẫn Donald Trump đến những toan tính mờ ám tiếp theo.
Mười ngày sau buổi họp, Daniel Menichella, người có quốc tịch Mỹ, bị hội đồng quản trị công ty CureVac sa thải vì lý do không được thông báo, chỉ nói giản dị: “Chúng tôi chân thành cám ơn Dan Menichella đã có đóng góp to lớn cho sự phát triển CureVac trong những năm qua” [CureVac Website]. Đồng thời, các nhà đầu tư được trấn an rằng, người CEO mới Ingmar Hoerr vốn dĩ là nhà sáng lập công ty 20 năm trước, “sẽ nắm giữ vai trò đặc biệt trong công ty, vì Hoerr sở hữu rất nhiều kiến thức và kinh nghiệm về nghiên cứu sinh hóa” [Pagliarulo]. Trong buổi họp báo, có người nghi ngờ đặt câu hỏi, “liệu có liên quan gì đến các cuộc đàm thoại với Donald Trump và nhóm nghiên cứu vắc-xin ở Mỹ”. Không ai lên tiếng bình luận gì! Hoerr tuyên bố trong ngày nhậm chức: “Vắc-xin chống Covid-19 giữ vai trò then chốt của công ty để đưa sản phẩm dựa trên công nghệ mRNA đến tay mọi bệnh nhân”. Có thể ban giám đốc mới phản đối thương vụ giữa Trump và Menichella, vì thế tin tức rò rỉ ra ngoài.
Chính phủ Đức đã xác minh rằng, Donald Trump tìm đủ mọi cách để chiếm độc quyền vắc-xin để sử dụng cho Mỹ, nhưng điều phiền toái nhất là vắc-xin đó “chỉ được sử dụng độc quyền cho USA” [WELT 15.3]. Reuters trích lời Bộ trưởng Y tế Đức để xác minh tin tức của “Welt am Sonntag” (Thế giới chủ nhật), theo đó chính phủ Mỹ đang thương lượng để mua đứt công ty CureVac [Reuters], và như thế sẽ độc quyền trên vắc-xin đang được nghiên cứu. Cả nội các Đức sửng sốt trước toan tính không minh bạch của một đồng minh chiến lược. Chủ tịch khối dân biểu liên bang Dân chủ Xã hội (SPD) Karl Lauterbach: “Việc bán công ty CureVac sang Mỹ phải được ngăn chặn bằng mọi giá. Chủ nghĩa tư bản vẫn còn ranh giới của nó. Về dược phẩm quan trọng, chúng ta không thể lập lại sai lầm trong quá khứ: quá phụ thuộc vào Mỹ và Trung Quốc” [ZEIT Online], hoặc rõ ràng hơn như vị phó chủ tịch Bärbel Bas: “Đây là một vấn đề đạo đức, không phải là kinh tế, lại càng không chỉ thuộc tầm vóc quốc gia. Nếu nghiên cứu thành công vắc-xin, nó phải được phục vụ cho tất cả mọi người trên thế giới. Ngoài ra, mọi toan tính khác đều là xì-căng-đan”. Bộ trưởng Ngoại gia Heiko Maas: “Chuyên gia Đức đang dẫn đầu trong các hợp tác quốc tế về dược phẩm và vắc-xin chống Corona. Chúng ta không thể cho phép một kẻ nào khác tước đoạt độc quyền kết quả nghiên cứu” [Heidelberg24.de].
Chung quanh vụ việc này, sự đoàn kết trong giới chính trị Đức đã vượt ra ngoài ranh giới đảng phái. Lãnh tụ đảng đối lập Dân chủ Tự do (FDP), Christian Lindner phê phán hành động của Trump là ích kỷ. “Thật là một sự sỉ nhục mà chính phủ Đức phải kịch liệt lên án. Lúc này là lúc phải phối hợp mọi lực lượng khắp nơi trên thế giới để học hỏi và hợp tác lẫn nhau. Trước thách thức hiện nay đối với nhân loại, mọi hành động phải lấy việc phục vụ loài người làm gốc. Không ai có quyền bủn xỉn cân nhắc về lợi thế riêng. Tư duy America First đã bị đặt sai chỗ trong vụ việc này” [Deutschlandfunk 15.3]. Lindner nói thêm: “Trong mùa tranh cử, mọi phương tiện đều được TT Trump sử dụng. Nhưng cuộc chiến chống Corona là nhiệm vụ của cả loài người chứ không thể là thời khắc của lòng ích kỷ” [Heidelberg24.de]. Chủ tịch khối Xanh (Grün), Katrin Göring-Eckhardt: “Lúc này là thời khắc của đoàn kết và hợp tác quốc tế, chứ không phải là ích kỷ quốc gia”. Chủ tịch dân biểu khối Tả (Linken), Jan Korte: “Không có một động tác nào phi xã hội hơn, thiếu đoàn kết hơn, vô liêm sĩ hơn là cách hành xử của Trump trong chiến dịch chống Corona hiện nay”.
Tin vui tối hôm chủ nhật, 15.3.2020
Với sự can thiệp mạnh mẽ của chính phủ Đức, tỉ phú Dietmar Hopp, cổ đông lớn nhất của CureVac tuyên bố: “Nếu may mắn chúng tôi nghiên cứu thành công thuốc chủng ngừa vi-rút Corona nay mai, thành quả này sẽ được đưa đến tay mọi người để bảo vệ và giúp đở, không phân biệt quốc gia hay một khu vực nào, mà là toàn thế giới trên tinh thần đoàn kết” [Reuters]. Không nêu đích danh Trump trong lời phát biểu, nhưng với đòi hỏi độc quyền America First trong dự thảo hợp đồng do nhà trắng soạn thảo, lời truyên bố của Hopp là để gián tiếp trả lời tinh thần thiếu đoàn kết của Trump, là một cái tát ngoạn mục cho mưu đồ đen tối của vị thủ lãnh siêu cường số một. Hopp còn nói rõ rằng, việc ký kết hợp đồng độc quyền với bất kỳ quốc gia nào là điều ông không chấp nhận. Trong buổi phỏng vấn ngày hôm sau, 16.3, Hopp tuyên bố: “Không thể nào tưởng tượng được, một công ty Đức khám phá ra vắc-xin, rồi cuối cùng chỉ có USA độc quyền sử dụng. Đối với tôi, điều đó sẽ không bao giờ xảy ra” [Focus 16.3]. Christof Hettich, CEO của Hopp BioTech Holding cũng trả lời phỏng vấn: “Chúng tôi muốn nghiên cứu thuốc ngừa chủng cho toàn thế giới, chứ không riêng cho một quốc gia nào”. Bộ trưởng kinh tế Đức thì thẳng thừng: “Nước Đức không phải là món hàng để mua bán”.
Tất nhiên, Mỹ sẽ không để yên chuyện này. Bộ trưởng Nội vụ Đức Horst Seehofer nhận xét rằng, ý đồ của Mỹ là dùng rất nhiều tiền để lôi kéo các khoa học gia Đức làm việc trong nhóm nghiên cứu vắc-xin sang Mỹ, với dụng ý sau này sẽ chiếm độc quyền kết quả nghiên cứu. Việc này chắc hẳn chưa chấm dứt và vẫn còn là đề tài nhạy cảm của “Ủy ban Giải quyết Khủng hoảng” của chính phủ Đức, theo lời Seehofer.