(VNTB) – Hàng loạt hợp đồng bị hủy, sản xuất đình trệ, và nguy cơ thất nghiệp gia tăng đang đè nặng lên nền kinh tế.
Việc Mỹ áp thuế đối ứng 46% lên hàng hóa Việt Nam từ ngày 9/4/2025 đã gây ra những hệ lụy tức thì, đặc biệt với các ngành xuất khẩu chủ lực. Hàng loạt hợp đồng bị hủy, sản xuất đình trệ, và nguy cơ thất nghiệp gia tăng đang đè nặng lên nền kinh tế. Dưới đây là chi tiết về những ngành bị ảnh hưởng nặng nề nhất và tác động đến thị trường lao động.
Ngành bao bì nhựa: khủng hoảng từ hợp đồng bị hủy đột ngột
Ngành bao bì nhựa, với hơn 500 doanh nghiệp và gần 100.000 lao động, đối mặt với cú sốc khi các đối tác Mỹ yêu cầu dừng sản xuất và vận chuyển ngay lập tức. Theo Hiệp hội Nhựa Việt Nam, nhiều công ty đã nhận thông báo hủy hợp đồng chỉ sau một đêm, dẫn đến tồn kho nguyên liệu và sản phẩm lên tới hàng nghìn tỷ đồng. Lý do chính là chi phí gia tăng từ thuế mới khiến hàng Việt mất khả năng cạnh tranh, buộc khách hàng Mỹ chuyển sang nhà cung cấp từ Thái Lan hoặc Malaysia.
Hậu quả trực tiếp là nhiều nhà máy phải cắt giảm ca làm, thậm chí đóng cửa tạm thời. Ước tính, khoảng 30% lao động trong ngành (tương đương 30.000 người) có nguy cơ mất việc trong quý II/2025 nếu tình hình không cải thiện.
Dệt may: đơn hàng sụt giảm và áp lực cắt giảm nhân công
Dệt may là một trong những ngành chịu thiệt hại nặng nề nhất, với kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ năm 2024 đạt 16,1 tỷ USD (chiếm 13,5% tổng xuất khẩu cả nước). Từ ngày 3/4, nhiều doanh nghiệp như Garmex Sài Gòn và Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex) đã ghi nhận hàng loạt đơn hàng bị hủy hoặc hoãn, đặc biệt với các mặt hàng túi vải, quần áo gia công. Nguyên nhân chính là giá thành tăng gần 50% do thuế, khiến sản phẩm Việt Nam không cạnh tranh được với hàng từ Bangladesh hay Indonesia.
Theo ông Hoàng Mạnh Cầm (Phó Chánh Văn phòng Vinatex), nếu thuế duy trì đến cuối năm 2025, ít nhất 20% doanh nghiệp dệt may (khoảng 1.000 đơn vị) sẽ phải thu hẹp quy mô, dẫn đến cắt giảm 50.000–100.000 việc làm. Các khu công nghiệp trọng điểm như Bình Dương, Đồng Nai đã báo cáo tình trạng lao động thời vụ mất việc hàng loạt.
Chế biến gỗ và nội thất: tồn kho tăng, doanh nghiệp đóng cửa
Xuất khẩu gỗ và nội thất sang Mỹ chiếm 55% tổng kim ngạch của ngành (khoảng 8 tỷ USD năm 2024), nhưng thuế 46% đã khiến hàng nghìn container hàng bị trả lại hoặc “mắc kẹt” tại cảng. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn chiếm 80% ngành gỗ, đang lâm vào cảnh thiếu vốn do phải chịu chi phí lưu kho và phạt hợp đồng. Điển hình là Công ty TNHH Gỗ An Cường (Bình Dương) đã phải cho 300 công nhân nghỉ việc tạm thời từ đầu tháng 4/2025.
Dự báo từ Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, nếu thuế không được điều chỉnh, 30–40% doanh nghiệp gỗ sẽ đóng cửa trong năm 2025, làm mất việc của ít nhất 50.000 lao động, như tại các tỉnh Đồng Tháp, Bình Định.
Thủy sản: hàng tồn đọng và nguy cơ mất thị phần
Ngành thủy sản, với kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ đạt 2,1 tỷ USD năm 2024, đang chịu áp lực kép từ thuế 46% và các loại thuế chống bán phá giá. Theo bà Lê Hằng (Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản), 40.000 tấn thủy sản đang trên đường sang Mỹ có nguy cơ bị áp thuế retroactive (tính ngược), dẫn đến thiệt hại ước tính 120 triệu USD. Các doanh nghiệp lớn như Vĩnh Hoàn (VHC) và Minh Phú (MPC) đã tạm dừng ký hợp đồng mới, đồng thời cắt giảm 20–30% sản lượng tại các nhà máy ở Cần Thơ và Cà Mau.
Hậu quả là khoảng 15.000 lao động trong ngành thủy sản đã mất việc tính đến giữa tháng 4/2025, tập trung ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Nếu tình hình kéo dài, con số này có thể tăng gấp đôi vào cuối năm.
Điện tử và linh kiện: tác động gián tiếp từ chuỗi cung ứng
Dù không chịu thuế trực tiếp như các ngành khác, lĩnh vực điện tử và linh kiện (xuất khẩu 23,2 tỷ USD sang Mỹ năm 2024) vẫn bị ảnh hưởng gián tiếp. Các tập đoàn như Samsung và Intel đang xem xét giảm sản lượng do chi phí logistics tăng và nhu cầu linh hoạt từ thị trường Mỹ. Tại Khu Công nghệ cao TP.HCM, ước tính 5% lao động (khoảng 10.000 người) trong ngành điện tử có thể bị cắt giảm giờ làm hoặc mất việc nếu tình trạng đình đốn kéo dài.
Hậu quả thất nghiệp: từ con số đến thực tế xã hội
Theo Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, việc áp thuế 46% có thể khiến ít nhất 200.000 lao động trong các ngành xuất khẩu mất việc vào cuối năm 2025. Trong đó:
Dệt may và da giày: Chiếm 50% tổng số lao động bị ảnh hưởng (khoảng 100.000 người), tập trung ở Bắc Ninh, Hưng Yên, và TP.HCM.
Chế biến gỗ: 30% (60.000 người), chủ yếu tại Bình Dương và Đồng Nai.
Thủy sản: 15% (30.000 người), đa phần ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long.
Tác động xã hội đã bắt đầu hiện hữu. Tại tỉnh Bình Dương, các trung tâm hỗ trợ việc làm ghi nhận lượng người đăng ký tìm việc tăng 40% so với tháng 3/2025, phần lớn là lao động phổ thông từ ngành dệt may và gỗ. Bên cạnh đó, áp lực lên an sinh xã hội cũng gia tăng, với hàng nghìn hộ gia đình mất thu nhập chính, đặc biệt ở vùng nông thôn.
Giải pháp từ cấp bách đến chiến lược
Để giảm thiểu thiệt hại, chính phủ và doanh nghiệp đang triển khai nhiều biện pháp:
1. Đàm phán thuế quan: Việt Nam đề xuất giảm thuế hàng hóa Mỹ xuống 0% và kêu gọi hoãn áp thuế ít nhất 45 ngày để tìm giải pháp.
2. Đa dạng hóa thị trường: Tăng xuất khẩu sang EU, Nhật Bản, và Hàn Quốc, đồng thời thúc đẩy thị trường nội địa.
3. Hỗ trợ tài chính: Các gói vay ưu đãi lãi suất 4%/năm cho doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ, cùng chính sách giảm 30% thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2025.
4. Đào tạo lại lao động: Chương trình đào tạo nghề mới tập trung vào kỹ thuật số và logistics, nhằm giúp lao động mất việc chuyển đổi ngành nghề.
Cùng bệnh cùng thuyền
Ở nơi tôi ở, chính phủ Canada đã công bố một loạt các biện pháp hỗ trợ dành cho người đi làm bị ảnh hưởng bởi thuế quan từ Mỹ, vốn đã nhắm vào các ngành công nghiệp quan trọng như thép, nhôm và ô tô. Các mức thuế này, bao gồm thuế 25% đối với nhập khẩu ô tô và sản phẩm thép từ Canada, đang đe dọa hơn một triệu việc làm trên toàn quốc.
Hỗ trợ cho người đi làm
Tăng cường chương trình bảo hiểm việc làm
Miễn thời gian chờ một tuần để nhận trợ cấp bảo hiểm việc làm nhằm cung cấp hỗ trợ tài chính nhanh chóng cho người lao động bị sa thải.
Tạm hoãn quy định về tiền trợ cấp thôi việc trong sáu tháng, cho phép người lao động nhận trợ cấp bảo hiểm việc làm linh hoạt hơn trước.
Điều chỉnh tỷ lệ thất nghiệp khu vực, giúp người lao động bị ảnh hưởng dễ dàng đủ điều kiện nhận trợ cấp bảo hiểm việc làm hơn.
Chương trình chia sẻ công việc
Mở rộng điều kiện tham gia chương trình chia sẻ công việc bao gồm các tổ chức phi lợi nhuận và tổ chức từ thiện đã đăng ký.
Kéo dài thời gian tối đa tham gia từ 38 tuần lên 76 tuần, cho phép các doanh nghiệp giảm giờ làm việc thay vì sa thải nhân viên, đồng thời cung cấp hỗ trợ lương thông qua chương trình bảo hiểm việc làm.
Hỗ trợ cho doanh nghiệp
Hoãn thanh toán thuế thu nhập doanh nghiệp và hoàn thuế hàng hóa và dịch vụ đến ngày 30 tháng 6 năm 2025, cung cấp tới 40 tỷ tiền đô Canada cho các doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi thuế quan.
Triển khai các cơ sở tài chính mới thông qua các tổ chức tài chính thuộc sở hữu nhà nước của Canada, bao gồm các khoản vay do Ngân hàng Phát triển Kinh doanh Canada (BDC) quản lý với điều khoản trả nợ thuận lợi.
Hỗ trợ tài chính trực tiếp
Chính quyền tỉnh Ontario đã công bố gói hỗ trợ trị giá 11 tỷ tiền đô Canada, bao gồm việc hoãn thuế, giảm giá thông qua Hội đồng An toàn và Bảo hiểm Lao động, và hỗ trợ trong 10 chương trình thuế liên quan đến doanh nghiệp nhằm bảo vệ người lao động và doanh nghiệp trước tác động kinh tế của thuế quan từ Mỹ.
Hỗ trợ người lao động ngành ô tô
Doanh thu từ các mức thuế trả đũa của Canada đối với xe hơi sản xuất tại Mỹ sẽ được phân bổ trực tiếp để hỗ trợ người lao động ngành ô tô tại Canada. Chính phủ đang phát triển một khung chính sách khuyến khích sản xuất và đầu tư vào ngành ô tô của Canada.
Sự vận động từ các công đoàn và các biện pháp bổ sung
Các công đoàn tại Canada đã kêu gọi hành động ngay lập tức, nhấn mạnh sự cần thiết của các biện pháp hỗ trợ mạnh mẽ để ổn định cộng đồng và bảo vệ sinh kế của người lao động. Họ đã chỉ ra nguy cơ đối với hơn một triệu việc làm trong các lĩnh vực như thép, nhôm, lâm nghiệp và dịch vụ công. Chính phủ cũng cam kết theo dõi tác động trên toàn ngành và đưa ra thêm các biện pháp nếu cần thiết.
Những nỗ lực toàn diện này không chỉ nhằm giảm thiểu sự gián đoạn kinh tế ngay lập tức mà còn bảo đảm ổn định việc làm lâu dài trong các ngành bị ảnh hưởng nặng nề bởi thuế quan từ Mỹ.