Thảo Vy
(VNTB) – Trong thời hạn 12 giờ, kể từ khi nhận được hồ sơ đề nghị xét phê chuẩn và tài liệu liên quan đến việc bắt khẩn cấp, Viện kiểm sát phải quyết định việc phê chuẩn hoặc không phê chuẩn. Tính đến sáng ngày 17-12-2014, vấn đề này chưa được thấy được nêu từ Người phát ngôn của Công an TP.HCM.
Cơ quan tùy tiện, công dân “thành tội phạm”
Bắt, tạm giam, tạm giữ là những biện pháp “khởi động” cho một quá trình tố tụng hình sự đối với số phận pháp lý của một công dân. Các biện pháp này có tính “nhạy cảm đặc biệt” bởi chỉ một chút tùy tiện trong áp dụng cũng có thể xâm hại nghiêm trọng đến quyền tự do, quyền được bảo hộ về danh dự, nhân phẩm của con người.
Tạm giam, tạm giữ là quyền riêng có của các cơ quan tiến hành tố tụng. Lạm quyền hay thực thi tùy tiện, vi phạm các quy định của pháp luật Tố tụng Hình sự về việc bắt, giam giữ người vì không có lệnh bắt, không tôn trọng trình tự, thủ tục như không có sự chứng kiến của chính quyền, không lập biên bản khi bắt… tuy chưa phải là hiện tượng phổ biến, nhưng đã xảy ra ở nhiều địa phương, gây nên sự bất bình trong dư luận xã hội, có trường hợp gây ra hậu quả nghiêm trọng, nhiều công dân “tự dưng thành tội phạm”, “mang tiếng bị công an bắt”… thậm chí phải dành cả đời khiếu nại để được minh oan.
Trong thực tế, tình trạng tạm giữ không đúng đối tượng còn diễn ra, tạm giữ cả những trường hợp bị bắt khi phạm tội quả tang những sự việc phạm tội nhỏ, tính chất ít nghiêm trọng hay tạm giữ cả những người bị bắt có nơi cư trú rõ ràng và không có hành động, biểu hiện sẽ cản trở việc điều tra.
Sự “ấu trĩ” trong thi hành công vụ của cán bộ công an do nhận thức không đầy đủ về tính chất, vai trò và tầm quan trọng của hoạt động bắt người, tạm giam, tạm giữ cũng như các quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục thi hành việc bắt, giam, giữ người đã dẫn đến “những sự việc không đáng có”, giảm uy tín của cơ quan điều tra và các cơ quan tiến hành tố tụng khác, trái pháp luật, xâm hại đến quyền con người, lợi ích hợp pháp của công dân.
Trách nhiệm của kiểm sát viên
Đây là vấn đề đặt ra trong vụ việc tạm giữ hình sự ông Nguyễn Quang Lập. Theo thông tin từ http://www.ijavn.org/2014/12/vu-bo-lap-ang-cho-vien-kiem-sat.html , thì sở dĩ chưa thể thả ông Lập dù đã hết thời gian tạm giữ hình sự vì “Điều tra viên bảo cơ quan điều tra đang chờ giấy từ Viện Kiểm sát đem xuống”.
Nếu đúng như vậy thì lỗi ở đây, trước tiên là Kiểm sát viên được phân công theo dõi.
Theo nội dung của Quyết định 35/QĐ-VKSTC-V4 năm 2013 về Quy chế công tác kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự do Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao ban hành, thì “Công tác kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự là một trong những nhiệm vụ quan trọng, thực hiện chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát nhân dân, theo quy định của Hiến pháp và pháp luật”.
“Đối với nhà tạm giữ: Hàng ngày kiểm sát việc bắt, tạm giữ, tạm giam theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự”. (Trích Điều 25.1.a)
“Trong tạm giữ: Trường hợp Viện kiểm sát không phê chuẩn việc bắt khẩn cấp; người bị tạm giữ không có quyết định của cơ quan và người có thẩm quyền; người đã được Viện kiểm sát huỷ bỏ quyết định tạm giữ, người bị tạm giữ đã có quyết định trả tự do; người mà Viện kiểm sát không phê chuẩn gia hạn tạm giữ, người đã hết thời hạn tạm giữ mà không có quyết định hợp pháp nào khác” thì “Viện trưởng Viện kiểm sát ra quyết định trả tự do ngay cho người bị tạm giữ, tạm giam và người chấp hành án phạt tù đang bị giam, giữ” (Trích Điều 36.1)
Nhất nhật tại tù…
Báo cáo của các cơ quan tố tụng Trung ương cho biết, hàng năm vẫn có gần 7% số người bị tạm giữ, tạm giam cuối cùng chỉ bị xử lý hành chính.
Về nguyên tắc, người bị tạm giữ, tạm giam chưa phải là tội phạm nên chế độ tạm giữ, tạm giam phải khác với chế độ chấp hành hình phạt tù. Song, chế độ ăn, mặc cho tù nhân hiện còn cao hơn những người bị giam do tình nghi phạm tội. Người bị tạm giam có hành vi vi phạm nội quy có thể bị áp dụng biện pháp “phạt cùm chân” kéo dài 10 ngày cho người bị tạm giam, trong khi phạm nhân vi phạm nội quy thì có thể chỉ bị giam ở buồng kỷ luật… (Trích báo cáo của Ủy ban Tư pháp của Quốc hội).
Cho đến nay, theo thông tin từ các báo trong hệ thống Nhà nước cũng như trang điện tử của Bộ Công an, đều không nêu việc bắt khẩn cấp và tạm giữ hình sự đối với công dân Nguyễn Quang Lập có đúng trình tự luật định hay không?
Theo khoản 4 Điều 81 Bộ Luật Tố tụng hình sự (BLTTHS), trong mọi trường hợp, việc bắt khẩn cấp phải được báo ngay cho Viện kiểm sát cùng cấp bằng văn bản kèm theo tài liệu liên quan đến việc bắt khẩn cấp để xét phê chuẩn. Trong thời hạn 12 giờ, kể từ khi nhận được đề nghị xét phê chuẩn và tài liệu liên quan đến việc bắt khẩn cấp, (thời hạn 12 giờ xét phê chuẩn được tính liên tục kể cả trong và ngoài giờ làm việc), Viện kiểm sát phải ra quyết định phê chuẩn hoặc quyết định không phê chuẩn. Nếu Viện kiểm sát quyết định không phê chuẩn thì người đã ra lệnh bắt phải trả tự do ngay cho người bị bắt.
Ngay sau khi nhận được hồ sơ đề nghị xét phê chuẩn lệnh bắt người trong trường hợp khẩn cấp, Kiểm sát viên thụ lý giải quyết vụ án kiểm tra các tài liệu, chứng cứ chứng minh tính có căn cứ của việc bắt khẩn cấp đối với từng trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 81 BLTTHS.
Nếu qua nghiên cứu hồ sơ thấy có dấu hiệu của việc lạm dụng việc bắt khẩn cấp, tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ chưa thể hiện rõ căn cứ để bắt khẩn cấp, thì Kiểm sát viên trực tiếp gặp, hỏi người bị bắt trước khi báo cáo Viện trưởng, Phó Viện trưởng hoặc Kiểm sát viên được Viện trưởng uỷ quyền xem xét, quyết định việc phê chuẩn.
Khi cần gặp, hỏi người bị bắt khẩn cấp, Kiểm sát viên thông báo trước với Cơ quan điều tra để phối hợp trong quá trình gặp, hỏi người bị bắt. Biên bản ghi lời khai của người bị bắt do Kiểm sát viên lập phải thực hiện theo đúng quy định tại Điều 95 và Điều 125 BLTTHS và được lưu vào hồ sơ vụ án và hồ sơ kiểm sát.
Trong thời hạn 12 giờ, kể từ khi nhận được hồ sơ đề nghị xét phê chuẩn và tài liệu liên quan đến việc bắt khẩn cấp, Viện kiểm sát phải quyết định việc phê chuẩn hoặc không phê chuẩn. Thời hạn này được tính liên tục, kể cả trong và ngoài giờ làm việc.
Tất cả các nội dung luật định nói trên, tính đến sáng ngày 17-12-2014, đều chưa được thấy được nêu từ Người phát ngôn của Công an TP.HCM.