VNTB – Bài học dân chủ ở Đài Loan

TS Phạm Đình Bá

 

(VNTB) – Đài Loan đã trở thành một nền dân chủ và đang trong mùa bầu cử.

 

Một người dân Đài Loan nói: “Đúng, tôi là một công dân. Tôi có thể có sự lựa chọn. Tôi có thể bỏ phiếu cho các nhà lãnh đạo quốc hội. Tôi có thể trực tiếp bỏ phiếu bầu tổng thống của chúng tôi.”

Vào ngày 13/01/2024, người dân Đài Loan sẽ bỏ phiếu ba lần: bầu tổng thống và phó tổng thống, bầu nhà lập pháp địa phương và “danh sách đảng” mà họ ủng hộ. Danh sách đảng là số các nhà lập pháp được trao ghế trong cơ quan lập pháp dựa trên tỷ lệ phiếu bầu cho đảng của họ. Danh sách đảng đặc biệt quan trọng trong nền chính trị Đài Loan vì nó là thước đo mức độ nổi tiếng và danh tiếng của một đảng. [1]

Cơ quan lập pháp của Đài Loan gồm 113 người bao gồm 73 nhà lập pháp dựa trên khu vực bầu cử địa lý, 34 người dựa trên danh sách đảng phái và sáu ghế dành cho đại diện người Đài Loan bản địa, tất cả đều sẽ phục vụ nhiệm kỳ 4 năm.

Các phòng phiếu sẽ mở cửa từ 8 giờ sáng cho đến 4 giờ chiều và cử tri sẽ bỏ phiếu bằng giấy và sẽ được đếm bằng tay. Khoảng 19,5 triệu người đã đăng ký bỏ phiếu và kết quả sẽ được công bố vào cuối ngày bỏ phiếu.

Những người chỉ trích thể chế ở Đài Loan cho rằng hệ thống bầu cử của nước này tước đi tiếng nói của những người trẻ tuổi vì cử tri phải ít nhất 20 tuổi và phải quay về quê hương của họ để bỏ phiếu. Một ngày trước cuộc bầu cử, hàng chục nghìn người sẽ di chuyển, hoặc bay đến một trong những hòn đảo xa xôi của Đài Loan, hoặc lái xe đến một thị trấn miền núi xa xôi, hoặc đi đường sắt cao tốc đến một trong những thành phố lớn ở bờ biển phía Tây.

Bất chấp những thách thức này, tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu vẫn tương đối cao trong hai cuộc bầu cử vừa qua – ở mức 66% vào năm 2016 và 75% vào năm 2020.

Trên thực tế, không khó hiểu tại sao nhiều người lại hào hứng với ngày bầu cử đến vậy, Một nhà quan sát nói – “Chỉ cần đi quanh thành phố và bạn sẽ thấy các quảng cáo bầu cử ở khắp mọi nơi, phủ kín khắp nơi, giống như bạn thấy những chiếc xe tải có loa phóng thanh khẩu hiệu bầu cử ở khắp mọi nơi trong cuộc sống hàng ngày của bạn”. “Vì vậy, nó rất phổ biến và nó chỉ ra cách chính trị hòa nhập sâu sắc vào cuộc sống hàng ngày trong xã hội Đài Loan.”

Cùng với cơn sốt bầu cử còn xuất hiện làn sóng bê bối bầu cử – một việc phổ biến khác trong nền chính trị Đài Loan, một phần nhờ vào các phương tiện truyền thông bị phân cực về mặt chính trị của Đài Loan.

Trong cuộc bầu cử này, cả ba ứng cử viên tổng thống đều phải đối mặt với các câu hỏi về tài sản sở hữu khác nhau của họ, bao gồm ký túc xá sinh viên, nhà riêng và bãi đậu xe được quy hoạch trái phép.

Các đảng chính trị chính của Đài Loan là gì?

Quốc dân Đảng, đảng chính trị lâu đời nhất ở Đông Á, cai trị Đài Loan từ sau đệ nhị thế chiến. Người Đài Loan sống trong tình trạng thiết quân luật cho đến năm 1987, với sự ưu tiên về chính trị, kinh tế và xã hội dành cho gia đình của những người theo Quốc dân Đảng. Trong khi đó, người Đài Loan bản địa và hậu duệ của những người định cư lâu đời ở Đài Loan từ các tỉnh lục địa bị gạt ra khỏi lề của những ưu tiên xã hội và chính trị. [1]

Bất chấp sự đàn áp chính trị, một phong trào dân chủ bắt đầu nổi lên vào những năm 1970, dẫn tới việc chính thức thành lập Đảng Dân chủ Tiến bộ vào năm 1986.

Là một trong những nền dân chủ sôi động nhất khu vực, Đài Loan hiện là nơi có nhiều đảng chính trị nhỏ hơn, nhưng Quốc dân Đảng và Đảng Dân chủ Tiến bộ vẫn tiếp tục thống trị trên chính trường.

Trong thập kỷ qua, các đảng chính trị nhỏ hơn như Đảng Nhân dân Đài Loan đã nổi lên để đáp ứng nhu cầu đang thay đổi về nhân khẩu học và cử tri. Đảng Nhân dân Đài Loan, do người sáng lập là cựu thị trưởng Đài Bắc Ko Wen-je, đã cố gắng đi theo con đường trung gian.

Đảng này đã tỏ ra được lòng những cử tri trẻ tuổi một cách đáng ngạc nhiên, những người không thích Đảng Dân chủ Tiến bộ, đảng mà họ coi là đảng đã “thiết lập”, và họ coi giới lãnh đạo Quốc dân Đảng là lạc lõng với các xu hướng đương đại.

Các ứng cử viên cho chức tổng thống và phó tổng thống là ai?

Cử tri phải đối mặt với sự lựa chọn giữa ba ứng viên tổng thống khác nhau và ba tầm nhìn khác nhau về tương lai của nước họ. [1]

Người dẫn đầu cuộc bầu cử tổng thống – mặc dù có chênh lệch nhỏ – là ông Lai, 64 tuổi, phó tổng thống đương nhiệm. Đồng tranh cử với ông ấy cho chức phó tổng thống là cựu “đại sứ” của Đài Loan tại Washington DC, Hsiao Bi-khim, 52 tuổi.

Lai là một bác sĩ và là thành viên lâu năm của Đảng Dân chủ Tiến Bộ, người trước khi trở thành phó tổng thống đã nổi tiếng với quan điểm thẳng thắn về nền độc lập của Đài Loan. Tuy nhiên, kể từ khi vận động tranh cử, Lai đã chuyển hướng nhiều hơn sang ủng hộ “nguyên trạng” của Đài Loan, một nền độc lập trên thực tế.

Quyết định của Lai chọn cô Hsiao làm người đồng tranh cử dường như đã thúc đẩy sự thu hút của cặp ứng cử viên cho tổng thống và phó tổng thống của Đảng Dân chủ Tiến bộ. Cô Hsiao được các cử tri trẻ tuổi ưa chuộng, một phần vì cô ấy đã tạo dựng được tên tuổi của mình ở Mỹ, nơi cô đã giúp thu hút sự chú ý đến vị thế của Đài Loan trong nhiệm kỳ làm đại sứ ở Hoa Kỳ.

Ứng cử viên tổng thống của Quốc dân Đảng Hou Yu-ih, 66 tuổi, là cựu thị trưởng Tân Đài Bắc. Hou xuất thân khiêm tốn hơn các lãnh đạo Quốc dân Đảng khác và bắt đầu sự nghiệp với tư cách là một sĩ quan cảnh sát vào những năm 1980. Người đồng tranh cử của ông là Jaw Shaw-kong, 73 tuổi, một nhân vật truyền thông và có đường lối cứng rắn nổi tiếng vì ủng hộ việc thống nhất với Trung Quốc. Theo các nhà quan sát, kể từ khi được đề cử làm ứng cử viên phó tổng thống, Jaw được cho là đã thu hút được một số chú ý có lợi cho đảng Quốc dân.

Ứng cử viên có triển vọng về ngược trong cuộc bầu cử tổng thống là Ko, 64 tuổi. Người đồng tranh cử của ông là Cynthia Wu, một chính trị gia và là con gái 45 tuổi của một trong những người giàu có hàng đầu Đài Loan. Ko thành lập Đảng Nhân dân Đài Loan vào năm 2014 để phản đối Quốc dân Đảng, nhưng đã xích lại gần đảng này hơn trong cuộc bầu cử này.

Vào tháng 11, Ko đã gây sốc cho cử tri Đài Loan khi tuyên bố sẽ hợp tác với Quốc dân Đảng trong một cuộc bỏ phiếu chung, nhưng thỏa thuận đã đổ vỡ khi các bên không thể quyết định cách chọn ứng cử viên cho chức tổng thống và phó tổng thống.

Tổng thống đắc cử tiếp theo sẽ tuyên thệ nhậm chức vào tháng 5.

Các vấn đề dân lo là gì?

Các vấn đề mà cử tri quan tâm hàng đầu là kinh tế, nhà ở giá rẻ, năng lượng tái tạo và chi tiêu quân sự. Tuy nhiên, quan hệ với Trung Quốc cũng là một đề tài bao trùm được thảo luận thường xuyên trong cuộc bầu cử này. [1]

Thực tế là, bất chấp mối quan hệ chính trị gay gắt giữa hai bên, Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại hàng đầu của Đài Loan. Theo dữ liệu của chính phủ, thương mại xuyên eo biển được định giá 205 tỷ USD vào năm 2022.

Các đảng như Quốc dân Đảng đổ lỗi cho nền kinh tế trì trệ của Đài Loan là do mối quan hệ không tốt với Bắc Kinh, vì một số người Đài Loan đã đánh mất cơ hội kinh doanh ở Trung Quốc hoặc các nguồn doanh thu như khách du lịch từ Trung Quốc đã giảm đi nhiều.

Đảng Dân chủ Tiến bộ đã cố gắng bù đắp sự phụ thuộc của Đài Loan vào Trung Quốc bằng cách tăng cường quan hệ với Mỹ và các nước khác trong khu vực. Trước đại dịch COVID-19, hòn đảo này đã đón lượng khách du lịch kỷ lục 12 triệu người vào năm 2019, thu hút du khách đến từ Hồng Kông, Hàn Quốc và Nhật Bản.

“Tôi nghĩ điều thú vị là cần lưu ý xem tất cả những điều này có liên quan như thế nào đến vấn đề xuyên eo biển. Tầm nhìn của Quốc dân Đảng về chính sách kinh tế đối với Đài Loan là tăng cường liên kết kinh tế với Trung Quốc và Đảng Dân chủ Tiến bộ là tăng cường quan hệ với Mỹ và Đông Nam Á,” theo một nhà quan sát.

Một vấn đề quan trọng được đề xuất trong cuộc bầu cử của Quốc dân Đảng và Đảng Nhân Dân Đài Loan là việc khôi phục Hiệp định Thương mại Dịch vụ xuyên eo biển, một hiệp ước thương mại nhằm tự do hóa thương mại hơn nữa mà họ cho rằng sẽ làm tăng thêm đầu tư của Trung Quốc vào Đài Loan.

Mặc dù thỏa thuận được ký kết vào năm 2013 giữa Bắc Kinh và Đài Bắc dưới thời Chủ tịch Quốc dân Đảng Mã Anh Cửu, nhưng thỏa thuận này đã gây ra một cuộc biểu tình rầm rộ vào năm 2014, được gọi là “Phong trào sinh viên Hoa Hướng Dương” – một bước ngoặt lớn trong chính trị Đài Loan. Phong trào sinh viên này giúp vực dậy sự nổi tiếng của Đảng Dân chủ Tiến bộ, đặc biệt là trong số cử tri trẻ.

Ảnh hưởng của Trung Quốc

Các cử tri và quan sát viên bầu cử sẽ theo dõi xem Trung Quốc phản ứng thế nào với cuộc bầu cử ở Đài Loan. [1]

Bắc Kinh coi Đảng Dân chủ Tiến bộ là “những kẻ ly khai” chính trị và nói với cử tri rằng một cuộc bỏ phiếu cho đảng này cũng giống như một cuộc bỏ phiếu cho “chiến tranh” ở eo biển Đài Loan. Họ từ chối đàm phán với Tổng thống Thái Anh Văn ngay sau khi bà đắc cử lần đầu tiên, tăng cường các hoạt động quân sự xung quanh Đài Loan, đồng thời khuyến khích một số đồng minh ngoại giao chính thức của Đài Bắc không bang giao với chính phủ Đài Loan.

Gần đây, Trung Quốc đã chấm dứt việc giảm thuế đối với một số mặt hàng hóa xuất khẩu của Đài Loan và đe dọa sẽ có thêm các biện pháp trừng phạt khác. Trung Quốc cũng tiếp tục cử tàu hải quân và máy bay xuất kích vào eo biển Đài Loan.

Bên cạnh những đe dọa công khai này, Bắc Kinh cũng tham gia vào các chiến dịch thông tin sai lệch trực tuyến để gây tranh cãi trong dân đi bầu ở Đài Loan. Các chiến thuật tương tự khác của Trung Quốc bao gồm tiếp cận cử tri thông qua mối quan hệ văn hóa và lịch sử chung để tác động đến tâm trí cử tri.

Nếu Đảng Dân chủ Tiến bộ thắng cử, giới quan sát cho rằng nhiều khả năng Trung Quốc sẽ tổ chức tập trận quân sự ở eo biển Đài Loan để phản đối. Tuy nhiên, những mối đe dọa này cũng có thể gây tác dụng ngược như chúng đã từng gây ra hậu quả bất lợi cho Trung Quốc trong quá khứ.

Trước cuộc bầu cử tổng thống đầu tiên của Đài Loan vào năm 1996, Trung Quốc đã bắn tên lửa vào eo biển Đài Loan. Nhưng điều đó không ngăn cản được việc cử tri chọn ứng cử viên Lý Đăng Huy lên làm Tổng thống. Ông Lý Đăng Huy người đầu tiên sinh trưởng tại Đài Loan trở thành tổng thống của nước này. Ông cũng là người đã lãnh đạo quá trình chuyển đổi từ độc tài sang dân chủ ở Đài Loan.

Đài Loan đã trở thành một nền dân chủ và đang ở giữa một cuộc bầu cử, nơi mối quan hệ của họ với Bắc Kinh đang bị thử thách. Quyền tự do của người Đài Loan là mối nguy hiểm cho độc tài độc Đảng toàn trị ở Hoa Lục. [2]

 

________________

Nguồn:

1. Aljazeera. A poll with outsize importance: What to know about Taiwan’s election. 07/01/2024; Available from: https://www.aljazeera.com/news/2024/1/7/a-poll-with-outsize-importance-what-to-know-about-taiwans-election.

2. BBC. The Taiwan that China wants is vanishing. 10/01/2024; Available from: https://www.bbc.com/news/world-asia-67920287.

 

---