Tác giả: Phạm Đoan Trang – Will Nguyen
Tài liệu này là báo cáo về vụ tấn công tàn khốc của chính quyền vào thôn Hoành, xã Đồng Tâm (ngoại thành Hà Nội) vào rạng sáng 09 tháng 01 năm 2020. Vụ tấn công là đỉnh điểm của một tranh chấp đất đai kéo dài, và đã dẫn đến cái chết của thủ lĩnh tinh thần của thôn, ba cảnh sát thiệt mạng, và gần 30 người bị bắt.
Ngày 07 tháng 9 năm 2020, phiên xét xử sơ thẩm diễn ra tại Hà Nội, tuyên hai án tử hình, một án chung thân, và hơn 80 năm tù cho những người dân bị tấn công.
Bản báo cáo đưa ra kết luận rằng đây có thể là vụ tranh chấp đất đai lớn nhất tại Việt Nam thời bình, xét về quân số công an được huy động, về dư luận, và về số sinh mạng thiệt hại. Báo cáo cũng nêu bật tình trạng bạo hành và lộng quyền của lực lượng công an, cũng như khái niệm đầy mâu thuẫn – “quyền sở hữu toàn dân về đất đai” – tại Việt Nam.
Tháng 9/2020
VỀ TÁC GIẢ
Phạm Đoan Trang là một nhà báo, nhà hoạt động dân chủ ở Việt Nam. Tốt nghiệp chuyên ngành kinh tế quốc tế, Đại học Ngoại thương Hà Nội, Đoan Trang đã làm việc trong lĩnh vực truyền thông (báo chí, truyền hình, xuất bản) từ cuối năm 2000. Hiện Đoan Trang là biên tập viên của Luật Khoa tạp chí.
Đoan Trang là tác giả, đồng tác giả của nhiều cuốn sách, trong đó có: “Anh Ba Sàm”, “Từ Facebook xuống đường”, báo cáo “Toàn cảnh thảm họa môi trường biển Việt Nam” (2016), “Chính trị bình dân” (2017), “Phản kháng phi bạo lực” (2017), “Học chính sách công qua chuyện đặc khu” (2018), “Politics of a Police State” (2019).
Will Nguyen là một người viết, một nhà hoạt động dân chủ. Anh cộng tác với nhiều tổ chức xã hội dân sự ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, làm các công việc: đào tạo nhà hoạt động, biên dịch sách (các tác phẩm của giới đối kháng) và biên tập báo chí, cũng như vận động quốc tế cho mục đích cải cách chính trị ở Việt Nam.
Anh tốt nghiệp Đại học Yale năm 2008 với bằng cử nhân ngành nghiên cứu Đông Á, và vào năm 2018, sau khi tốt nghiệp cao học chính sách công tại Đại học Quốc gia Singapore, đã bị bắt giam và bỏ tù ở Việt Nam một thời gian do tham gia biểu tình.
MỤC LỤC
I. Tóm tắt sự kiện 69
II. Hỏi nhanh đáp gọn về vụ Đồng Tâm 71
III. Bối cảnh tranh chấp đất đai ở Đồng Tâm 76
IV. Các mốc thời gian trong vụ tranh chấp đất tại Đồng Tâm 79
V. Đối sách của chính quyền: thông tin bất nhất và đàn áp 85
VI. Các điểm gây tranh cãi xung quanh vụ tấn công Đồng Tâm 89
VII. Phiên tòa sơ thẩm 94
VIII. Bình luận và lời chứng về vụ tấn công Đồng Tâm và phiên xử sơ thẩm 103
IX. Các vi phạm đối với luật pháp Việt Nam 106
X. Các vi phạm xét theo tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế 109
XI. Khuyến nghị 113
Phụ lục
Phụ lục A: Dữ kiện và số liệu thực tế về vụ tấn công Đồng Tâm 114 Phụ lục B: Bào chữa của luật sư 116 Phụ lục C: Lê Đình Công trả lời luật sư trước tòa 118 Phụ lục D: Bản câu hỏi của Luật Khoa tạp chí 122 Phụ lục E: Những câu hỏi sau phiên tòa sơ thẩm 124
I. TÓM TẮT SỰ KIỆN66
Khoảng từ 1 đến 3h sáng ngày mùng 09 tháng 01 năm 2020, hàng nghìn cảnh sát thuộc nhiều lực lượng: đặc nhiệm, cơ động, hình sự, trọng án, đặc biệt cảnh sát điều tra, phối hợp với các lực lượng tại địa phương bao vây và tấn công xã Đồng Tâm, nơi cách cánh đồng Sênh –khu vực đất tranh chấp – khoảng 5km.
Trước đó, dân làng không hề được thông báo gì, nhưng có nghe loa truyền thanh xã nhắc đi nhắc lại rằng đất Đồng Tâm là đất quốc phòng – quan điểm mà chính quyền đã lặp lại nhiều lần trong nhiều năm qua về vùng đất tranh chấp này. Ý thức được thông điệp ngầm là chính quyền sẽ tổ chức cưỡng chế, dân Đồng Tâm tuyên bố trong một đoạn video được ghi hình lại vài tiếng đồng hồ trước khi diễn ra vụ tấn công, rằng họ sẽ “chiến đấu tới cùng” để giữ được mảnh đất.
Theo truyền thông độc lập của dân và blogger, phía công an đã cắt mạng internet và phá sóng điện thoại trước, sau đó ồ ạt tiến vào làng với hơi cay và lựu đạn, chất nổ. Cuối cùng, công an xông vào nhà riêng của ông Lê Đình Kình – người được xem như thủ lĩnh tinh thần của ngôi làng – và bắn chết ông.
Các nhân chứng thuật lại cảnh “hàng ngàn cảnh sát tiến quân vào làng” ném lựu đạn gây choáng, bắn đạn hơi cay, đạn cao su, chặn tất cả các ngả đường và ngõ ngách, đánh đập người dân trong làng một cách bừa bãi, kể cả phụ nữ và người già.
Buổi sáng 09/01, 26 người, phần lớn là thành viên đại gia đình ông Lê Đình Kình, đã bị công an bắt. Cùng lúc, các trang mạng của đội ngũ dư luận viên ở Việt Nam đưa tin “có ba chiến sĩ hy sinh” vì bị “bọn khủng bố” sát hại, cùng hình ảnh một thi thể cháy đen, không nhận rõ nhân dạng.
Báo đài chính thống của nhà nước, chỉ lấy nguồn tin duy nhất từ Bộ Công an, cho hay, người dân đã tấn công công an bằng “lựu đạn, bom xăng và dao” khi lực lượng công quyền đang dựng tường rào bảo vệ sân bay Miếu Môn. Nguồn tin của công an cũng cáo buộc dân làng đã cản trợ người thi hành công vụ và “gây rối trật tự công cộng” – một thuật ngữ thường được gán cho tất cả các hành động phản kháng chính quyền tại Việt Nam.
Các bức ảnh chụp và video được đăng tải trên mạng xã hội đã cho thấy rất nhiều bằng chứng về việc nhà chức trách đã bạo hành người dân, bao gồm một đoạn video mà trong đó bà Dư Thị Thành – vợ của ông Kình – kể về việc đã bị công an tra tấn để ép khai nhận chồng bà đã dùng lựu đạn để tấn công lực lượng chức năng.
Ngày 13/01, truyền thông nhà nước phát đi hình ảnh của một số người dân làng bị bắt, với khuôn mặt xây xát và thâm tím, cúi đầu nhận tội. Báo chí cũng công bố quyết định của công an khởi tố 26 cá nhân, trong đó có 5 người là con trai và cháu của ông Kình là Công, Chức, Quang, Doanh và Uy, vì tội “giết người” và “chống người thi hành công vụ”.
Trong những tháng sau đó, công an tiếp tục bắt giam thêm vài người dân Đồng Tâm khác.
!!!!!!!!
66 https://www.thevietnamese.org/2020/01/long-simmering-land-dispute/
Ngày 07/9/2020, 29 người Đồng Tâm bị đưa ra xét xử sơ thẩm. Phiên tòa tiếp tục làm nóng dư luận với việc một số bị cáo kêu bị tra tấn để bức cung, trong khi công an huy động lực lượng cực kỳ đông đảo để kiểm soát tình hình, canh gác chặt xã Đồng Tâm cũng như giới hoạt động nhân quyền, quấy nhiễu và đe dọa luật sư. Chỉ sau ba ngày, mồng 09/9, Viện Kiểm sát đề nghị hai án tử hình đối với hai ông Lê Đình Công và Lê Đình Chức. Thứ hai, ngày 14/9/2020, Tòa tuyên án tử hình cho Lê Đình Công, Lê Đình Chức (hai con trai của ông Kình), án chung thân cho Lê Đình Doanh (cháu nội ông Kình), 16 năm tù cho ông Bùi Viết Hiểu.
Cuộc tấn công của chính quyền vào Đồng Tâm đêm 09/01 được công an, Viện Kiểm sát và Tòa án Nhân dân TP. Hà Nội gọi nhất quán trong các văn bản và trên truyền thông là “vụ án giết người và chống người thi hành công vụ xảy ra tại thôn Hoành, Đồng Tâm, Mỹ Đức, Hà Nội ngày 09/01/2020”. Vì không nhất trí với cách gọi có tính áp đặt tội này, và để ngắn gọn, báo cáo sẽ gọi đây là “vụ Đồng Tâm”, hoặc “vụ tấn công Đồng Tâm”.
II. HỎI NHANH ĐÁP GỌN VỀ VỤ ĐỒNG TÂM67
1. Đất Đồng Tâm thực sự là của ai?
Để trả lời câu hỏi này, bạn phải tìm hiểu về lịch sử vùng đất này cũng như toàn bộ lịch sử tranh chấp giữa nhà nước và dân xung quanh nó. Đây là một việc khó và mất thời gian. Tuy nhiên, bạn không cần phải biết chính xác đất này của ai thì mới có thể lên tiếng về vụ tấn công của công an vào Đồng Tâm; đó là một chuyện hoàn toàn khác.
Vấn đề tranh chấp đất ở khu vực cánh đồng Sênh (xã Đồng Tâm) và vụ tấn công của công an vào khu dân cư thôn Hoành (cũng xã Đồng Tâm) là hai vụ việc có bản chất pháp lý khác nhau, dù có liên quan với nhau nhưng phải được xem xét một cách độc lập về mặt pháp lý.
2. Nhưng theo hiến pháp và luật pháp Việt Nam hiện hành, toàn bộ đất đai thuộc sở hữu toàn dân, do nhà nước quản lý, đúng không?
Đúng vậy. Điều 53 của Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam quy định: “Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và các tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lý là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý”.
Điều 4, Luật Đất đai 2013 quy định: “Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Nhà nước trao quyền sử dụng đất cho người sử dụng đất theo quy định của Luật này”.
Tuy vậy, ngay cả giới chuyên gia luật cũng nghi ngờ tính hợp lý của chế độ sở hữu toàn dân về đất đai. Nhưng đó là một việc khác và sẽ được bàn trong một dịp khác.
3. Nếu vậy, khi nhà nước thu hồi quyền sử dụng đất mà công dân không chấp hành thì công an có quyền cưỡng chế đất?
Theo luật hiện hành thì đúng vậy, nhưng vụ tấn công ngày 09/01/2020 không phải là cưỡng chế đất. Nếu là cưỡng chế đất thì phải tiến hành trên khu vực đất tranh chấp ở đồng Sênh, chứ không phải trên khu dân cư ở thôn Hoành như đã diễn ra trên thực tế.
Ngay cả khi là cưỡng chế đất, thì vụ việc cũng phải theo đúng trình tự, thủ tục pháp luật. Liệu cưỡng chế đất vào nửa đêm về sáng có phải là một trình tự hợp lý hay không? Phương pháp cưỡng chế này gần với một hoạt động quản lý hành chính của nhà nước hay gần với một cuộc tập kích tiêu diệt kẻ thù hơn?
Nhưng ngay cả luật hiện hành cũng rất có thể không hợp lý. Bản chất tranh chấp tài sản (trong đó có đất đai, hay quyền sử dụng đất) là tranh chấp dân sự, lẽ ra nên được giải quyết theo cơ chế hòa giải, trọng tài hoặc tòa án dân sự độc lập. Sau khi đã có phán quyết của tòa rồi, nếu dân Đồng Tâm thua, thì lúc đó mới đến lượt cơ quan thi hành án vào cuộc để thu hồi tài sản, trong đó có cả biện pháp cưỡng chế.
!!!!!!!!!!
67 Bài “Hỏi nhanh đáp gọn về vụ Đồng Tâm” của nhóm bút Bình dân Học vụ, đăng trên Luật Khoa tạp chí ngày 15/6/2020: https://www.luatkhoa.org/2020/06/hoi-nhanh-dap-gon-ve-vu-dong-tam/
Liệu có nên giải quyết tranh chấp dân sự bằng quyết định hành chính hay không? Ở đây, cơ quan hành chính vừa là một bên tranh chấp, vừa là bên thanh tra tính đúng sai của vụ việc, lại vừa là bên cưỡng chế thu hồi, thì tức là vừa đá bóng, vừa thổi còi.
4. Ông Lê Đình Kình được coi như thủ lĩnh tinh thần của dân Đồng Tâm, và vì thế có thể coi ông như “đối tượng cầm đầu nhóm chống đối”. Vậy, tiêu diệt một đối tượng chống đối thì có gì sai?
Nếu dùng logic này, bất kỳ ai chống đối nhà nước đều có thể bị tiêu diệt.
Gia đình ông Nguyễn Thanh Chấn, Huỳnh Văn Nén, Hàn Đức Long chống đối đến cùng các bản án mà họ cho là oan sai. Như vậy công an cũng nên tiêu diệt họ luôn? (Những người này về sau đều được giải oan).
Gia đình tử tù Hồ Duy Hải biểu tình ròng rã từ năm này qua năm khác để phản đối các bản án của tòa, cũng nên bị tiêu diệt nốt?
Vào những năm bao cấp, những ai phản đối kinh tế kế hoạch, đòi làm ăn theo cơ chế thị trường, hẳn cũng thuộc diện nên bị tiêu diệt?
Lần lại xa hơn trong lịch sử, những ai chống đối việc đấu tố, tiêu diệt địa chủ trong Cải cách Ruộng đất cũng nên bị tiêu diệt luôn?
Nếu dùng logic này, ta phải dựa trên hai giả định: Nhà nước luôn đúng, và hành vi chống đối luôn luôn gây ra mối nguy hiểm tức thì, tới mức phải tiêu diệt để ngăn chặn một thiệt hại lớn hơn cho xã hội.
Bạn có chắc hai giả định này luôn đúng hay không? Nếu đúng, ông Lê Đình Kình đáng bị tiêu diệt. Nếu không, toàn bộ logic của lập luận trên sẽ bị phá sản.
5. Nếu nói vậy thì khi nào chính quyền mới được quyền dùng vũ lực tiêu diệt một công dân?
Theo lẽ thường, mọi người đều có quyền sống. Chính quyền chỉ có thể tiêu diệt công dân trong hai trường hợp: Công dân bị tuyên án tử hình, và công dân đang tạo ra một mối nguy hiểm cận kề đủ lớn để chính quyền phải tiêu diệt. Xin lưu ý, mối nguy hiểm này phải đủ lớn và phải cận kề thì mới phải tiêu diệt. Nguy hiểm đủ lớn nhưng không cận kề thì cũng không cần phải tiêu diệt. Ví dụ: Công dân cầm chai bia vỡ đi giữa phố vắng người và nói đến nhà tổ trưởng giết, thì chỉ cần khống chế và cách ly đối tượng là đủ.
Chưa từng có tòa án nào kết tội ông Lê Đình Kình vì bất cứ tội gì, chứ chưa nói đến án tử hình. Giết người mà không có bản án được gọi là “giết người vô luật”,68 vốn là hành vi phạm tội và vi phạm các chuẩn mực nhân quyền căn bản nhất.
Ông Lê Đình Kình có gây ra mối nguy hiểm nào đủ lớn và cận kề để cần phải bị tiêu diệt hay không?
!!!!!!!
68 Định nghĩa trong Luật Bảo vệ các nạn nhân của tra tấn, Quốc hội Hoa Kỳ ban hành năm 1991, và “Sổ tay LHQ về ngăn chặn và điều tra tội hành quyết vô luật, tùy tiện, cẩu thả”, cùng năm 1991.
Ở hầu như bất kỳ quốc gia nào thì quân đội và công an cũng được mặc định là hai lực lượng duy nhất trong xã hội có quyền sử dụng vũ khí và vũ lực để cưỡng bức khi cần; nói cách khác, họ có tính chính danh để sử dụng vũ khí và vũ lực. Vì thế, quân đội và công an có sức mạnh, và ở họ tiềm ẩn khả năng lạm quyền rất cao. Bởi vậy cho nên luật pháp của mọi quốc gia đều có quy định về việc sử dụng bạo lực, sử dụng vũ khí để ngăn ngừa lực lượng chấp pháp lạm dụng vũ lực.
Khoản 2, Điều 22 của Luật Quản lý, Sử dụng Vũ khí, Vật liệu nổ và Công cụ Hỗ trợ quy định “chỉ sử dụng vũ khí quân dụng khi không còn biện pháp nào khác để ngăn chặn hành vi của đối tượng và sau khi đã cảnh báo mà đối tượng không tuân theo”. Trong vụ tấn công ở Đồng Tâm, chưa rõ liệu các lực lượng công quyền đã phát đi cảnh báo hay chưa, hoặc liệu có phải người dân địa phương đã không chịu tuân thủ. Tuy nhiên, xét bối cảnh một vụ đụng độ mà trong đó chỉ có vài chục nông dân đối đầu với lực lượng công an có vũ trang, có loa phóng thanh, có thế chủ động (tấn công giữa đêm), thật khó có thể nói rằng “không còn biện pháp nào khác để ngăn chặn hành vi của đối tượng”.
Các chuẩn mực về nhân quyền trên toàn thế giới cũng có những quy định để ngăn việc lực lượng chấp pháp sử dụng vũ lực vượt quá mức cho phép.69 Bản chất vụ Đồng Tâm là lực lượng công an có vũ trang tấn công một mục tiêu dân sự vào ban đêm. Căn cứ vào đó, khả năng rất cao là công an Việt Nam đã đi quá giới hạn trong vụ tấn công vào Đồng Tâm.
6. Theo công an, dân làng Đồng Tâm, nhất là gia đình ông Lê Đình Kình, có tàng trữ vũ khí. Nếu công an không ra tay tấn công và ngăn chặn trước, những người này đem vũ khí đi làm điều ác, ví dụ khủng bố, thì sao?
Trước hết, phải làm rõ, mọi thứ đều có thể là vũ khí giết người (bom, súng, dao, kiếm, côn, kéo, dây thừng, máy tính xách tay, v.v.). Đó có thể là những vật dụng thông thường.
Trên thực tế, trong vụ Đồng Tâm, chỉ sau khi đã khống chế toàn bộ dân làng, công an mới bắt đầu thu gom “vũ khí” của dân Đồng Tâm để làm bằng chứng về tội tàng trữ vũ khí và công bố hình ảnh lên trang web của Bộ Công an vào buổi sáng hôm sau. Rất nhiều trong số “vũ khí” đó chỉ là gạch đá, dao kéo đồ dùng trong nhà, bình gas, nghĩa là khó mà được coi là vũ khí được tàng trữ từ trước với động cơ xấu.
Như đã nói ở trên, việc công an thi hành pháp luật luôn phải theo đúng thủ tục, quy trình, trình tự pháp lý, hay còn gọi là theo đúng chuẩn mực tố tụng.
Để tấn công một mục tiêu (dân sự) như Đồng Tâm, công an phải có đầy đủ bằng chứng về việc đối phương có tàng trữ vũ khí từ trước, bằng chứng này lại phải được thu nhận một cách hợp lệ, đúng chuẩn.
!!!!!!
Rồi để tấn công mục tiêu, công an cũng phải thực hiện theo đúng quy trình, có cảnh báo từ trước, có cân nhắc đầy đủ mọi yếu tố, điều kiện, hoàn cảnh liên quan trước khi có thể nổ súng. Nôm na là, ngay cả khi phát hiện một bọn khủng bố đang bắt cóc con tin chẳng hạn, công an cũng phải tiến hành vây hãm, gọi loa thuyết phục đầu hàng, thương lượng… rất lâu mới có thể tấn công.
69 “Chuẩn mực nhân quyền quốc tế cho hoạt động hành pháp” và mục 18, Bình luận chung của Ủy ban Nhân quyền LHQ về Điều 6 ICCPR.
Ngoài ra, tất cả mọi người đều có quyền được sống, đi cùng với quyền tự vệ chính đáng. Nếu bị đe dọa, bị cướp xông vào nhà lúc nửa đêm chẳng hạn, mọi người đều có quyền chống trả bằng bất cứ phương tiện gì mà họ có được.
7. Nhưng dân Đồng Tâm đã đe dọa trước. Chính họ làm các clip tuyên bố sẽ tấn công công an, và đăng tải lên mạng. “Chúng tôi hứa không diệt từ 300 đến 500 thằng chúng tôi sẽ không nhìn thấy đồng bào cả nước nữa. Lần này chúng quyết giết tôi thì chúng cũng phải nổ tan xác. Đấy là một cái quyết tâm của người Đồng Tâm chúng tôi”. Vậy công an chủ động tấn công họ trước thì có phải là tự vệ chính đáng không?
Nếu có người nói “mấy người hỏi linh tinh quá, hỏi nữa là đập chết đấy”, bạn có mang súng đến nhà họ bắn trước để “tự vệ” không?
Họ nói – rất có thể chỉ là “chém gió” hoặc gồng lên để dằn mặt đối phương trước – rằng họ sẽ diệt “từ 300 đến 500 thằng”, công an bèn đem một số lớn quân có vũ trang, kéo vào làng ban đêm và nổ súng. Như thế có phải là công an tự vệ chính đáng?
Ở khía cạnh ngược lại, nếu có kẻ ban đêm kéo một đoàn rầm rập vào nhà bạn (mà không được mời), bạn có quyền tự vệ chính đáng, chống trả bằng bất cứ phương tiện gì.
8. Trong vụ Đồng Tâm, công an không phải kẻ trộm, kẻ cướp. Đây là họ đang thi hành công vụ; công vụ đó có thể là cưỡng chế đất đai, tiêu diệt tội phạm…
Là công vụ thì cũng phải chính đáng và hợp pháp, nếu không muốn nói là càng là công vụ, càng phải chính đáng và hợp pháp. Việc cưỡng chế đất đai trong trường hợp này là không chính đáng (thực hiện ban đêm, ngoài giờ hành chính, vi phạm Luật Đất đai). Nói là để tiêu diệt tội phạm thì càng không đúng vì đã xác định được tội phạm đâu mà đã tấn công người ta? (Bạn hãy so sánh vụ tấn công của công an vào Đồng Tâm với vụ truy sát Tuấn khỉ – nghi phạm giết người trốn truy nã. Trường hợp tấn công nào là chính đáng?).
Kế đó là tính hợp pháp. Công vụ hợp pháp luôn luôn được thể hiện bằng một văn bản hành chính xác định trước nội dung công vụ, mà trong đó, cơ sở pháp lý của công vụ sẽ được trích dẫn. Trong vụ Đồng Tâm, chính quyền có nói đến bản kế hoạch đã được thông qua nhằm mục đích bảo đảm an ninh trật tự trong địa phương, nhưng thực tế chưa bao giờ chính quyền công khai bản kế hoạch này cả. Cho dù trong phiên tòa xét xử, các luật sư đã liên tục yêu cầu minh bạch hóa bản kế hoạch đó.
9. Theo bản kết luận điều tra của công an thì phía dân Đồng Tâm, nhất là người nhà ông Lê Đình Kình, đã sát hại ba chiến sĩ công an rất dã man. Thậm chí đốt công an xong còn nói “thơm nhỉ?”. Đó là tội ác, phải nghiêm trị.
Công an là bên tấn công. Công an là bên bắt giam người, thẩm vấn lấy cung, thu gom bằng chứng, quản lý hiện trường, lập kết luận điều tra… Toàn bộ quá trình, chỉ do công an thực hiện, không có sự chứng kiến của bất cứ một bên thứ ba độc lập nào, kể cả nhân chứng theo quy định của pháp luật. Theo bạn, trong trường hợp ấy, công an có khách quan không? Lấy gì bảo đảm công an khách quan?
Bạn cũng đừng quên là toàn bộ gia đình ông Lê Đình Kình đã bị bắt đi mất tích ngay trong đêm xảy ra vụ tấn công Đồng Tâm. Sau đó, họ mới được thả dần, và lại cũng có những người khác tiếp tục bị bắt. Đến ngày 09/6/2020, tròn 5 tháng sau vụ tấn công, tổng cộng có 29 người đã bị bắt giam, không ai được tiếp cận với họ (ngoài công an). Trong số này, một vài người đã “lên tivi” nhận tội (bản tin Thời sự 19h của VTV tối 13/01/2020), với gương mặt sưng vù, bầm tím – dấu hiệu của tra tấn. Bạn nghĩ những người đang ở trong tay công an có thể nói khác ý công an không?
Và bạn nghĩ, với những điều kiện làm việc như thế, được ưu đãi tuyệt đối trong quá trình điều tra như thế, công an có đủ “năng lực” để dựng lên cả một câu chuyện, thậm chí cả câu nói “thơm nhỉ?” kia không?
Đó là lý do vì sao trong những vụ việc mà chính công an là một bên tham gia xung đột (thậm chí có dấu hiệu phạm tội) như thế này, phải có điều tra độc lập của bên thứ ba để bảo đảm lẽ công bằng.
III. BỐI CẢNH TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI Ở ĐỒNG TÂM
Vụ tranh chấp đất đai ở Đồng Tâm xoay quanh hai mảnh đất liền kề nhau và sẽ được gọi tên là phần Đông (rộng 47,36 héc-ta) và phần Tây (rộng 59 héc-ta) trong báo cáo này.70
Năm 1980, phó thủ tướng lúc đó là Đỗ Mười ký Quyết định 113-TTg ngày 14/4/1980 thu hồi 208 héc-ta đất, trong đó có phần Đông, để thực hiện dự án sân bay Miếu Môn.71
Ngày 10/11/1981, UBND tỉnh Hà Sơn Bình lúc đó ban hành Quyết định 386 QĐ/UB, triển khai giai đoạn 1 của dự án. Phần phía Đông được lên kế hoạch cho việc xây dựng sân bay Miếu Môn, và cư dân xã Đồng Tâm đã đồng ý chuyển giao khu đất này cho chính quyền trung ương mà đại diện quản lý là Bộ Tư lệnh Công Binh, sau này là Lữ đoàn 28 Quân chủng Phòng không Không quân (PKKQ).72
Tuy nhiên, không có giai đoạn nào của dự án được thực thi, và phía quân đội đã cho người dân địa phương thuê lại để canh tác nông nghiệp. Phần đất 47,36 héc-ta trở thành khu đất duy nhất của xã Đồng Tâm đã được thu hồi có đền bù.73
Phần phía Tây hiện đang được người dân xã Đồng Tâm sử dụng và gọi tên là “cánh đồng Sênh”.
Tranh chấp bắt đầu nảy sinh khi bên quân đội có kế hoạch thu hồi lại phần Đông để chuyển giao cho tập đoàn Viettel – một đơn vị kinh doanh viễn thông thuộc sở hữu của quân đội – và họ
!!!!!!!!
70 https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-40591173
72 https://www.facebook.com/nhatkyyeunuoc1/posts/3388653707828019/
73 https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-40591173
76
cũng muốn lấy luôn cả phần phía Tây.74 Cư dân Đồng Tâm phản đối ý định này, cho rằng phần phía Tây là đất nông nghiệp của họ, nghĩa là bên Viettel hoặc quân đội phải trả tiền đền bù giải tỏa theo giá thị trường.
Ngược lại, phía quân đội và Viettel một mực khẳng định rằng toàn bộ mảnh đất này đều được quy hoạch riêng cho mục đích quốc phòng an ninh và chỉ chấp nhận một mức đền bù thấp hơn. Đáng chú ý, Tập đoàn Viettel đã đưa ra những thông tin không nhất quán: Trong một cuộc họp với ông Lê Đình Kình, họ nói rằng chính quyền huyện Mỹ Đức đã bán mảnh đất này cho họ, vì thế không đặt ra vấn đề bồi thường cho cư dân75.
Quân đội và Viettel hẳn là được sự ủng hộ của chính quyền Hà Nội. Ngày 20/10/2014, phó chủ tịch UBND TP. Hà Nội khi đó là Vũ Hồng Khanh đã ký Quyết định 5383 thu hồi 236 héc-ta “đất dự án sân bay Miếu Môn” cho Lữ đoàn 28 xây doanh trại,76 vượt hẳn con số 208 trong kế hoạch thu hồi năm 1980. Tuy nhiên, ba ngày sau, Lữ đoàn 28 đã phản hồi rằng họ chỉ sở hữu 208 héc-ta chứ không phải 236.
Lập luận và hành động của người dân xã Đồng Tâm
Cư dân Đồng Tâm khẳng định rằng 100% diện tích 59 héc-ta đất cánh đồng Sênh đều là đất nông nghiệp của xã. Vì vậy, nếu Viettel muốn sử dụng mảnh đất này, họ có nghĩa vụ phải trả tiền đền bù theo luật định.
Tháng 5/2016, UBND TP. Hà Nội đã gửi Văn bản số 2590 đến bốn cơ quan, bao gồm Sở Tài nguyên Môi trường Hà Nội, Ban Chỉ đạo Giải phóng mặt bằng TP, UBND huyện Mỹ Đức và Tập đoàn Viễn thông Viettel. Theo văn bản này, Tập đoàn Viettel có trách nhiệm “đền bù giải tỏa” cho người dân địa phương.77
Người dân địa phương chất vấn rằng nếu đất đồng Sênh thực sự là đất quốc phòng thì tại sao Viettel và chính quyền thành phố Hà Nội lại trả tiền “đền bù giải tỏa” cho cư dân, thay vì xử phạt người dân vì đã “lấn chiếm đất dành cho mục đích quốc phòng”?
Ngoài ra, khi tin tức về việc thu hồi đất bị rò rỉ vào năm 2014, cư dân xã Đồng Tâm đã gửi đơn khiếu nại lên đơn vị phụ trách xây dựng sân bay Miếu Môn – Quân chủng PKKQ. Quân chủng PKKQ sau đó đề nghị người dân lên gặp các cơ quan dân sự của Thành phố Hà Nội để giải quyết khiếu nại. Phản hồi này của Quân chủng PKKQ cho thấy phía quân đội đã thừa nhận đồng Sênh là “đất dân sự”.
Cuối cùng, dân Đồng Tâm trích dẫn các quyết định của chính quyền Hà Nội vào đầu thập niên 1980 (đã nêu trên), theo đó chính quyền cho rằng tổng diện tích đất quốc phòng ở Đồng Tâm là 236 héc-ta, nhưng Lữ đoàn 28 lại nói chỉ đang quản lý 208 héc-ta. Câu hỏi dân đặt ra là sao lại có chênh lệch 28 héc-ta giữa hai con số này.
—–
74 Các văn bản của nhà nước tránh phân định “phần phía Đông” và “phần phía Tây”, chỉ gọi chung là khu đất. 75 Ông Lê Đình Kình là nhân chứng trực tiếp, theo sát ngay từ đầu quá trình tranh chấp đất đai kéo dài vài thập kỷ này. Nhiều người cho rằng đó chính là lý do vì sao ông Kình bị sát hại.
76 https://www.nhandan.org.vn/phapluat/item/33392502-cong-bo-du-thao-ket-luan-thanh-tra-ve-dat-dai-tai-xa dong-tam.html
77 https://thuvienphapluat.vn/tintuc/vn/thoi-su-phap-luat/nha-dat/17115/ha-noi-rut-du-an-thu-hoi-dat-tai-dinh cu-o-xa-dong-tam
Lập luận và hành động của nhà chức trách
Nhà chức trách, đại diện là quân đội và tập đoàn Viettel, khẳng định rằng toàn bộ khu đất (cả phần phía Đông và phần phía Tây) đều là đất quốc phòng.
Ngày 03/7/2017, Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Nguyễn Đức Chung (nguyên là thiếu tướng, giám đốc công an thành phố) yêu cầu Hội đồng Nhân dân Thành phố rút lại đề xuất “tái định cư những người dân (đang sinh sống) tại đất đồng Sênh”, cho rằng những người dân này không cần tái định cư nữa (vì đã có đất rồi).78 Bốn ngày sau, Thanh tra TP. Hà Nội công bố dự thảo kết luận thanh tra,79 mà ta có thể thấy là đứng về phía chính quyền. Theo đó, toàn bộ khu đất gần xã Đồng Tâm, bao gồm cả phần Đông và phần Tây, đều là đất quốc phòng. Thậm chí theo kết luận này thì trên thực tế, chẳng có “phần Đông”, “phần Tây” nào cả.
Cơ quan thanh tra cũng cho rằng chính quyền địa phương đã có những “sơ hở trong việc quản lý đất đai”, tạo điều kiện để người dân xâm phạm vào đất quốc phòng.
Chênh lệch 28 héc-ta trong Quyết định 5383 được giải thích là “bị ảnh hưởng của thi công” (!), mặc dù chưa từng có giai đoạn “thi công” nào của dự án sân bay Miếu Môn được tiến hành.
!!!!!!!
78 https://dantri.com.vn/xa-hoi/ha-noi-rut-du-an-thu-hoi-dat-tai-dinh-cu-o-xa-dong-tam20170703114227262.htm
79 https://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/thanh-tra-ha-noi-59-ha-dat-dong-senh-la-dat-quoc-phong 382550.html#inner-article
IV. MỐC THỜI GIAN TRONG VỤ TRANH CHẤP ĐẤT ĐỒNG TÂM
1980 Chính quyền thu hồi 47,36 héc-ta đất từ người dân xã Đồng Tâm để triển khai dự án xây dựng “sân bay Miếu Môn”.
2014 Bộ Quốc phòng chuyển giao cho Tập đoàn Viettel “đất dành cho mục đích quốc phòng” tại xã Đồng Tâm để xây dựng nhà máy.
2017 15/4: Công an TP. Hà Nội mời đại diện xã Đồng Tâm đến đo đạc ranh giới giữa phần “đất quân sự” và “đất nông nghiệp”. Khi bốn đại diện của dân làng đến nơi, họ bị bắt giữ và lôi đi mà không hề có lệnh bắt bằng văn bản. Một người trong số đó là ông Lê Đình Kình, sinh năm 1936, đã bị đánh gãy một chân.80
Người dân địa phương đến giải cứu và xảy ra đụng độ với cảnh sát. Thêm nhiều cảnh sát được điều động tới để giải tán đám đông đang phẫn nộ; 38 cảnh sát cơ động bị người dân bắt giữ làm con tin.81
22/4: Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Nguyễn Đức Chung và một đoàn công tác đến xã Đồng Tâm để “đối thoại” với dân. Cuối cùng, các con tin được trả tự do và ông Chung viết văn bản cam kết không truy tố những người dân có liên quan đến vụ việc. Một số nhà quan sát tỏ ra nghi ngờ cam kết này, cho rằng vì ông Chung là một quan chức chính quyền và là đại diện của hành pháp nên không có tư cách để đại diện cho tòa án, vì thế cam kết của ông về cơ bản là vô nghĩa.
13/6: Công an khởi tố hình sự đối với một số người dân xã Đồng Tâm liên quan đến vụ bắt giữ nhóm cảnh sát cơ động làm con tin, bất chấp cam kết của Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Nguyễn Đức Chung trước đó rằng sẽ không ai bị truy tố.82
07/7: Thanh tra TP. Hà Nội đưa ra bản dự thảo “kết luận việc thanh tra đất đai ở xã Đồng Tâm”, trong đó khẳng định rằng toàn bộ khu đất này đều là đất dành cho quốc phòng.83 Ông Bùi Văn Kính, một người đại diện của xã Đồng Tâm, không đồng tình với kết luận này và nói rằng họ đã thừa kế đất đồng Sênh từ ông bà thời Pháp thuộc. Tuy nhiên, chính quyền TP. Hà Nội vẫn một mực cho rằng không có mảnh đất nào có thể “của ông bà tổ tiên” nào, bởi vì toàn bộ đất đai trên lãnh thổ Việt Nam đều thuộc sở hữu toàn dân.84
25/7: Thanh tra TP. Hà Nội công bố kết luận cuối cùng về cuộc thanh tra đất đai ở xã Đồng Tâm, giữ nguyên quan điểm đã nêu trong dự thảo.
2018 15/4: Dân Đồng Tâm gửi tâm thư đến Hội nghị Trung ương 7, Ban Chấp hành Trung ương đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII. Trong thư, bà con khẳng định với Bộ Chính trị
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
80 Có thể kiểm chứng với các nhân chứng là cư dân Đồng Tâm. Vì lý do an toàn cho các nguồn tin ở Đồng Tâm, chúng tôi không công bố danh tính nhân chứng trong báo cáo này.
81 https://www.nytimes.com/2017/04/21/world/asia/vietnam-hostages-protest-land-dispute-eviction.html 82 https://tuoitre.vn/khoi-to-dieu-tra-vu-bat-nguoi-trai-phap-luat-tai-xa-dong-tam-1331049.htm 83 https://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/thanh-tra-ha-noi-59-ha-dat-dong-senh-la-dat-quoc-phong 382550.html#inner-article
84 https://video.vnexpress.net/tin-tuc/thoi-su/thanh-tra-ha-noi-tra-loi-khuc-mac-cua-nguoi-dan-dong-tam 3610455.html