Lê Tự Do
(VNTB) – “Ông Biden ‘không bao giờ né tránh’ việc nêu vấn đề nhân quyền với bất kỳ nhà lãnh đạo nào.”
Hai nữ nhà báo Ellen Nakashima, và Rebecca Tân của tờ Thời báo Washington số phát hành đầu tháng 9-2023 đã đặt câu hỏi liệu có phải vì cảnh giác với Trung Quốc, nên Mỹ tiến gần hơn đến cựu thù Việt Nam hay không.
The Washington Post cho rằng Mỹ – Việt đang tăng cường quan hệ kinh tế và công nghệ khi mà Bắc Kinh tỏ ra ngày càng ngang ngược, bất chấp mọi nguyên tắc trong khu vực.
Hà Nội không ngại… ‘vuốt râu hùm’?
Hai nữ nhà báo trên bằng nguồn tin riêng cho biết sẽ có một thỏa thuận theo hướng Hoa Kỳ và Việt Nam sẵn sàng tăng cường đáng kể mối quan hệ kinh tế và công nghệ. Thỏa thuận này dự kiến sẽ được công bố khi Tổng thống Biden có chuyến thăm cấp nhà nước tới Việt Nam vào cuối tuần tới, là bước đi mới nhất của chính quyền Biden nhằm làm sâu sắc hơn mối quan hệ ở châu Á.
Đối với Hà Nội, mối quan hệ chặt chẽ hơn với Washington đóng vai trò là đối trọng với ảnh hưởng của Bắc Kinh.
Theo đánh giá của hai nữ ký giả từng được Giải thưởng Pulitzer vào năm 2022 này thì việc thiết lập “quan hệ đối tác chiến lược toàn diện” sẽ mang lại cho Hoa Kỳ một vị thế ngoại giao mà cho đến nay Việt Nam chỉ dành cho một số quốc gia khác: Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và Hàn Quốc.
Và điều đó cho thấy Hà Nội sẵn sàng mạo hiểm chọc giận Bắc Kinh, nhưng đây lại là điều chẳng đặng đừng cần phải hướng tới Washington vì Trung Quốc đang phô trương sức mạnh quân sự một cách hung hãn và ứng xử đầy bá đạo trong khu vực.
Liên minh quốc phòng chính thức: vẫn còn bỏ ngỏ
Việt Nam không có đồng minh hiệp ước. Thay vào đó, nhà nước cộng sản có một hệ thống phân cấp ba cấp cứng nhắc trong quan hệ song phương. Washington đã được cấp quy chế đối tác “toàn diện” cách đây một thập kỷ và thông thường, Hà Nội phải mất nhiều năm để đưa một quốc gia lên một tầm cao mới, được mệnh danh là “chiến lược”. Tuy nhiên, các quan chức cho biết, Hà Nội dự kiến sẽ nhanh chóng nâng cấp lên cấp cao nhất, với việc Washington giành được danh hiệu “chiến lược toàn diện”.
Bất chấp mối quan hệ cộng sản với người anh lớn phương Bắc, Việt Nam vẫn có động lực tìm kiếm đối tác mới do hoạt động hung hăng của Bắc Kinh trong thập kỷ qua. Tuy nhiên, quan chức chính quyền cấp cao cho biết, họ cũng bị lôi kéo bởi sự tham gia của Washington trong năm nay với Ấn Độ – một quốc gia đang phát triển lớn khác trong khu vực – dẫn đến các thỏa thuận hợp tác về công nghệ, quốc phòng và giáo dục.
Quan chức này cho biết: “Chúng tôi đã có thể tạo ra một trường hợp đáng tin cậy” để Hà Nội đưa mối quan hệ “lên mức cao nhất”.
Tuy nhiên, các quan chức chính quyền Biden cho biết, thỏa thuận này không phải là bước đệm cho một liên minh quốc phòng chính thức.
“Cứu nguy” cho nền kinh tế và quân sự Việt Nam thời “đốt lò tham nhũng”
Thỏa thuận nêu trên dự kiến sẽ dẫn đến hoạt động kinh tế lớn hơn giữa hai nước, khi Hoa Kỳ tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng sản xuất ra khỏi Trung Quốc, và khi Việt Nam mong muốn phát triển các công nghệ tiên tiến. Một quan chức cấp cao của chính quyền Biden cho biết, với điều kiện giấu tên vì thỏa thuận vẫn chưa được công bố, các công ty bán dẫn của Mỹ đã bày tỏ “sẵn sàng hỗ trợ họ trong tham vọng đó”.
Hoa Kỳ hiện là điểm đến hàng đầu cho hàng xuất khẩu của Việt Nam khi Việt Nam đã có sự chuyển đổi kinh tế mạnh mẽ trong hai thập kỷ qua.
Các công ty Mỹ cũng tỏ ra sẵn sàng hợp tác kinh doanh: Các nhà cung cấp của Apple và Google đã đầu tư rất nhiều vào các nhà máy mới ở Việt Nam, và một thông báo quan trọng được mong đợi từ Boeing: hãng cho biết vào đầu năm nay rằng họ có ý định mở rộng dấu ấn của mình tại quốc gia này.
Việc nâng cấp quan hệ cũng nhằm tăng cường hợp tác quốc phòng và an ninh giữa Hoa Kỳ và Việt Nam.
Các quan chức cho biết Hà Nội và Washington dự kiến sẽ tăng cường các chuyến thăm của tàu sân bay Mỹ, các cuộc tập trận chung và bán vũ khí. Năm ngoái, Việt Nam đăng cai tổ chức hội chợ quốc phòng quốc tế đầu tiên, và các nhà thầu quốc phòng Mỹ Raytheon và Lockheed Martin đã tài trợ cho hai gian hàng lớn nhất.
Tổng thống Biden không né tránh “nhân quyền” với Hà Nội?
Khi được hỏi về hồ sơ nhân quyền Việt Nam, Phát ngôn viên Tòa Bạch Ốc Jean-Pierre nói với báo giới hôm 28-8 rằng ông Biden “không bao giờ né tránh” việc nêu vấn đề nhân quyền với bất kỳ nhà lãnh đạo nào.
Ben Swanton, đồng giám đốc của Dự án 88, một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Hoa Kỳ chuyên theo dõi các vụ bắt giữ các nhà hoạt động ở Việt Nam, cho biết ông nghi ngờ rằng mối quan hệ chặt chẽ hơn với Hoa Kỳ sẽ mang lại nhiều quyền tự do hơn cho người dân Việt Nam. Ông nói, trong thập kỷ qua, mối quan hệ nồng ấm giữa Hà Nội với Washington hầu như không ngăn cản được xu hướng độc tài đang gia tăng do những người theo đường lối cứng rắn của Đảng Cộng sản lãnh đạo.
Theo Dự án 88, Việt Nam đã bỏ tù gần 200 người vì lý do chính trị. Năm 2016, trong khuôn khổ chuyến thăm Việt Nam được công bố rộng rãi, Tổng thống Barack Obama đã gặp gỡ một nhóm lãnh đạo xã hội dân sự; nhiều người trong số họ hiện đang ở tù hoặc lưu vong.
“Cam kết về dân chủ và nhân quyền”, Swanton nói về chính quyền Biden, “đã bị gạt sang một bên để ủng hộ việc mở rộng sự thống trị của Hoa Kỳ trong khu vực”.
Đảng Việt Tân kêu gọi Hà Nội hợp tác toàn diện với Washington
Ông Hoàng Tứ Duy, giám đốc điều hành của Việt Tân, một nhóm chính trị ủng hộ dân chủ ở Việt Nam, trong một tuyên bố đưa ra hôm 02-9-2023, đã cho rằng: “Việc nâng cấp quan hệ ngoại giao giữa hai nước chỉ có giá trị khi vấn đề đàn áp nhân quyền tại Việt Nam được cải thiện.
Cộng sản Việt Nam phải cam kết chấm dứt việc sử dụng luật pháp tùy tiện để bắt bớ và chà đạp nhân quyền. Hoa Kỳ cần phải đưa điều kiện nhân quyền vào những ký kết với các tiêu chuẩn và biện pháp chế tài rõ ràng. Hệ thống chính trị của Việt Nam cần phải thay đổi để thật sự tự do và dân chủ. Chỉ có như vậy mới đáp ứng được nguyện vọng của người dân Việt Nam và bảo đảm được sự phát triển bền vững lâu dài cho cả hai quốc gia”.
Theo ông Hoàng Tứ Duy, “Việc nâng cấp ngoại giao với Hoa Kỳ và các quốc gia phương Tây trong lúc này mang nhiều yếu tố chiến lược. Việt Nam cần gia tăng quan hệ với Hoa Kỳ để thúc đẩy hợp tác an ninh, gia tăng trang bị quân sự chống lại sự bành trướng của Trung Quốc tại Biển Đông và bảo toàn sự ổn định trong vùng.
Ngoài ra, Việt Nam cần sự hỗ trợ của thế giới để áp lực Trung Quốc đòi lại Quần Đảo Hoàng Sa và các hòn đảo tại Trường Sa đã bị Trung Quốc đánh chiếm phi pháp.
Sự hợp tác của Hoa Kỳ nhằm giúp Việt Nam phát triển nền kinh tế tập trung vào công nghệ, đổi mới giáo dục và phát triển lực lượng lao động là cơ hội hi hữu tạo những bước đột phá cho Việt Nam. Trong bối cảnh mới của thế giới hiện nay, Việt Nam là một trong những quốc gia có triển vọng thay thế Trung Quốc về chuỗi cung ứng cho nhu cầu nhân công và lao động”.