HAVANA (Reuters) – Cuba đã sẵn sàng bước vào thời kỳ hậu Castro khi Raul Castro từ chức lãnh đạo Đảng Cộng sản cầm quyền tại đại hội đảng trong tuần này, cũng sẽ giải quyết cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng, phản ứng đại dịch và các dấu hiệu của bất đồng quan điểm ngày càng tăng.
Castro, 89 tuổi và người anh trai quá cố Fidel đã liên tiếp cai trị Cuba kể từ khi lãnh đạo cuộc cách mạng năm 1959 lật đổ một nhà độc tài do Hoa Kỳ hậu thuẫn và lập ra một quốc gia Cộng sản cai trị ngay trước mũi Hoa Kỳ.
Đại hội đảng 5 năm là cuộc họp quan trọng nhất của đảng Cộng sản để bầu ra ban lãnh đạo đảng và đề ra các chủ trương chính sách. Raul Castro cho biết tại đại hội năm 2016 đây sẽ là đại hội cuối cùng được “thế hệ lịch sử” của các cựu chiến binh cách mạng dẫn dắt.
Thế hệ lãnh đạo trẻ mới được cho là sẽ không tạo ra những thay đổi sâu rộng đối với mô hình xã hội chủ nghĩa độc đảng của Cuba. Các nhà phân tích cho biết, Cuba sẽ phải chịu áp lực theo đuổi cải cách xa hơn theo kiểu thị trường đối với nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, ốm yếu từ lâu.
Đại hội từ ngày 16-19 tháng 4 diễn ra trong bối cảnh người dân Cuba đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt hàng hóa cơ bản, như thực phẩm và thuốc, sau khi cuộc khủng hoảng thanh khoản trở nên trầm trọng hơn do việc thắt chặt các lệnh trừng phạt kéo dài hàng thập kỷ của Mỹ và đại dịch COVID-19.
Các nhà phân tích cho biết gợi ý về con đường cải cách sắp tới có thể được đưa ra tại đại hội. Nhưng nhiều người dân Cuba nói rằng họ không hy vọng sẽ sớm thay đổi. Các hướng dẫn xung quanh những động thái đầu tiên để mở cửa nền kinh tế, được công bố vào năm 2011, vẫn chỉ được thực hiện mới 70%.
“Rất nhiều người thuộc thế hệ của tôi cảm thấy thất vọng với tốc độ thay đổi, ”Jorge Quintana, 35 tuổi, một người dân Havana đứng xếp hàng dài hàng giờ để mua chất tẩy rửa nói. “Nhiều người đã di cư để tìm kiếm một con đường mới.”
Castro dự kiến sẽ trao lại quyền lãnh đạo Đảng Cộng sản, vị trí quyền lực nhất ở quốc đảo 11 triệu dân, cho Miguel Diaz-Canel, 60 tuổi, đã thừa kế chức chủ tịch vào năm 2018.
Diaz-Canel đang chịu áp lực phải đưa ra kết quả để duy trì sự ủng hộ vì ông không có tính hợp pháp đạo đức về thế hệ lịch sử, các nhà phân tích cho biết.
Những cải cách xã hội trong thập kỷ qua, đặc biệt là việc mở rộng truy cập Internet, đã củng cố xã hội dân sự Cuba. Các cuộc biểu tình nhỏ đã xảy ra trên toàn quốc gần đây bất chấp sự kiểm soát chặt chẽ của chính quyền đối với các không gian công cộng.
Một số nhà bất đồng chính kiến trong và ngoài nước nói rằng thời điểm thay đổi dân chủ đã đến và đang thúc giục Tổng thống Mỹ Joe Biden gây áp lực. Trong chiến dịch tranh cử năm ngoái ông Biden nói sẽ nới lỏng các lệnh trừng phạt.
Phe cứng rắn và phe cải cách
Tờ báo Granma viết hồi tháng 3 cho biết, hàng trăm đại biểu đã được các đảng viên lựa chọn sẽ thảo luận về cập nhật mô hình kinh tế của Cuba cũng như các vấn đề khác như “sự lật đổ ý thức hệ” và đại dịch.
Cuba, quốc gia tự hào về hệ thống chăm sóc sức khỏe của mình, là một trong những quốc gia có tỷ lệ tử vong do COVID-19 thấp nhất trong khu vực. Cuba cũng đã cử hàng nghìn bác sĩ đến giúp các quốc gia khác và có hai loại vắc-xin cây nhà lá vườn đang trong giai đoạn thử nghiệm cuối. Tuy nhiên, đại hội trùng với thời điểm gia tăng ca bệnh – vơis hơn 900 ca nhiễm mới mỗi ngày.
Tuy nhiên, báo Gamma đưa tin ông Diaz-Canel cho biết kinh tế vẫn là thách thức hàng đầu của Cuba.
Nền kinh tế đã suy giảm 11% vào năm ngoái do đại dịch tàn phá ngành du lịch. Cuộc khủng hoảng đã thúc đẩy chính phủ tiếp tục cải cách kinh tế, đáng chú ý nhất là cuộc đại tu tiền tệ.
“Những thay đổi chiến lược về kinh tế đã được xác định trong hai kỳ đại hội trước ”, chuyên gia Cuba Arturo Lopez-Levy của Đại học Holy Names ở California cho biết. “Bây giờ về cơ bản là thảo luận về cách triển khai các chiến lược đó.”
Diaz-Canel tìm cách giành được sự tin tưởng của đảng bằng câu cửa miệng của chính phủ ông “Chúng tôi kế thừa,” Lopez-Levy nói.
Nhà phân tích và nhà ngoại giao Cuba Carlos Alzugaray cho biết: Sự chia rẽ trong đảng không xuất phát nhiều từ khoảng cách thế hệ vì sự bất đồng giữa những người cải cách và những người sợ nhà nước kiểm soát nền kinh tế ít hơn đồng nghĩa với ít về kiểm soát chính trị đi.
Alzugaray cho biết ông hy vọng đại hội sẽ cho thấy đảng đã sẵn sàng thực hiện các cải cách mạnh mẽ hơn, được các nhà kinh tế Cuba ủng hộ rộng rãi, liên quan đến việc phân cấp nền kinh tế, trao cho các doanh nghiệp nhà nước quyền tự chủ cao hơn và cho phép khu vực tư nhân hoạt động không bị kiểm soát.
Trong khi đó, Raul Castro sẽ nghỉ hưu nhưng không biến mất.
“Ông ấy sẽ vẫn là một hình tượng, ”Alzugaray nói. “Nơi phán xét cuối cùng trong trường hợp có xuất hiện bất kỳ xung đột nào.”