Thái Thịnh (VNTB/Washington Post) Hội nghị thượng đỉnh kéo dài hai ngày của Tổng thống Obama với các nhà lãnh đạo của 10 nước Đông Nam Á đánh dấu một nỗ lực chưa từng có để làm sâu sắc thêm mối quan hệ của Hoa Kỳ với một khu vực xa xôi trong tiềm thức của hầu hết người Mỹ.
Các nhà lãnh đạo đến tại Sunnylands đại diện cho các nước tương đối nhỏ, trong đó có một số nghèo nhất thế giới, chẳng hạn như Lào và Miến Điện. Nhiều người trong số họ đứng đầu chế độ tham nhũng với các hồ sơ nhân quyền tệ hại. Và, Hoa Kỳ đã gặp khó khăn trong việc thúc đẩy dân chủ trong một khu vực mà Thủ tướng Campuchia Hun Sen năm quyền 31 năm, một chính quyền quân sự nắm quyền tại Thái Lan hai năm trước đây. Việt Nam và Lào vẫn còn độc đảng cai trị.
Trong bối cảnh đó, chính quyền Obama tìm cách hướng tới vấn đề kinh tế và chiến lược của khu vực. ASEAN, nền kinh tế thứ 7 thế giới; là đối tác thương mại lớn thứ tư và có dân số gấp đôi Hoa Kỳ.
 |
| VNTB – Cảnh giác với sự trỗi dậy của Trung Quốc, Obama chuyển trọng tâm chiến lược sang Đông Nam Á |
Tổng thống “muốn gửi một tín hiệu rằng Đông Nam Á phải là một ưu tiên quan trọng đối với Hoa Kỳ trong con đường phía trước,” Benjamin Rhodes, Phó cố vấn an ninh quốc gia Nhà Trắng cho biết.
Hội nghị thượng đỉnh là đỉnh cao một năm dài sáng kiến của chính quyền Obama nhằm hỗ trợ ASEAN thành một tổ chức có khả năng gây ảnh hưởng lớn và giải quyết các thách thức khu vực – từ vấn đề phát triển kinh tế, chống khủng bố và biến đổi khí hậu,…
Sự góp sức từ Nhà Trắng sẽ giúp tập trung sự đa dạng của các quốc gia trong một chương trình chung và một số quốc gia có thể bớt gần gũi hơn với Trung Quốc.
“Chiến lược của chúng tôi ngay từ đầu là chuyển trọng tâm của ASEAN hướng tới hợp tác nhiều hơn với Hoa Kỳ,” Evan Medeiros, người từng là cố vấn cấp cao của châu Á của Obama từ 2013-2015 cho biết.
Sự hiện diện của chính quyền Obama bao gồm việc thiết lập Đại sứ Hoa Kỳ tại ASEAN, có trụ sở tại Jakarta, Indonesia, và tổng thống Obama đã có bảy chuyến đi tới khu vực này, gấp đôi số lượng người tiền nhiệm. Mùa thu này, ông Obama đang lên kế hoạch trở thành tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên thăm Lào, và Việt Nam vào mùa xuân này. Rhodes, người có chuyến thăm nhanh ở Luang Prabang mùa thu năm ngoái, và Ngoại trưởng John F. Kerry có chuyến thăm tới Lào trong những tháng gần đây.
Obama đã có lời mời các lãnh đạo ASEAN tới Sunnylands khi tham dự một hội nghị thượng đỉnh khu vực tại Malaysia vào cuối tháng mười một.
Trung tâm của ông Obama ở châu Á là hiệp định TPP, thu hút bốn quốc gia ASEAN. Nhưng thỏa thuận, chính thức ký kết trong tháng này, đã không được phê chuẩn bởi Quốc hội Hoa Kỳ và vẫn còn trong tình trạng lấp lửng.
Các cuộc bầu cử dân chủ lịch sử tại Miến Điện, được hỗ trợ bởi Nhà Trắng, dẫn đến cuộc chuyển giao quyền lực cho đảng đối lập, nhưng nền dân chủ ở đây vẫn mong mong. Tổng thống Thein Sein đã không tham dự Sunnylands, và lãnh tụ đối lập Aung San Suu Kyi vẫn căng thẳng với cuộc đàm phán với giới quân sự.
Quan hệ đối tác mới với Philippines – quốc gia ủng hộ Hoa Kỳ hiện diện hải quân trong khu vực trong bối cảnh Bắc Kinh trỗi dậy ở Biển Đông. Nhưng mối quan hệ chính trị gần gũi hơn với Malaysia (Obama chơi golf với Thủ tướng Najib Razak ở Hawaii vào năm 2014) – đã bị phai nhạt với cáo buộc biển thủ hàng trăm triệu USD dành cho ông Thủ tướng Najib Razak và sau đó chính quyền của ông Najib Razak đã tiến hành cuộc đàn áp giới bất đồng chính kiến.
“Tôi nghĩ rằng các nước có thể tìm đến nhau để nhìn nhận quá trình dân chủ hóa đang đi về phía trước. . . . Những vấn đề này không phải là hoàn toàn giống nhau ở các nước khác nhau, nhưng điểm này là có những yếu tố có thể được rút ra từ các nước khác nhau khi họ vật lộn với những thách thức tương tự.” Rhodes nói.
Các nhà lãnh đạo sẽ tập trung vào lợi ích chung tại Sunnylands, nơi chương trình nghị sự bao gồm an ninh hàng hải ở Biển Đông, quan hệ thương mại và chống khủng bố. Các nhóm khủng bố Nhà nước Hồi giáo nhận trách nhiệm về một loạt các vụ tấn công ở Jakarta hồi tháng trước – giết chết 7 người và làm bị thương 23 người. Các quan chức Nhà Trắng cho biết, họ lo ngại về việc, các nhóm chiến binh đang tìm kiếm một chỗ đứng trong khu vực.
Biến đổi khí hậu và môi trường – bao gồm cả các vụ cháy rừng ở Indonesia đã được trích dẫn như là một trong những thảm họa môi trường tồi tệ nhất trên thế giới – cũng sẽ được thảo luận, các quan chức cho biết.
Trung Quốc cũng sẽ nằm trong chương trình nghị sự. Ernest Bower, một chuyên gia về Đông Nam Á tại Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế cho biết, Nhà Trắng đang tìm cách tranh thủ các quốc gia Đông Nam Á như một bức tường thành chống lại tham vọng của Trung Quốc.
“Chúng tôi thuyết phục Trung Quốc tuân thủ luật chơi”, Bower nói.
Mặc dù Bắc Kinh đang chi vốn lớn để tạo ra một “con đường tơ lụa” mới – trong đó có cả hiệp định thương mại khu vực riêng của mình, nhưng Bắc Kinh cũng đang tạo ra mối đe dọa đối với các nước liên quan đến sự trỗi dậy của chính bản thân, phụ tá Nhà Trắng nói.
Việc xây dựng các hòn đảo nhân tạo ở Biển Đông của Trung Quốc, có khả năng sử dụng như là một tiền đồn quân sự, đã đánh động một số quốc gia, đặc biệt là Việt Nam. Hà Nội đã đáp lại bằng cách cởi mở hơn với phương Tây, và vào năm ngoái TBT Đảng CSVN đã có chuyến thăm lịch sử đến Nhà Trắng.
Lần đầu tiên Obama tổ chức một hội nghị thượng đỉnh tại Sunnylands với nhà lãnh đạo Tập Cận Bình vào năm 2013, và lần này với ASEAN được xem là thông điệp cứng rắn dành cho Trung Quốc, James Keith, đại sứ Hoa Kỳ tại Malaysia giai đoạn 2007-2010 cho biết.
Các quốc gia Đông Nam Á vẫn do dự trong sự lựa chọn, khi họ có thể trở thành những con tốt trong cuộc đấu tranh địa chính trị giữa hai siêu cường. Các rủi ro, Keith nói, bao gồm cả việc, các nhà lãnh đạo nghĩ rằng “họ chủ yếu được quan tâm như là một phương tiện – gửi thông điệp đến Trung Quốc.”