Anh Khoa dịch
(VNTB) – Các chiến dịch chống tham nhũng đang diễn ra ở Việt Nam và Lào tập trung vào tư cách đạo đức của quan chức mà không giải quyết các cơ cấu chính trị khuyến khích tham nhũng.
David Hutt
Chúng ta hãy so sánh hai bài báo của Đài Á Châu Tự Do, bài đầu tiên được xuất bản vào ngày 18 tháng Hai và bài thứ hai vào ngày hôm sau. Bài Đầu tiên thông báo rằng người đứng đầu đảng cộng sản mới của Lào, cựu thủ tướng Thongloun Sisoulith, đã ra lệnh cho một thống đốc tỉnh hủy bỏ thỏa thuận mua một dàn xe mới cho các quan chức địa phương mới đắc cử. Có vẻ như lý do là các nhà chức trách muốn được coi là thắt lưng buộc bụng và tránh phô trương công khai trong bối cảnh kinh tế suy thoái hiện nay. Sau khi Thongloun trở thành thủ tướng vào năm 2016, ông khởi xướng một chiến dịch chống tham nhũng nhỏ đã hết hơi vào khoảng năm 2018 nhưng bây giờ có khả năng trở lại như cũ.
Bài báo thứ haituy nhiên, đưa tin rằng hai ứng cử viên tái đắc cử tại cuộc bỏ phiếu của Quốc hội nước này, diễn ra vào Chủ nhật, đã bị loại khỏi danh sách bầu cử vào tuần trước vì họ chỉ trích tham nhũng chính thức quá mạnh, những gì xảy ra ở cấp cao nhất của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào (ĐNDCML) cầm quyền. Như ở bất kỳ nhà nước cộng sản nào, Quốc hội Lào là một cơ quan bù nhìn, có rất ít quyền lực và được biết phụ thuộc vào bộ máy của Đảng – mặc dù là cơ quan được bầu trực tiếp duy nhất, cơ quan này được giao trách nhiệm kiểm soát các quan chức.
Những gì chúng ta có thể làm điều này? Những người cộng sản đã đưa ra những tuyên bố lớn về việc giải quyết tham nhũng trong những năm gần đây. Tại Việt Nam, chiến dịch chống tham nhũng có quy mô sâu rộng nhất trong nhiều thập kỷ bắt đầu vào năm 2016 khi ông Nguyễn Phú Trọng tái đắc cử Tổng bí thư nhiệm kỳ thứ hai tại Đại hội toàn quốc năm đó. Ở Trung Quốc cũng vậy, Chủ tịch kiêm tổng bí thư Đảng Cộng sản Tập Cận Bình cũng khẳng định quan điểm của mình trong việc làm trong sạch Đảng.
Các số liệu tiêu đề cho thấy một số thành công trong trường hợp của Việt Nam. Phát biểu vào tháng 12 năm 2020, ngay trước khi các đại biểu cộng sản họp Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 13, ông Trọng nói rằng cơ quan điều tra đã xem xét hơn 11.700 trường hợp. Trong số này, các tòa án đã xét xử và truy tố 88 vụ, liên quan đến 814 người. Trong đó có một ủy viên Bộ Chính trị, một số bộ trưởng và cựu bộ trưởng, và một tá quan chức quân đội cấp cao. Ngay từ đầu năm 2019, nhà khoa học Hải Hồng Nguyên quan sát: “Chưa bao giờ trong lịch sử của [Đảng Cộng sản] lại có một số lượng lớn các quan chức cấp cao của chính phủ và Đảng bị kỷ luật và trừng phạt như vậy”.
Tuy nhiên, câu hỏi không phải là tại sao mà là làm thế nào. Ông Trọng, 76 tuổi, đã giành chiến thắng gần như chưa từng có nhiệm kỳ ba tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 13 của Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) vào tháng trước, một quyết định có nghĩa là đảng phải vượt qua hai tiêu chuẩn lâu đời được lập ra để ngăn chặn quyền lực độc tài – giới hạn hai nhiệm kỳ đối với các tổng bí thư và dự kiến nghỉ hưu sau 65 – và bây giờ có nghĩa là ông Trọng là nhân vật quyền lực nhất mà được chứng kiến kể từ thời Lê Duẩn, tổng bí thư trong suốt phần lớn cuộc Chiến tranh Việt Nam và sau đó là xung đột với Campuchia và Trung Quốc.
Nhận xét vào tháng 11 năm 2018 của ông Cù Huy Hà Vũ, một nhà bất đồng chính kiến từng là một quan chức trong Bộ Ngoại giao rất đáng để xem xét bây giờ. Ông ấy đã viết, “”Hiện tại uy tín của chính phủ Việt Nam là do sự liêm chính được công nhận rộng rãi của… Nguyễn Phú Trọng Chúng ta không thể loại trừ khả năng tham nhũng có thể gia tăng trở lại, thậm chí với cường độ mạnh hơn trước, sau khi ông Trọng giải nghệ ”. Chúng tôi không thể, mặc dù hầu hết các nhà phân tích đều cho rằng ông Trọng sẽ nghỉ hưu vào tháng trước. Nhưng điều mà ông Vũ đang hướng tới là bản chất thực sự của các chiến dịch chống tham nhũng: sự bất ổn cố hữu của chúng.
Ở Việt Nam, chiến dịch chống tham nhũng đi đôi với chiến dịch “đạo đức” nhằm thanh trừng những cán bộ có tư tưởng cải cách, cắt giảm tư cách đảng viên, coi tư tưởng hoang đường trở thành điều kiện tiên quyết để thăng chức và tạo ra vô số tài liệu nhấn mạnh rằng một “cán bộ chiến lược mới ”Sẽ được hình thành từ những người thể hiện sự tận tâm với các nguyên tắc xã hội chủ nghĩa, lòng trung thành với nhóm lãnh đạo hiện tại và sống có đạo đức.
Thay vì giải quyết gốc rễ hệ thống của sự tha hóa, họ cố gắng hoàn thiện bản chất con người. TôiTranh luận (và vẫn tiếp tục tranh luận) rằng điều này tiết lộ chủ nghĩa duy tâm trong chống tham nhũng; họ tập trung vào đạo đức hơn là thể chế. Ngay cả khi có cố người ta cũng không thể thiết kế một hệ thống hoàn hảo hơn hệ thống cộng sản của Lào và Việt Nam nếu người ta muốn tham nhũng phát triển mạnh: các quốc gia độc đảng đóng cửa, nơi không có truyền thông tự do và không có tòa án độc lập, và trong đó chỉ có kiểm tra và cân bằng của những người được thừa lệnh từ cấp trên của mình.
Chẳng hạn, ông Trọng đôi khi dường như nhận ra bản chất hệ thống của tham nhũng. Là một phần của đặc điểm nổi bật đối với một nhà lãnh đạo cộng sản, phương tiện truyền thông nhà nước của Việt Nam coi Trọng là “người đốt lò vĩ đại” vì nhận xét của ông ta rằng tham nhũng như một đám cháy rừng; sẽ đốt cháy bất kỳ miếng củi khô hay ướt nào. Ít nhất thì bằng nhận xét này, ông ta có vẻ nhận ra rằng tham nhũng cũng có thể thiêu rụi những quan chức ngay thẳng và trung thực nhất. Vì vậy, trên thực tế, tham nhũng không liên quan gì đến cá nhân.
Nhưng sau đó hãy lắng nghe những nhận xét khác của ông ấy. Phát biểu trong năm 2018, ông Trọng nói: “Phải nhốt quyền lực vào lồng cơ chế… người được giao quyền và người có thẩm quyền trên cơ sở nguyên tắc mọi quyền lực phải được cơ chế kiểm soát chặt chẽ; quyền lực phải ràng buộc với trách nhiệm, quyền hạn tương ứng với trách nhiệm, quyền hạn càng cao trách nhiệm càng nặng ”. Trên thực tế, điều này có nghĩa là cách duy nhất để kiềm chế tham nhũng là nếu các quan chức ở các vị trí cao hơn có đạo đức và phẩm chất tốt hơn cấp dưới. Hãy quên chuyện kiểm tra và cân bằng đi.
“Phần lớn luận điệu của [Đảng Cộng sản] tập trung vào sự cần thiết của ‘đạo đức và đạo đức’ của các quan chức chính phủ, “nhà báo và nhà nghiên cứu Trần Lê Thủy, viết vào năm 2019. “Tốt hơn nếu chấp nhận rằng tư lợi là một đặc điểm mạnh mẽ và không thể tránh khỏi của con người. Chỉ bằng cách ra lệnh cho các quan chức chính phủ hành xử trung thực theo ý thức công vụ, Đảng có nguy cơ bỏ lỡ cơ hội thiết lập các cơ chế giám sát tham nhũng mạnh mẽ hơn và hợp lý hơn ”.
Nhưng có một lý do rất tốt để không làm điều này. Ngay từ đầu, ông Trọng đã lưu ý rất sớm trong chiến dịch chống tham nhũng của mình rằng ông không chuẩn bị “đánh vỡ bình để bắt chuột”, có nghĩa là các nỗ lực chống tham nhũng sẽ dừng lại nếu không làm suy yếu chính ĐCSVN. Nhưng khía cạnh thứ hai, thường bị bỏ qua, là các chiến dịch chống tham nhũng cho phép những người đứng đầu hệ thống phân cấp cộng sản ở Việt Nam và Lào – cũng như ở Trung Quốc – tái tập trung quyền lực. Nếu việc thực thi các biện pháp chống tham nhũng có nghĩa là chỉ những người ở vị trí cấp trên mới được giao trách nhiệm để những người ở vị trí cấp dưới chịu trách nhiệm, thì chống tham nhũng trở thành một phương tiện mới để ràng buộc các đảng cộng sản khác nhau lại với nhau: khôi phục quyền lực trở lại đỉnh cao của hệ thống cấp bậc.
Điều này đưa chúng ta trở lại hai bài tường thuật của Đài Á Châu Tự Do. Theo một cách nào đó, họ là một ví dụ hoàn hảo về việc chống tham nhũng được sử dụng để tập trung quyền lực. ĐNDCML nghĩ rằng việc thanh trừng hai đại biểu quốc hội – những quan chức duy nhất thực sự được dân bầu chọn, tuy nhiên cuộc bầu cử đó có thể vô ích – bởi vì họ muốn tham gia vào chiến dịch chống tham nhũng. Đối với các tổng bí thư đảng, như Thongloun đã trình bày vào ngày trước đó, tin rằng chỉ những người đứng đầu đảng có quyền lực mới quyết định tiến hành chống tham nhũng ra sao thì đó là điều quá đáng.
Và đó là lý do tại sao các chiến dịch chống tham nhũng ở Lào và Việt Nam cuối cùng sẽ luôn thất bại. Bởi vì chúng vốn dĩ là từ trên xuống và tập trung vào những cá nhân khuyến khích tham nhũng trong một hệ thống khai thác không thể khắc phục được, họ hoặc sẽ kiệt sức một khi những người đề xuất [chống tham nhũng nghỉ hưu hoặc hết nạn nhân trừ khi phải đập vỡ bình để bắt hết chuột như ông Trọng nói. Tệ hơn, việc chữa bệnh khỏi thường tệ hơn căn bệnh.
Kể từ năm 2016, ĐCSVN hiện đã phá bỏ hầu hết mọi quy tắc phân tách quyền lực trong nội bộ để cung cấp cho ông Trọng ngày càng nhiều quyền lực hơn. Trong khi đó, ở Lào, những tiếng nói cải cách trong đảng và Quốc hội đang bị thanh trừng trong chiến dịch chống tham nhũng.
Nguồn: The Dilopmat