Mai Lan
(VNTB) – Theo từ điển tiếng Việt, “trường học” là danh từ, nơi tiến hành việc giảng dạy, đào tạo toàn diện hay một lĩnh vực chuyên môn nào đó cho các loại học sinh.
Lâu nay, trường học được hiểu là một cơ quan được lập ra nhằm giáo dục cho học sinh dưới sự giám sát của giáo viên. Hầu hết các quốc gia đều có hệ thống giáo dục tiêu chuẩn, hầu hết là bắt buộc. Trong các hệ thống này, học sinh thường trải qua các loại trường khác nhau, tùy nơi tên gọi trường có thể khác nhau nhưng chủ yếu gồm trường tiểu học và trường trung học. Mẫu giáo và nhà trẻ là các giai đoạn trước khi vào trường học.
Ngày nay, ngoài các nhà trường truyền thống còn có trường học tại nhà và trường học trực tuyến. Trong tiếng Việt, trường học còn có thể bao gồm cả trường cao đẳng, trường đại học và các cơ sở giáo dục khác.
Ở Việt Nam còn có “trường giáo dưỡng” là loại hình trường đặc biệt dành cho các thanh thiếu niên phạm tội. Trong trường, các học sinh này được học văn hoá, được dạy nghề, giáo dục đạo đức để có thể ra trường, về địa phương sau một vài năm. Các năm trước, các trường loại này do Bộ Công an Việt Nam quản lý, nhưng bây giờ, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội quản lý.
Cũng là trường học do chính quyền tỉnh, thành phố trực tiếp quản lý, có tên “trung tâm giáo dục thường xuyên”, được hiểu là nơi phổ cập giáo dục cho tất cả các lứa tuổi. Trước đây người ta còn gọi là hệ “Bổ túc văn hóa” thường dạy vào ban đêm với các trụ sở là trường học phổ thông.
Trước khi có Luật Giáo dục đại học phiên bản sửa đổi, bổ sung năm 2018, ở Việt Nam khi viết tên gọi “trường đại học X.” hay “đại học X.” thì nó cùng nghĩa là nơi giáo dục bậc đại học.
Tuy nhiên sau đó, tại Điều 4 Luật Giáo dục đại học sửa đổi, bổ sung năm 2018, định nghĩa như sau:
“Trường đại học, học viện (sau đây gọi chung là trường đại học) là cơ sở giáo dục đại học đào tạo, nghiên cứu nhiều ngành, được cơ cấu tổ chức theo quy định của Luật này.
Đại học là cơ sở giáo dục đại học đào tạo, nghiên cứu nhiều lĩnh vực, được cơ cấu tổ chức theo quy định của Luật này; các đơn vị cấu thành đại học cùng thống nhất thực hiện mục tiêu, sứ mạng, nhiệm vụ chung”.
Theo đó trường đại học là cơ sở đào tạo nhiều ngành nhưng không đào tạo nhiều lĩnh vực. Còn đại học là một cơ sở đào tạo trên nhiều lĩnh vực, trong mỗi lĩnh vực có thể có nhiều ngành.
“Đại học” là một tổ chức giáo dục có các trường đại học thành viên. Còn “trường đại học” có thể là một cơ sở giảng dạy đại học độc lập, hoặc là thành viên của một đại học vùng, chuyên cung cấp các chương trình đào tạo bậc đại học.
Điều này có nghĩa về hình thức theo cách diễn giải của Luật Giáo dục đại học sửa đổi, bổ sung năm 2018, thì đại học là cấp cao hơn, trong đại học sẽ bao hàm các trường đại học.
Tuy nhiên cách hiểu trên một lần nữa lại có vẻ chệch choạc cũng về diễn giải luật từ sự việc của Quyết định 1512/QĐ-TTg ngày 02-12-2022, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam đã quyết định chuyển Trường Đại học Bách khoa Hà Nội thành Đại học Bách khoa Hà Nội.
Theo nội dung quyết định, Đại học Bách khoa Hà Nội là đơn vị sự nghiệp công lập tự chủ trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo. Đại học Bách khoa Hà Nội có mô hình tổ chức và quản trị tiên tiến, bộ máy tinh gọn, tăng tính chủ động, sáng tạo ở các đơn vị, thực hiện phân cấp tự chủ mạnh nhưng không phân lập, không xây dựng các trường đại học thành viên, thống nhất quan điểm “Một Bách khoa Hà Nội”.
Như vậy, chưa bàn chi tiết về “trường đại học là cơ sở đào tạo nhiều ngành nhưng không đào tạo nhiều lĩnh vực – còn đại học là một cơ sở đào tạo trên nhiều lĩnh vực, trong mỗi lĩnh vực có thể có nhiều ngành”, với cụ thể ở “Đại học Bách khoa Hà Nội” cho thấy việc phân biệt của Điều 4 Luật Giáo dục đại học sửa đổi, bổ sung năm 2018, dường như rất cần được tu chỉnh thêm lần nữa ở phiên bản 2023 chẳng hạn, để đúng từ điển tiếng Việt hơn trong cách sử dụng và cách hiểu về danh từ “trường học”.
Nói thêm, cách viết trên văn bản luật và văn bản hành chính, rằng “Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh” – “Đại học Quốc gia Hà Nội” là khó hiểu, vì có thể hiểu “Thành phố Hồ Chí Minh” – “Hà Nội” là một chỉ danh địa lý; cũng có thể hiểu đó là đại học có tên “Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh” – “Quốc gia Hà Nội” (?!).