(VNTB) – Chiến tranh Nga-Ukraine, giống như nhiều cuộc xung đột khác, có thể được hiểu qua cả ba lăng kính, tùy thuộc vào yếu tố nào được coi là có ảnh hưởng nhất.
Năm 2014, Nga sáp nhập Crimea và kiểm soát một số khu vực ở vùng Donbas của Ukraine. Sau đó, vào tháng 2 năm 2022, Nga phát động một cuộc xâm lược toàn diện vào Ukraine. Tại sao cuộc chiến này lại xảy ra?
Ba lý thuyết chính trong quan hệ quốc tế—Chủ nghĩa Hiện thực, Chủ nghĩa Kiến tạo, và Chủ nghĩa Tự do—đưa ra những cách giải thích khác nhau về cuộc xung đột này.
Quan điểm của Chủ nghĩa Hiện thực
Những người theo chủ nghĩa Hiện thực cho rằng hành động của Nga bắt nguồn từ nỗi lo sợ cho sự tồn tại của chính mình khi NATO tiếp tục mở rộng về phía đông. Kể từ năm 1990, NATO gần như đã bao phủ toàn bộ phạm vi ảnh hưởng mà Liên Xô trước đây kiểm soát ở Đông Âu. Nếu Ukraine gia nhập NATO trước năm 2022, quân đội liên minh có thể được triển khai trực tiếp dọc theo biên giới Nga.
Vì không có cơ quan quyền lực toàn cầu nào có thể hòa giải các tranh chấp tiềm tàng giữa NATO và Nga, Moscow cảm thấy cần phải tự bảo vệ mình. Theo quan điểm này, Nga đã chủ động sáp nhập Crimea với hy vọng giữ Ukraine trong phạm vi ảnh hưởng của mình. Khi chiến lược đó không ngăn cản được Ukraine liên kết với phương Tây, Nga đã leo thang bằng cách phát động một cuộc xâm lược vào Kyiv nhằm ngăn chặn Ukraine tiếp tục kháng cự.
Ngoài ra, Nga cũng muốn thiết lập một vùng đệm giữa mình và NATO, tương tự như cách Trung Quốc duy trì Bắc Triều Tiên như một quốc gia vùng đệm chiến lược.
Tất nhiên, rất khó để biết giới lãnh đạo chính trị Nga thực sự nghĩ gì. Một số người cho rằng họ là những kẻ phục thù, tìm cách tái lập quyền kiểm soát của mình đối với Đông Âu.
Quan điểm của Chủ nghĩa Kiến tạo
Những người theo chủ nghĩa Kiến tạo đưa ra một cách giải thích khác. Họ cho rằng cuộc chiến chủ yếu xuất phát từ nhận thức của Nga rằng NATO là một lực lượng thù địch, chứ không phải bất kỳ mối đe dọa quân sự cụ thể nào. Theo quan điểm này, NATO không thực sự có ý định chiếm đóng hay đe dọa Nga. Ví dụ, Phần Lan tiếp giáp với Nga, và NATO từ khi khối này thành lập vào năm 1949, nhưng họ không tìm kiếm tư cách thành viên NATO cũng không liên minh với Nga để chống lại khả năng bị NATO tấn công. Có thể họ đã không cho NATO hay Nga là một đe dọa an ninh đáng kể—cho đến khi cuộc xâm lược Ukraine năm 2022 của Nga thay đổi cục diện an ninh.
Tuy vậy, nếu niềm tin của Nga về sự thù địch của NATO là đúng, thì nhận thức này trở thành hiện thực, và quan điểm của Chủ nghĩa Kiến tạo và Chủ nghĩa Hiện thực có thể hội tụ. Lịch sử đã cung cấp bằng chứng ủng hộ quan điểm này: Sự can thiệp của NATO vào Libya đã dẫn đến sự sụp đổ của Gaddafi, và sự tham gia của Thổ Nhĩ Kỳ đã góp phần làm suy yếu chế độ Assad ở Syria.
Quan điểm của Chủ nghĩa Tự do
Ngược lại, Chủ nghĩa Tự do nhấn mạnh tiềm năng hợp tác, chung sống và phát triển của các quốc gia. Theo quan điểm này, cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine vi phạm các quy tắc quốc tế, chẳng hạn như Hiến chương Liên Hợp Quốc, trong đó cấm hành động xâm lược đối với các quốc gia có chủ quyền. Moscow không nên bắt đầu cuộc chiến này.
Từ góc nhìn này, phản ứng quốc tế đối với cuộc xâm lược của Nga cho thấy cách các quốc gia có thể đoàn kết để ủng hộ một mục tiêu chung. Nhiều quốc gia châu Âu, cùng với Hoa Kỳ, đã cung cấp hỗ trợ tài chính và quân sự để giúp Ukraine tự vệ. Ngay cả những quốc gia không có mối quan tâm an ninh trực tiếp trong khu vực, như Canada, Nhật Bản và Hàn Quốc, cũng đã hành động vì tinh thần đoàn kết để hỗ trợ Ukraine.
So sánh các Lý thuyết
Chủ nghĩa Kiến tạo khác Chủ nghĩa Hiện thực đến mức nào? Các cá nhân và quốc gia chẳng phải thường hành động dựa trên niềm tin và quan điểm, bên cạnh các yếu tố thực tế hay sao? Dù Nga phải đối mặt với mối đe dọa thực sự hay chỉ là nhận thức từ NATO, nước này vẫn cần tự vệ, và cách phòng thủ tốt nhất thường là tấn công trước. Lập luận này có thể giải thích tại sao Nga xâm lược Ukraine—gợi ý rằng cả Chủ nghĩa Hiện thực và Chủ nghĩa Kiến tạo đều dẫn đến cùng một hành động của Nga.
Mặt khác, những người theo Chủ nghĩa Tự do sẽ cố gắng thuyết phục Nga tin vào các quy tắc quốc tế, đảm bảo rằng không ai sẽ xâm lược hoặc tìm cách thay đổi chế độ ở Nga. Tuy nhiên, Moscow không tin tưởng vào giả định của Chủ nghĩa Tự do. Ít nhất là thể là vì những gì đã xảy ra cho Lybia và Syria.
Lý thuyết nào là đúng?
Liên quan đến vấn đề sinh tồn của quốc gia, lịch sử cung cấp nhiều ví dụ về các quốc gia xâm lược và thôn tính lẫn nhau. Thực tế này giải thích tại sao các quốc gia tìm cách đảm bảo sự tồn tại của mình bằng cách trở thành cường quốc mạnh nhất trong khu vực hoặc gia nhập một liên minh mạnh. Đây chính là Chủ nghĩa Hiện thực.
Đồng thời, các quốc gia cũng muốn phát triển kinh tế. Họ cần đầu tư, thương mại và chuyển giao công nghệ—những hoạt động có lợi cho tất cả các bên. Để tạo điều kiện hợp tác, họ đặt ra các quy tắc, và các quy tắc được thực hành lâu dài sẽ trở thành chuẩn mực. Đây chính là Chủ nghĩa Tự do.
Hơn nữa, một ý tưởng bắt nguồn từ Hy Lạp cổ đại—dân chủ—đã dần dần lan rộng khắp thế giới trong những thế kỷ gần đây. Một số quốc gia mạnh nhất thế giới là các nền dân chủ, và họ đã không giao chiến với nhau trong một thời gian dài. Điều này có thể là một trong những lý do khiến một số bên tìm cách truyền bá mô hình chính trị này trên phạm vi toàn cầu. Đây chính là Chủ nghĩa Kiến tạo.
Kết luận
Tóm lại, mỗi lý thuyết đều có vị trí riêng trong thế giới quan hệ quốc tế. Chủ nghĩa Hiện thực giải thích sự theo đuổi quyền lực và an ninh, Chủ nghĩa Tự do nhấn mạnh hợp tác và thể chế, còn Chủ nghĩa Kiến tạo khám phá vai trò của tư tưởng và nhận thức. Chiến tranh Nga-Ukraine, giống như nhiều cuộc xung đột khác, có thể được hiểu qua cả ba lăng kính, tùy thuộc vào yếu tố nào được coi là có ảnh hưởng nhất.