VNTB – Không gian mở và có thể tiếp cận được bởi công dân đang bị thu hẹp
TS Phạm Đình Bá dịch
(VNTB) – Bộ An ninh ngày càng tăng quyền lực và điều hành mọi chuyện
David Brown, báo Asia Sentinel, ngày 06/06/2024
Ngay buổi chiều ngày 1/6, Trương Huy San, 60 tuổi, đột nhiên biến mất. Anh đã rời nhà trên đường đến cuộc họp của “Cà phê Thứ bảy”, một nhóm thảo luận không chính thức ở Hà Nội. Nhiều người tin rằng anh ta đã bị cảnh sát mặc thường phục chặn lại và từ đó bị biệt giam.
Trong số những blogger “nghiêm túc” của Việt Nam, những người bình luận sâu sắc về các vấn đề đất nước, không ai được đánh giá cao hơn San, người dùng bút danh Huy Đức và có 350.000 người theo dõi trên Facebook. Xét từ các bài đăng trên các tạp chí nước ngoài như Luật Khoa và Tiếng Dân cho đến ngày 4/6, những người ngưỡng mộ vẫn không thể giải thích được việc Đức bị giam giữ. Nhưng sự tôn trọng cao của họ dường như không thành vấn đề khi gần đây anh đã đi quá gần nguy hiểm khi lập luận rằng bầu không khí sợ hãi có thể kìm hãm một quốc gia.
Huy Đức là một phóng viên xuất sắc cho đến khi thẻ nhà báo của anh bị thu hồi cách đây chục năm. Anh cũng là tác giả của “Bên Thắng Cuộc”, một cuốn hồi ký thẳng thắn được xuất bản ở Mỹ ghi lại những năm hậu chiến khi chế độ Hà Nội đấu tranh để đưa người dân miền Nam ủ rũ vào thể chế đảng-nhà nước. Bốn ngày sau khi Đức mất tích, không gian mạng Việt đầy rẫy những lời tri ân; một chủ đề phổ biến là sự kinh ngạc khi một nhà văn điềm tĩnh và sâu sắc như vậy lại có thể bị Bộ Công an nhắm đến.
Có lẽ chỉ ngẫu nhiên mà dạo gần đây Bộ Công an lại rất nổi bật. Tướng Tô Lâm, người đứng đầu Bộ từ năm 2016 và là Thứ trưởng cấp cao trong 6 năm trước đó, đã được chọn làm Chủ tịch nước mới của Việt Nam. Ông sẽ thay thế vị trí của một đồng nghiệp trong Bộ Chính trị, người được cho là Tướng Lâm đã lập mưu và triệt hạ. Thật vậy, như một số nguồn tin (bao gồm cả Asia Sentinel vào ngày 23/5) đã kết luận, Lâm dường như đã triển khai dữ liệu làm tiêu tan hy vọng của ít nhất bốn người khác đang mong muốn nắm quyền lãnh đạo đảng cầm quyền duy nhất của Việt Nam tại Đại hội lần thứ 14 sẽ diễn ra vào khoảng 19 tháng tới.
Trong khi đó, điều đặc biệt đáng lo ngại là có rất nhiều bằng chứng cho thấy Lâm cũng đã sử dụng thời gian lãnh đạo Bộ Công an để biến nó thành một tai họa đáng sợ đối với những kẻ có hành vi sai trái. Tất nhiên, điều đó bao gồm cả những người biển thủ tài sản công hoặc nhận tiền lại quả từ các công ty xây dựng đang tìm kiếm các hợp đồng béo bở. Nhưng đó chỉ là sự khởi đầu. Nếu bạn là một quan chức, càng ngày càng khó để biết điều gì được phép và điều gì không; điều chắc chắn duy nhất là Bộ Công an có hồ sơ về những hành vi đáng ngờ của bạn.
Các nhà quan sát về Việt Nam đã ghi nhận xu hướng “an ninh hóa” rõ rệt trong 13 năm Nguyễn Phú Trọng nắm quyền lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam. Wikipedia giải thích an ninh hóa là “quá trình các chủ thể nhà nước chuyển đổi các chủ đề từ các vấn đề chính trị thông thường thành các vấn đề ‘an ninh’,… một mối đe dọa cho đảng để hợp pháp hóa mọi biện pháp để hủy diệt mối đe dọa ấy”.
Nhìn lại, năm 2015 được coi là bước ngoặt. Đó là năm Nguyễn Phú Trọng đẩy lùi âm mưu tranh giành ghế Tổng Bí thư của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng trong hai nhiệm kỳ ông Dũng làm Thủ tướng. Ông Dũng là một nhà điều hành năng động, ông đã coi nhẹ tình trạng tham nhũng nghiêm trọng trong hàng ngũ chính phủ, dường như coi đó là chất bôi trơn giúp bánh xe tăng trưởng kinh tế quay trơn tru. Khi thất bại trong cuộc bỏ phiếu quyết liệt ở ủy ban trung ương ngay trước Đại hội 12 của đảng, ông Dũng “được phép nghỉ hưu”. Khi đó Trọng đã tự do thực hiện tầm nhìn của riêng mình về một Việt Nam, nơi mà sự tiến bộ phụ thuộc vào việc thanh lọc những cán bộ không tuân thủ chặt chẽ học thuyết Mác-Lênin và đạo đức xã hội chủ nghĩa.
Nhìn lại từ năm 2024, rõ ràng tầm nhìn của Trọng đã trao quyền cho Bộ Công an đóng một vai trò to lớn trong công việc nội bộ của ĐCSVN.
Đinh Thế Vinh, một nhà báo độc lập viết trên tạp chí Luật Khoa ở nước ngoài, lưu ý rằng trong nhiệm kỳ 8 năm làm Bộ trưởng của Tô Lâm, các tầng lớp nhân viên cấp trung của Bộ Công an đã bị loại bỏ, đồng thời, số lượng công an “khởi động trên mặt đất” đã tăng gấp đôi lên 1,5 triệu sĩ quan thực hiện nhiều chức năng an ninh khác nhau. “Đặc biệt tại Bộ Công an,” Vinh tiếp tục, “việc thu hẹp quy mô cấp trung có ý nghĩa chính trị đặc biệt, bởi vì đây là một bộ có quyền lực, quy mô to lớn và nhiều chức năng,” bao gồm an ninh nội bộ, tình báo, điều tra tội phạm, nhà tù, v.v.
Tác giả kiêm nhà báo Bill Hayton, cộng tác viên của Chương trình Châu Á-Thái Bình Dương tại tổ chức tư vấn Chatham House ở London, đã nhận xét trong một bản tóm tắt ngày 9/5 rằng một đặc điểm nổi bật của tình trạng hỗn loạn gần đây trong nội bộ đảng – đặc biệt là chiến dịch chống tham nhũng – là những rạn nứt bên trong ngày càng trở nên rõ ràng hơn.
“Những kẻ bại trận được phép rút lui một cách lặng lẽ, miễn là họ nhường lại quyền lực cho đối thủ của mình. Những gì chúng ta đang thấy là một sự tiếp quản. Những người chiến thắng trong cuộc đấu tranh quyền lực này là những người theo đường lối cứng rắn: các tướng cảnh sát và những người theo chủ nghĩa Lênin giáo điều, họ tập trung vào sự tồn tại của chế độ hơn là phát triển đất nước hơn nữa.”
Nguyễn Khắc Giang, trong một bài bình luận do một tổ chức tư vấn Singapore xuất bản vào tháng 5/2023, đã nhấn mạnh rằng “Bộ Công an, thường được coi là cơ quan thực thi chiến dịch chống tham nhũng, đã được trao quyền rất lớn. Cuộc cải tổ lực lượng công an năm 2018 nhằm củng cố cơ sở an ninh đã dẫn đến sự tập trung quyền lực cao hơn vào tay Bộ trưởng Bộ Công an. Đồng thời, ngân sách Bộ Công an đã tăng đều đặn…”
Bình luận riêng của Huy Đức về những vấn đề này, hai bài đăng trên tài khoản Facebook của anh ngay trước khi bị bắt, đang được nhiều người coi là lý do có thể khiến anh bị bắt. Chúng nguyên bản hơn các bài của Đinh Thế Vinh, Hayton, Nguyễn Khắc Giang ở trên nhưng không kém phần cháy bỏng.
Trong bài “Một quốc gia không thể phát triển trong bầu không khí sợ hãi” đăng ngày 27/5, Huy Đức cho rằng công an địa phương nên báo cáo với chính quyền địa phương chứ không phải cấp trên của Bộ Công an, và quyền điều tra phải tách khỏi quyền lực trừng phạt.”
“Chính quyền địa phương phải có quyền tuyển dụng, bổ nhiệm và sử dụng những công an này phù hợp với ngân sách và đặc điểm của địa phương. Những khu vực có an ninh tốt [vì nền kinh tế đang phát triển và người dân tin tưởng vào chính quyền] có thể có lực lượng an ninh cảnh sát hoạt động hiệu quả.”
Trong bài đăng thứ hai một ngày sau đó, có tựa đề “Những tư tưởng liên kết khác nhau”, Huy Đức mô tả Tổng Bí thư Trọng là một người có đạo đức khác thường mà câu trả lời duy nhất cho nạn tham nhũng tràn lan là những cuộc thanh trừng không ngừng và việc hoạch định chính sách ngày càng mờ ám của các cấp ủy trong đảng.
Huy Đức kết luận: “Đừng sợ mất vai trò của đảng. Một đảng tốt là đảng đảm bảo một hệ thống pháp luật có thể thực thi công lý, chứ không phải đảng tự lao vào vấn đề bất cứ khi nào họ muốn. Các nhà lãnh đạo không nên cố gắng bảo vệ quyền lực đặc biệt của công an.”
David Brown là cựu nhân viên ngoại giao Hoa Kỳ, có nhiều kinh nghiệm ở Việt Nam và là cộng tác viên thường xuyên của Asia Sentinel.