Lê Thiếu Nhơn
Nhà thơ Phạm Thiên Thư năm nay 83 tuổi, vẫn còn khỏe mạnh và minh mẫn. Mỗi ngày, ông vẫn ngồi ở cái bàn góc khuất quán cà phê trò chuyện rôm rả cùng bạn bè và tri âm tại TP.HCM. Thật khó hình dung, một người có vóc dáng gồ ghề như Phạm Thiên Thư lại có thể viết ra những câu thơ mỏng manh và đắm đuối như “Ngày xưa Hoàng Thị”.
Con đường đến với thi ca của Phạm Thiên Thư rất tình cờ, bởi ông là người luôn có chí hướng lánh xa chen lấn thị phi. Năm 1968, chàng trai 28 tuổi Phạm Kim Long lấy bút danh Phạm Thiên Thư để in tập thơ đầu tay vỏn vẹn 500 bản. Sự thành công giai đoạn khởi nghiệp, được nhà thơ Phạm Thiên Thư nhìn nhận đơn giản: “Tiền nhuận bút tôi đem đi giúp anh em khó khăn và bệnh tật. Tôi cũng không ngờ nhiều người thích thơ tôi, nên thuộc với nhau”.
Suốt hành trình sáng tạo, nhà thơ Phạm Thiên Thư có nhiều bước chuyển dịch lạ lùng, như viết “Đoạn trường vô thanh” để kể tiếp “Truyện Kiều” của Nguyễn Du, soạn lại Bộ Kinh Hiền gồm 9 quyển, 46 chương thành 12.062 câu thơ lục bát lấy tên “Kinh Hiền Hội Hoa Đàm”, hoặc viết “Từ điển cười – Tiếu liệu pháp” bằng 24 ngàn câu thơ tứ tuyệt. Những cú tung tẩy đó cũng giúp nhà thơ Phạm Thiên Thư được Trung tâm sách Kỷ lục Việt Nam nhiều lần vinh danh.
Tuy nhiên, tên tuổi Phạm Thiên Thư phổ biến rộng rãi nhờ những bài thơ được Phạm Duy phổ nhạc như “Đưa em tìm động hoa vàng”, “Em lễ chùa này”, “Gọi em là đoá hoa sầu”… và nổi tiếng nhất là “Ngày xưa Hoàng Thị”.
Viết bằng thể thơ 4 chữ giàu nhịp điệu, bài thơ “Ngày xưa Hoàng Thị” hơn 30 câu, chủ yếu kể lại chuyện tình lãng đãng tuổi học trò. Cái độc đáo của bài thơ là tách họ tên người con gái Hoàng Thị Ngọ thành hai phần, phần “Hoàng Thị” nằm ở tựa đề và phần “Ngọ” đưa vào nội dung. Xét trên văn bản nghệ thuật, “Ngày xưa Hoàng Thị” không có câu thơ xuất thần, nhưng khả năng cảm thụ thi ca và kỹ thuật sử dụng luyến láy của nhạc sĩ Phạm Duy đã làm nên một ca khúc rung động sâu xa.
Ai từng nghe ca khúc “Ngày xưa Hoàng Thị” đều tìm thấy cảm xúc về thuở mơ mộng của mình, sự đắm đuối của trái tim mới lớn, sự trong trẻo của kỷ niệm yêu đương:
“Bao nhiêu là ngày
Theo nhau đường dài
Trưa trưa chiều chiều
Thu đông chẳng nhiều
Xuân qua rồi thì
Chia tay phượng nở sang hè”.
Những câu 6 chữ trong ca từ, dĩ nhiên là của nhạc sĩ Phạm Duy phóng bút thêm, dựa trên những câu 4 chữ của Phạm Thiên Thư.
Ca khúc “Ngày xưa Hoàng Thị” được công bố lần đầu tiên vào năm 1971, qua tiếng hát Thái Thanh. Sức lan tỏa của “Ngày xưa Hoàng Thị” trong đời sống âm nhạc, khiến không ít người quan tâm đến thân phận thực sự của Hoàng Thị Ngọ, và cũng không ít người tự nhận mình là… Hoàng Thị Ngọ.
Theo ký ức của nhà thơ Phạm Thiên Thư, thì bài thơ “Ngày xưa Hoàng Thị” được viết vào năm 1966, khi bất chợt ông đi trên con đường cũ và hồi ức về giai đoạn học trò hồn nhiên. Trong bài thơ, Phạm Thiên Thư viết:
“Mười năm rồi Ngọ
Tình cờ qua đây
Cây xưa vẫn gầy
Phơi nghiêng dáng đỏ
Áo em ngày nọ
Phai nhạt mấy màu
Chân theo tìm nhau
Còn là vang vọng…”
Nghĩa là, trong ký ức nhà thơ Phạm Thiên Thư, chân dung Hoàng Thị Ngọ được ghi tạc lúc còn nữ sinh rất ngây thơ.
Nhà thơ Phạm Thiên Thư chia sẻ, Hoàng Thị Ngọ sinh năm Nhâm Ngọ 1942 nên bố mẹ đặt tên Ngọ luôn cho dễ nhớ. Hoàng Thị Ngọ nhỏ hơn Phạm Thiên Thư hai tuổi, nhưng học chung lớp ở trường trung học Văn Lang. Nhà của cả hai người đều nằm ở khu vực Tân Định- Sài Gòn, nên con đường Trần Quang Khải với những cây dầu cao vút mỗi ngày đều chứng kiến nữ sinh Hoàng Thị Ngọ bước chậm rãi phía trước, còn chàng trai Phạm Thiên Thư rụt rè đi sau ngắm trộm nhớ thầm, đúng như những câu thơ miêu tả:
“Em tan trường về
Cuối đường mây đỏ
Anh tìm theo Ngọ
Dáng lau lách buồn…
Lòng sao rưng rưng
Như trời mây ngợp
Hôm sau vào lớp
Nhìn em ngại ngần”.
Và tất nhiên, không gian đô thị của mối tình ấy, khác hẳn với hơi hướng thôn dã mà nhạc sĩ Phạm Duy cố tình tạo ra trong ca khúc:
“Em đi dịu dàng
Bờ vai em nhỏ
Chim non lề đường
Nằm im giấu mỏ
Anh theo Ngọ về
Gót giày lặng lẽ đường quê…”
Bài thơ “Ngày xưa Hoàng Thị” như một kỷ niệm được đánh thức, khi nhà thơ Phạm Thiên Thư rời trường lớp nương nhờ cửa thiền, như ông thổ lộ:
“Rồi từ đây – vườn chùa thanh vắng
Đến thăm em – ngày tháng qua mau
Một nụ mai – vừa nở trong nắng
Hỡi em ơi – mây đã qua cầu”
Hình ảnh nữ sinh Hoàng Thị Ngọ trong hồi tưởng không chỉ dừng ở nỗi thổn thức “Ôi mối tình đầu/ Như đi trên cát/ Bước nhẹ mà sâu/ Mà cũng nhòa mau”, mà tiếp tục ám ảnh nhà thơ Phạm Thiên Thư cả lúc ông tìm được hạnh phúc lứa đôi. Khi kết hôn với nhà thơ Mai Trinh Đỗ Thị, có một sự thú vị mà nhà thơ Phạm Thiên Thư sửng sốt nhận ra là: “Cô này cũng quê ở Hải Dương, như nhân vật trong bài thơ “Ngày xưa Hoàng Thị” của tôi. Họ giống nhau như hai giọt nước!”.
Nhà thơ Mai Trinh Đỗ Thị là con gái của nhà văn Hoàng Ly chuyên viết truyện đường rừng. Nhà thơ Mai Trinh Đỗ Thị không chỉ sinh ba người con cho nhà thơ Phạm Thiên Thư, mà còn xuất hiện bên cạnh ông như một đồng nghiệp tài hoa, như một tri kỷ đúng nghĩa. Thế nhưng, nhà thơ Mai Trinh Đỗ Thị lại có phong cách viết khác hẳn với chồng mình.
Những ngày chung đôi, trong thơ Mai Trinh Đỗ Thị có không ít phút giây tư lự “Anh theo chiếc lá vô thường/ Một hôm rụng xuống nỗ́i buồn tử sinh” và có không ít khoảnh khắc thảng thốt “Ta với người uống cạn cả dòng sông/ Sao cây trái trong hồn chưa hết đắng/ Ta với người khánh kiệt cả môi hôn”. Đáng tiếc, họ không thể gắn bó với nhau suốt kiếp. Ân nghĩa phu thê của họ, vừa sâu nặng vừa trễ tràng như chính những câu thơ Mai Trinh Đỗ Thị viết:
“Gửi anh sợi tóc
Gói khăn mang về
Anh ơi tóc bạc
Có trắng lời thề
Xin anh giữ lấy
Ấm tình đêm khuya…”
Trở lại với chuyện tình “Ngày xưa Hoàng Thị”, có nhiều giai thoại lâm ly được truyền tụng xung quanh tác phẩm. Nhân vật Hoàng Thị Ngọ có thể không biết nỗi tương tư của Phạm Thiên Thư
“Dáng ai nho nhỏ
Trong cõi xa vời
Tình ơi… tình ơi…”
Thế nhưng, không khó đoán định, với sự lan tỏa sâu rộng của ca khúc “Ngày xưa Hoàng Thị”, thì người đẹp Hoàng Thị Ngọ cũng ngỡ ngàng trước hạnh phúc được làm nguyên mẫu cho một niềm cảm hứng thi ca.
Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, kể từ lúc ca khúc “Ngày xưa Hoàng Thị” được ngân nga khắp mọi nơi, nhân vật Hoàng Thị Ngọ bằng xương bằng thịt chưa bao giờ xuất hiện trước công chúng. Ngôi nhà ngày xưa của Hoàng Thị Ngọ trên đường Thạch Thị Thanh, quận 1, TPHCM cũng đã đổi chủ từ lâu. Giới mộ điệu đã tò mò tìm hiểu và biết rằng, Hoàng Thị Ngọ sau năm 1975 đã định cư ở Mỹ với một cuộc sống êm đềm.
Có người cùng thời đã vẽ lại chân dung Hoàng Thị Ngọ bằng những nét phác thảo trang nhã, nhằm tri ân một bóng hồng đã góp phần làm nên tác phẩm “Ngày xưa Hoàng Thị” gửi gắm bao nhiêu tâm tư dịu ngọt cho những người yêu cái đẹp thánh thiện:
“Xưa theo Ngọ về
Mái tóc Ngọ dài
Hôm nay đường này
Cây cao hàng gầy
Đi quanh tìm hoài
Ai mang bụi đỏ đi rồi…”
Trong bài thơ “Ngày xưa Hoàng Thị”, nhà thơ Phạm Thiên Thư phấp phổng “Đời như biển động/ Xoá dấu ngày qua”, nhưng ký ức về Hoàng Thị Ngọ còn phảng phất trong nhiều bài thơ khác của ông. Đặc biệt, Phạm Thiên Thư có bài thơ “Giai nhân” mang hơi thở kết nối với bài thơ “Ngày xưa Hoàng Thị” làm nên thương hiệu ông:
“Em là giai nhân
Ta là thi sĩ
Gặp em một lần
Mà nhớ chung thân
Nếu ta ở gần
Chung nhau một lối
Dễ ngàn bài thơ
Viết xong một tối
Vì em là thần
Phải không giai nhân?”