TS Phạm Đình Bá
(VNTB) – Phạm Xuân Đài là một nhà văn, nhà báo và nhà hoạt động văn hóa tiêu biểu của cộng đồng người Việt hải ngoại, với văn nghiệp sâu sắc, nhân văn, gắn liền với trải nghiệm tù đày, cuộc sống tha hương và nỗ lực không ngừng trong việc bảo tồn, phát triển văn hóa Việt Nam.
Hôm nay tôi đọc chuyện của anh Tưởng Năng Tiến trên VNTB về những hành vi ký sinh và tầm gởi của Việt cộng qua nhiều thập kỷ, cũng như những việc đình đám của chúng vào cuối tháng tư năm nay, [1] “Tôi chợt hiểu và liên tưởng ngay đến các ngọn tháp chuông ở điện Cẩm Linh mà tôi thấy trên báo chí Liên Xô, trên mỗi tháp cũng có gắn một ngôi sao, dấu hiệu của Cách Mạng. Chỉ tiếc khi nhìn ngôi sao trên đỉnh Tháp Rùa thì trí tưởng tượng của tôi về câu chuyện con rùa đòi thanh gươm của Lê Lợi không thể nào hoạt động được, nó tê cứng như con chuột bị con rắn thôi miên vậy.” (Phạm Xuân Đài. Hà Nội Trong Mắt Tôi, Nhà xuất bản Thế Kỷ, 1994)
Câu trích dẫn nằm trong đoạn văn phản ánh sự băn khoăn của Phạm Xuân Đài khi chứng kiến ngôi sao vàng được gắn trên đỉnh Tháp Rùa – một biểu tượng lịch sử của Hà Nội gắn liền với truyền thuyết vua Lê Lợi trả gươm thần.
Phạm Xuân Đài, tên thật là Phạm Phú Minh, là một nhà văn, nhà báo và nhà hoạt động văn hóa tiêu biểu của cộng đồng người Việt hải ngoại. Với gần ba thập niên cống hiến cho văn học và báo chí, ông đã để lại những dấu ấn đặc biệt không chỉ qua ngòi bút mà còn qua các hoạt động văn hóa giá trị.
Phạm Phú Minh sinh năm 1940 tại làng Đông Bàn, quận Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, một vùng đất nổi tiếng với truyền thống hiếu học và nhiều nhân tài. Tuổi thơ và thời niên thiếu của ông gắn liền với nhiều biến động lịch sử của đất nước.
Ông theo học trung học tại các trường danh tiếng lúc bấy giờ: Trần Quý Cáp (Hội An), Trương Vĩnh Ký và Chu Văn An (Sài Gòn). Sau khi tốt nghiệp trung học, ông tiếp tục học tại Đại Học Văn Khoa Sài Gòn và sau đó chuyển sang Sư Phạm ban Triết học tại Viện Đại Học Đà Lạt. Năm 1964, ông hoàn thành chương trình Sư Phạm, đánh dấu một bước quan trọng trong hành trình học vấn của mình.
Thời gian học tập của ông diễn ra trong bối cảnh đất nước đang có nhiều biến động, nhưng cũng chính giai đoạn này đã giúp hình thành nên nền tảng tri thức vững chắc và tư duy phê phán sắc bén mà sau này được thể hiện qua các tác phẩm của ông.
Sau khi tốt nghiệp, Phạm Phú Minh bắt đầu sự nghiệp của mình với nghề dạy học và tham gia các hoạt động thanh niên. Từ năm 1966, ông làm việc trong Chương Trình Phát Triển Sinh Hoạt Thanh Niên Học Đường (CPS) của Bộ Giáo Dục. Đây là giai đoạn ông tích cực đóng góp vào việc định hướng và phát triển hoạt động cho thanh niên học đường.
Năm 1973, ông được biệt phái sang Phủ Tổng Ủy Dân Vận, một vị trí cho thấy khả năng và uy tín của ông trong lĩnh vực giáo dục và công tác xã hội. Trong thời gian này, ông đã có cơ hội tiếp xúc với nhiều vấn đề xã hội và chính trị, từ đó hình thành nên cái nhìn sâu sắc về đất nước và con người Việt Nam mà sau này được phản ánh trong các tác phẩm văn học của ông.
Điều đáng chú ý là sự gắn kết của ông với dòng tư tưởng của nhà văn Nhất Linh (Nguyễn Tường Tam) và Tự Lực Văn Đoàn. Trong một tài liệu, có đề cập đến việc ông từng gặp gỡ và có liên hệ với các nhân vật trong hệ phái Nguyễn Tường Tam. Những ảnh hưởng này phần nào giải thích cho khuynh hướng tư tưởng và phong cách văn chương mà ông theo đuổi về sau.
Biến cố năm 1975 đã tạo nên một bước ngoặt lớn trong cuộc đời Phạm Phú Minh. Ông bị đưa đi “học tập cải tạo” tại các trại Long Thành, Thanh Cẩm (Thanh Hóa) và Xuân Lộc trong suốt 13 năm, từ 1975 đến 1988. Thời gian tù đày khắc nghiệt này đã trở thành nguồn tư liệu quý giá cho các tác phẩm sau này của ông, như được phản ánh trong một số bài viết về trải nghiệm trong trại cải tạo.
Trong một đoạn trích từ tác phẩm “Nét Xuân Sơn”, ông viết: “Tôi đã sống bảy năm trên vùng thượng du của tỉnh Thanh Hóa, bên bờ con sông Mã, và đã bảy mùa xuân chứng kiến những kỳ diệu của đất trời, núi sông và lòng mình. Đấy là một nơi hiểm trở, trại đóng ngay trên sườn núi trông xuống sông…”. Những trải nghiệm này đã góp phần hình thành nên cái nhìn sâu sắc và nhân văn của ông.
Cuối năm 1992, ông đi định cư tại Mỹ theo diện tị nạn. Tại đây, từ năm 1993 đến 2007, ông làm việc với tạp chí Thế Kỷ 21 trong vai trò Thư ký Tòa soạn, Chủ nhiệm và sau này là Chủ bút. Năm 2010, ông tiếp tục sự nghiệp báo chí với vị trí Chủ bút tạp chí online Diễn Đàn Thế Kỷ.
Tại hải ngoại, ông còn tham gia Hội Văn học Nghệ thuật Việt Mỹ từ năm 1993, góp phần vào các hoạt động văn hóa của cộng đồng người Việt tại Mỹ.
Phạm Xuân Đài lần đầu tiên xuất hiện trên báo chí hải ngoại vào cuối năm 1989 với bài viết “Hà Nội Trong Mắt Tôi” đăng trên báo Người Việt xuất bản ở Quận Cam, California. Đây là dấu mốc quan trọng đánh dấu sự khởi đầu của ông trong làng văn hải ngoại.
Sau đó, ông tiếp tục có nhiều bài viết được đăng trên các báo như Thế Kỷ 21, Người Việt, Phật Giáo Việt Nam… với các tác phẩm tiêu biểu như “Chùa Là Cái Thiện Của Làng”, “Chuyện Trong Quán Cà Phê”, “Kẻ Cuồng Sĩ Trong Vườn Cây”. Những bài viết này được đánh giá cao và được nhiều báo trích đăng lại.
Năm 1994, ông xuất bản tác phẩm đầu tiên “Hà Nội Trong Mắt Tôi” (tùy bút), một tác phẩm được đánh giá cao về tính nghị luận sâu sắc và cái nhìn tinh tế về Hà Nội. Phải đến 26 năm sau, năm 2020, ông mới cho ra mắt cuốn sách thứ hai mang tên “Đi, Đọc và Viết” (du ký, tùy bút, tạp bút), thể hiện tính cẩn trọng và chau chuốt trong sáng tác của một nhà văn dày dặn kinh nghiệm.
Bên cạnh vai trò nhà văn, Phạm Xuân Đài còn là một nhà báo có uy tín. Trong suốt thời gian dài làm việc tại tạp chí Thế Kỷ 21 và Diễn Đàn Thế Kỷ, ông đã có những đóng góp quan trọng cho báo chí Việt ngữ hải ngoại.
Phạm Xuân Đài được biết đến không chỉ là một nhà văn, nhà báo mà còn là một nhà hoạt động văn hóa nhiệt tình. Ông đã tổ chức hoặc tham gia tổ chức nhiều sự kiện văn hóa quan trọng của cộng đồng Việt Nam ở hải ngoại, bao gồm:
- Triển lãm và Hội thảo về Phạm Quỳnh (Ngày Phạm Quỳnh) năm 1999
- Hội thảo về Văn học Việt Nam tại hải ngoại năm 2007
- Triển lãm và Hội thảo về báo Phong Hóa Ngày Nay và Tự Lực Văn Đoàn năm 2013
- Hội thảo về Văn học Miền Nam năm 2014 tại Little Saigon, Nam California
Đặc biệt, ông đã thực hiện công trình số hóa toàn bộ tạp chí Bách Khoa, một dự án đồ sộ và có ý nghĩa lớn đối với việc bảo tồn tài liệu văn hóa Việt Nam. Để hoàn thành công trình này, ông thậm chí đã bán non bảo hiểm nhân thọ để có đủ chi phí trang trải. Đây là minh chứng cho tâm huyết và sự hy sinh của ông đối với sự nghiệp bảo tồn và phát triển văn hóa Việt.
Phong cách văn chương của Phạm Xuân Đài được đánh giá cao bởi sự trong sáng, uyển chuyển và tinh tế. Theo nhận xét của Nguyễn Đức Tùng: “Văn anh trong sáng, uyển chuyển, chút hài hước nhẹ nhàng, những mô tả chi tiết, khách quan, chính xác. Cái nhìn cuộc đời của anh dí dỏm, nhân hậu. Văn ấy giản dị mà lôi cuốn”.
Còn theo Trần Hồng Châu, Phạm Xuân Đài là “một con người trầm lặng, khiêm cung, ăn nói nhỏ nhẹ. Hình như toàn sức sống của ông đều dồn vào nội tâm. Trầm lặng của một mẫu người hoạt động, không phải chỉ có cái vỏ ngoài hoạt động, mà là để thể hiện thực sự”.
Đặc biệt, du ký của ông có nét riêng biệt: “Những chuyến viễn du của Phạm Xuân Đài đến Tây, qua Nga, thăm Tàu, tới Hòa Lan không chỉ là thăm thú đủ thứ danh lam thắng cảnh mà còn là cuộc du hành ngược về kỷ niệm, vừa rất riêng nhưng cũng lại rất chung. Mỗi một chút hiện tại kéo theo một mớ ngày xưa giăng mắc; mỗi một khung cảnh trước mắt gợi dậy những hình ảnh thân quen thời tuổi trẻ”.
Trong tùy bút và tạp bút, ông tìm kiếm mối tương quan giữa bản thân với hiện thực đời sống xung quanh, từ những chi tiết nhỏ nhặt của cuộc sống hàng ngày đến những vấn đề văn hóa, xã hội sâu sắc. Ông có khả năng khám phá những điều thú vị và ý nghĩa từ những sự việc tưởng chừng như bình thường, qua đó làm giàu thêm trải nghiệm sống của độc giả.
Phạm Xuân Đài có nhiều đóng góp quan trọng cho văn học Việt Nam hải ngoại. Từ những năm tháng khó khăn trong trại cải tạo đến cuộc sống tha hương nơi xứ người, ông luôn giữ vững niềm đam mê với văn chương và tâm huyết với việc bảo tồn, phát triển văn hóa Việt.
Qua những tác phẩm văn học, công việc báo chí và hoạt động văn hóa, ông đã trở thành một trong những gương mặt tiêu biểu của cộng đồng người Việt tại hải ngoại, đặc biệt là tại Nam California, Hoa Kỳ. Phong cách văn chương trong sáng, nhân văn và sâu sắc của ông đã để lại dấu ấn đặc biệt trong lòng độc giả và đồng nghiệp.
Nhà văn Phạm Xuân Đài không chỉ làm giàu thêm kho tàng văn học Việt Nam bằng những tác phẩm hay mà còn góp phần quan trọng vào việc gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa Việt Nam tại hải ngoại thông qua những dự án và sự kiện văn hóa có ý nghĩa. Đó là một cuộc đời và sự nghiệp đáng trân trọng và ngưỡng mộ.
—————
Nguồn:
[1] S.T.T.D Tưởng Năng Tiến. VNTB – Ký Sinh & Tầm Gửi. https://vietnamthoibao.org/vntb-ky-sinh-tam-gui-2/