Trần Dzạ Dzũng (ghi)
(VNTB) – Bình quân mỗi năm có xấp xỉ 10 cán bộ toà án các cấp bị xử lý kỷ luật, từ khiển trách đến xử lý bằng hình sự vì có liên quan đến tham nhũng, tiêu cực…
Ông Trần Văn Độ – cựu Phó chánh án Toà án nhân dân tối cao, Trưởng nhóm nghiên cứu về hoàn thiện thể chế pháp luật về phòng chống tham nhũng trong hệ thống toà án, đưa ra số liệu rằng bình quân mỗi năm có xấp xỉ 10 cán bộ toà án các cấp bị xử lý kỷ luật, từ khiển trách đến xử lý bằng hình sự vì có liên quan đến tham nhũng, tiêu cực.
Ông Độ cũng khẳng định, số liệu này chưa phản ánh đúng thực chất tiêu cực, tham nhũng trong hoạt động của toà án. Bởi lẽ trong hoạt động của toà án, từ tiếp nhận đơn khởi kiện hoặc yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự; xem xét, phân công thẩm phán phụ trách xét xử, giải quyết vụ việc dân sự, giải quyết vụ án quá hạn luật định; lập hồ sơ, thu thập chứng cứ và xét xử vụ án; áp dụng các biện pháp khẩn cấp, tạm thời… tất cả đều có nguy cơ cao xảy ra tham nhũng.
Ông Trần Văn Độ nêu thực tế: “Tham nhũng vặt, nhận tiền vặt của đương sự thì không thiếu, dù là vặt nhưng đều ảnh hưởng đến tính khách quan của quá trình xử lý, giải quyết vụ việc. Pháp luật của ta hiện nay chưa có những quy định xử lý, giám sát từ bên ngoài đối với hoạt động toà án, đặc biệt là giám sát của đương sự”.
Một luật sư làm việc tại Hội Bảo trợ tư pháp cho người nghèo Việt Nam, cho rằng, tham nhũng ở các cơ quan tư pháp nói chung và toà án nói riêng diễn ra ở hầu hết các khâu của quá trình tố tụng với những biểu hiện cụ thể.
“Tham nhũng trong hoạt động tư pháp thì xuất hiện hầu hết ở các giai đoạn tố tụng, trong xử lý các vụ việc, vụ án như chuyển đơn lòng vòng, không giải quyết dứt điểm và gây nên sự phức tạp kéo dài, ra quyết định thì không có căn cứ…” – vị luật sư này nhận định.
Theo tuyên truyền của cơ quan Tuyên giáo Trung ương thì tại Việt Nam, phòng, chống tham nhũng là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị được thể hiện xuyên suốt trong nhiều văn kiện của Đảng và chính sách của Nhà nước. Theo đó Luật Phòng, chống tham nhũng sửa đổi năm 2018 đã cụ thể hóa trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong phòng, chống tham nhũng; trong đó, cơ quan thanh tra, kiểm toán nhà nước, cơ quan điều tra, viện kiểm sát nhân dân, toà án nhân dân là những cơ quan được giao thực hiện chức năng phát hiện, xử lý tham nhũng.
Và theo cách hiểu như trên cho thấy tham nhũng trong hoạt động tư pháp là rất đáng ngại, nhưng dường như người đứng đầu cơ quan Trung ương về phòng chống tham nhũng là Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng vẫn chưa đưa ra được hướng xử trí nào phù hợp.
Ông Trần Ngọc Đường – cựu Phó chủ nhiệm văn phòng Quốc hội, nhận định, hệ thống tố tụng, các quy trình về điều tra, truy tố, xét xử có quan hệ chế ước lẫn nhau nhưng các chức danh tư pháp chưa được độc lập, việc họ tiếp xúc trực tiếp với luật sư, đương sự dễ tạo nên sự móc ngoặc, tiêu cực. Vì vậy, theo ông Trần Ngọc Đường, để hạn chế tiêu cực, tham nhũng trong hoạt động tư pháp của toà án cần có quy định thực sự độc lập giữa các bên.
“Điều phổ biến dẫn đến tiêu cực, tham nhũng là việc độc lập giữa thẩm phán, kiểm sát viên với đương sự trong các vụ án dân sự mà ở đây là luật sư, người đại diện. Do pháp luật của chúng ta chưa ngăn cách được một cách tuyệt đối mối quan hệ giữa cấp sơ thẩm với cấp phúc thẩm và giám đốc thẩm.
Sơ thẩm với phúc thẩm cũng có thể móc ngoặc với nhau không độc lập trong một bản án. Những người trong hội đồng xét xử với luật sư nếu tiếp xúc với nhau sẽ nảy sinh tiêu cực, tham nhũng do bàn bạc với nhau, do thoả thuận với nhau tìm những kẽ hở trong việc xây dựng hồ sơ mà dẫn đến tiêu cực, tham nhũng. Tôi cho rằng đó là hai điểm rất cơ bản mà cả luật tố tụng cũng như quy tắc đạo đức nghề nghiệp phải quy định thật chặt chẽ”, ông Trần Ngọc Đường phân tích.
“Dưới góc nhìn của hoạt động nghề nghiệp luật sư, chúng tôi cho rằng, nếu toà án chưa lấy kết quả tranh tụng tại toà để đưa ra phán quyết các bản án thì tiêu cực, tham nhũng vẫn có đất để tồn tại” – luật sư Trần Thành nhận xét và dẫn chứng bản án hình sự sơ thẩm mà tòa án cấp huyện ở tỉnh Long An đã tuyên với nhóm người ở Tịnh thất Bồng Lai/ Thiền Am Bên Bờ Vũ Trụ.
Về bề mặt, luật sư Trần Thành cho rằng tuy số vụ án tham nhũng, tiêu cực xảy ra trong hoạt động tư pháp được công khai cho thấy không nhiều so với các vụ án tham nhũng trong lĩnh vực kinh tế, nhưng tính chất, mức độ và hậu quả của nó rất nghiêm trọng.
Bởi vì chủ thể của loại tội phạm này là những người được giao nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống tội phạm. Hành vi của họ đã trực tiếp xâm phạm đến quyền con người, dẫn đến bỏ lọt tội phạm và làm oan người vô tội, gây ảnh hưởng đến uy tín của các cơ quan bảo vệ pháp luật, làm suy giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, ảnh hưởng đến sự nghiêm minh của pháp luật.