Thạch Lam Trần (VNTB/WSJ) Bằng án tù treo và xóa tên luật sư – luật sư nhân quyền nổi tiếng Pu Zhiqiang, Bắc Kinh dường như đang gửi một cảnh báo nghiêm khắc tới các luật sư và người dân Trung Quốc, những người lên tiếng chống lại chính sách của Đảng Cộng sản. Trừng phạt Pu nên được xem xét trong bối cảnh lo ngại về tình trạng bất ổn gia tăng, phương tiện truyền thông xã hội trở nên mạnh mẽ, và sự hấp dẫn của giá trị phương Tây. Với không khí chính trị hiện tại, việc đề cập thẳng thắn đến những mối đe dọa của thể chế, chỉ trích mặt trái của chế độ nhắc nhở chính quyền đang bị thách thức.
Pu bị kết án vào ngày 22 tháng 12, dựa theo điều luật mơ hồ, “kích động hận thù dân tộc.” Việc áp tội lần này của Bắc Kinh dựa vào 7 bài viết mà u viết trên trang microblog weibo. Tòa án áp đưa ra ba năm tù giam, nhưng sau đó bị đình chỉ, và vị luật sư nhân quyền đã được hưởng án treo. Tuy nhiên, bất kỳ hoạt động chính trị nà cũng khiến Pu trở vào tù theo cách dễ dàng nhất. Đồng thời, Bắc Kinh cũng tuyên bố xóa chức danh luật sư của Pu vĩnh viễn.
Với cách bịt miệng này, giúp Bắc Kinh tránh được sự chỉ trích trong và ngoài nước, và theo một cách nào đó, ông sẽ được đưa sang nước ngoài an trú. Đồng thời, Bắc Kinh vẫn tiếp tục đàn áp các luật sư nhân quyền, và chứng minh rằng các luật sư khác cũng sẽ có nguy cơ như Pu.
Chính quyền cũng đã có những bước đi khác để hạn chế hoạt động của luật sư. Điều 309 của Luật hình sự sửa đổi vào đầu năm nay với ngôn ngữ mơ hồ sẽ trừng phạt bất kỳ ai “xúc phạm, phỉ báng hoặc đe dọa” viên chức tư pháp, và “tham gia vào các hành vi nghiêm trọng khác để phá vỡ trật tự tòa án.” Ngoài ra, một đề xuất gây tranh cãi được thực hiện để xếp hạng các luật sư, và căn cứ vào vị trí xếp hạng, họ sẽ được phép tham gia các vụ án ở tòa án cấp cao.
Bắc Kinh cũng tìm kiểm soát đời sống người dân bằng viêc “Xây dựng một hệ thống tín dụng xã hội” để thu thập thong tin “cá nhân, sở thích, bạn bè, lẫn tài chính” của một người.
Trong kế hoạch 5 năm, cũng đề cập đến một “hệ thống dịch vụ tâm lý xã hội.” Đó là hệ thống có thể khai thác dữ liệu tín dụng được thu thập bởi các công ty thương mại điện tử của Trung Quốc.
Động cơ đằng sau việc thu thập dữ liệu có thể không hoàn toàn chính trị. Người đứng đầu Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc đã cho biết rằng một hệ thống như vậy là cần thiết ở Trung Quốc để hạn chế các hành động gây hại của người dân, liên quan đến’cuộc khủng hoảng hiện nay về mặt giá trị xã hội.’
Nhưng vẫn còn quá sớm để tưởng tượng hệ thống sẽ hoạt động như thế nào, cho đến năm 2020 – năm hệ thống được thiết lập hoàn chỉnh.
Trong khi chờ đợi, việc chính quyền Bắc Kinh tìm cách dập tắt các tiếng nói vì cho đó là mối đe dọa như Pu Zhiqiang là một thách thức rõ ràng đối với tự do ngôn luận.
* Tác giả là Stanley Lubman, một chuyên gia lâu năm về luật pháp Trung Quốc.