Phan Quang Trong
(VNTB) – Có rất ít khả năng họ Tập sẽ chấm dứt chính sách zero-Covid và bất kỳ sự nới lỏng nào cũng thực hiện một cách thận trọng và dần dần.
Có lẽ nhiều người khá bất ngờ trước các cuộc biểu tình đang nổ ra tại Trung Cộng. Trong nhiều năm nay Trung Cộng kiểm soát nghiêm nhặt các hoạt động chống đối từ người dân và kiên quyết chặn đứng mọi cuộc biểu tình có tổ chức, nhưng lần này nhà cầm quyền Trung Cộng ban đầu xem ra lúng túng vì không thể ngờ một tai nạn xảy ra tại miền viễn tây Tân Cương đã gây ra làn sóng bất mãn lan rộng ra cả nước.
Cuộc biểu tình đầu tiên bắt đầu từ một vụ hỏa hoạn gây chết người vào thứ Năm ngày 24 tháng 11, tại Urumqi, thủ phủ của Tân Cương. Vụ cháy đã làm chết ít nhất 10 người và làm bị thương 9 người trong khu chung cư dẫn đến sự phẫn nộ của công chúng sau khi thấy các biện pháp phong tỏa đã khiến lính cứu hỏa không vào kịp để dập tắt ngọn lửa. Theo báo Foreign Policy, con số người chết có thể lên đến 40.
Lực lượng cảnh sát công an đã nhanh chóng trấn áp các cuộc biểu tình khi thấy lan rộng ra khắp nơi. Cảnh sát cơ động đuợc điều đến các địa điểm biểu tình quan trọng và công an mạng đang thắt chặt và kiểm duyệt các hoạt động trực tuyến không cho người dân chia sẻ hình ảnh các cuộc biểu tình. Vào thứ Ba, các quan chức y tế cao cấp đã thừa nhận tác động tiêu cực của chính sách zero-Covid và cam kết “giảm thiểu sự bất tiện” cho công chúng bằng cách dỡ bỏ lệnh phong tỏa “càng nhanh càng tốt” sau khi dịch bệnh bùng phát.
Tuy nhiên, những hưá hẹn của nhà cầm quyền không đủ để xoa dịu người biểu tình. Đám đông đã xuống đường ở một số thành phố lớn và trong các khuôn viên đại học yêu cầu nhà cầm quyền chấm dứt lệnh phong tỏa. Khi số lượng người biểu tình tăng lên như chúng ta thấy trong một số video, sự bất bình của người biểu tình cũng có vẻ gia tăng, thậm chí một số còn kêu gọi truất phế nhà lãnh đạo Trung Cộng Tập Cận Bình – người trong gần ba năm qua đã trực tiếp giám sát chiến lược zero-Covid.
Mức độ lần này cũng như sự bất mãn lan rộng trên cả nước khiến chúng ta liên tưởng đến cuộc biểu tình của sinh viên tại Thiên An Môn 1989 dẫn đến cuộc đàn áp đẫm máu của nhà cầm quyền Trung Cộng. Tại Tân Cương cuộc biểu tình cho thấy người dân bất mãn về chính sách phong tỏa để phòng chống Covid, các cuộc biểu tình sau đó lại Bắc Kinh và Thượng Hải đi xa hơn lên tiếng phản đối chính sách bưng bít thông tin và đòi hỏi quyền biểu đạt. Trong vài trường hợp có chỗ còn đòi hạ bệ cả ông Tập và Đảng Cộng sản tại Hoa Lục, đây là điều nhà cầm quyền lo ngại nhất và họ sẵn sàng dùng lực lượng an ninh để dập tắt.
Nhà cầm quyền Trung Cộng rất giỏi về việc cai trị người dân của họ nhất là tại vùng Tân Cương nơi nhà cầm quyền trong nhiều năm qua đã cố gắng thuần hóa người Trung Hoa theo đạo Hồi này. Nhưng cho dù họ dùng các thủ đoạn dã man thế nào, khi người dân bị đẩy đến đường cùng sẽ có lúc họ phản ứng, điều đặc biệt là chỉ trong vòng mấy ngày sự bất mãn từ Tân Cương đã lan rộng ra cả nước.
Tại Urumqi nơi xảy ra vụ hoả hoạn châm ngòi cho các cuộc xuống đường người dân đã bị phong tỏa hơn 100 ngày không thể rời khỏi khu vực cư ngụ và nhiều người buộc phải ở nhà. Trở lại cuộc biểu tình đầu tiên vào thứ Sáu, các video cho thấy cư dân Urumqi tuần hành đến một tòa nhà chính phủ và hô vang các khẩu hiệu yêu cầu kết thúc phong tỏa. Sáng hôm sau, chính quyền địa phương cho biết họ sẽ dỡ bỏ phong tỏa theo từng giai đoạn nhưng lại không đưa ra một thời khoá biểu rõ ràng để giải quyết các yêu sách của người dân. Các lời hưá suông đã không dập tắt được cơn phẫn nộ của công chúng và các cuộc biểu tình sau đó lan nhanh chóng ra ngoài Tân Cương, cư dân ở các thành phố và trường đại học tại nhiều nơi cũng xuống đường. Hàng nghìn người đã tham gia các cuộc biểu tình tại các thành phố lớn từ Hotan ở vùng viễn tây đến Bắc Kinh và vùng cực đông như Thượng Hải ̣ Đây là một thách thức chưa từng có đối với chiến lược Zero-Covid của Ông Tập Cận Bình.
Ngoài những khó khăn do chiến lược zero-Covid, tháng giêng năm nay, Quỹ Tiền tệ Quốc tế cho biết mức tăng trưởng kinh tế của Trung Cộng rớt từ 5.6% xuống 4.8% và còn chỉ ra chiến lược zero-Covid là nguyên nhân ảnh hưởng trực tiếp đến kinh tế. Tổ chức Eurasia Group đã liệt kê chính sách zero-Covid của Trung Cộng chính là rủi ro hàng đầu cho năm 2022.
Tuy chiến lược zero-Covid chưa chứng tỏ là sẽ thành công ở Trung Cộng, các nhà lãnh đạo của họ vẫn quyết tâm theo đuổi. Vì vậy, họ tìm đủ mọi cách để dập tắt các tiếng nói phản biện của các chuyên gia y tế công cộng ủng hộ việc dỡ bỏ các biện pháp kiểm soát nghiêm nhặt. Lý do Bắc Kinh gắn bó với chiến lược này là vì họ Tập đã đầu tư rất nhiều vốn chính trị vào nó. Chiến lược zero-Covid còn được thêu dệt như một thành công vượt bực của Đảng. Thêm một điểm nữa gián tiếp dẫn đến sự bất mãn trong dân là tại đại hội Đảng lần thứ 20, họ Tập bất chấp nguyên tắc đã tiếp tục giữ vai trò lãnh đạo đảng và nhà nước.
Như vậy, chính sách zero-Covid dẫn đến các hậu quả khó khăn về kinh tế và việc họ Tập tiếp tục lãnh đạo nhà nước và xem như sẽ tiếp tục chính sách zero-Covid đã đẩy người dân vào thế phải lên tiếng để đòi hỏi nhà cầm quyền có một chính sách hiệu quả hơn trong việc đối đầu với dịch Covid.
Chính sách zero-Covid đã được một số các nước Á Châu dùng và đem lại kết quả khả quan như Đài Loan, Nam Hàn, và Tân Tây Lan nhưng Trung Cộng với dân số 1.41 tỉ thì việc phong tỏa theo chính sách zero-Covid quả thật không dễ dàng chưa kể những hậu quả tai hại cho kinh tế. Tuy nhiên họ Tập và nhà cầm quyền vẫn kiên trì theo đuổi chính sách này và xem như chưa có giải pháp nào khả dĩ hơn chính sách phong tỏa đã và đang gây nên làn sóng bất mãn từ người dân.
Lý do thứ nhất là tính tự cao! Ông Tập Cận Bình từng tự hào về chiến lược phòng chống Covid của ông và kiên trì với chiến lược zero-COVID bằng cách sử dụng các biện pháp phong tỏa, xét nghiệm hàng loạt và ngay cả đóng cửa biên giới và hạn chế tối đa việc đi lại của người dân.
Điểm thứ hai là việc bãi bỏ lệnh phong tỏa để sống chung với Covid sẽ tạo ra những vấn nạn khác. Các học giả từ Đại học Bắc Kinh ước tính sẽ có ít nhất 630.000 ca nhiễm và 22.000 ca nặng mỗi ngày nếu Trung Cộng đi theo chính sách ‘mở cửa’ như các nước phương Tây. Mở cửa theo tính toán của họ sẽ đưa con số tử vong hàng ngày lên tới hàng ngàn. Số lượng ca bệnh Covid sẽ đẩy hệ thống y tế công cộng vốn còn yếu kém của Trung Cộng đi đến chỗ quá tải.
Thêm một yếu kém trong chiến lược zero-Covid là nhà cầm quyền Trung Cộng bị đẩy vào thế bị động trước các đợt bùng phát những biến thể Covid mới. Như khi biến thể Omicron xuất hiện, các chính phủ theo đuổi chính sách zero-Covid, như Nam Hàn, Đài Loan, Tân Tây Lan đã chuẩn bị và quản lý các đợt bùng phát bằng vác-xin từ Tây phương. Vì tự ái không muốn dùng vắc-xin của phương Tây, chiến lược zero-Covid của họ Tập lại không xem đây như một giải pháp tốt cho họ.
Một nhà dịch tễ học hàng đầu của Trung Cộng gần đây đã ám chỉ các quan chức y tế đang cân nhắc một số điều chỉnh đối với chính sách zero-Covid, nhưng hiện tại có rất ít dấu hiệu cho thấy Bắc Kinh đang chuẩn bị cho phép mở cửa hoàn toàn để sống chung với Covid. Một điều may ra khiến họ Tập thay đối cách đối phó với Covid là tung ra thành công vắc-xin nội hóa theo công thức mRNA vào cuối năm với hy vọng giảm thiểu các ca nhiễm. Cho đến nay Bắc Kinh vẫn từ chối dùng các vắc-xin do phương Tây sản xuất và chứng minh có hiệu quả, mặc dù họ đã cho bệnh nhân Covid dùng Paxlovid của Pfizer. Nếu có bãi bỏ phong tỏa họ cũng sẽ bãi bỏ dần dần từng phần một.
Một hướng đi khác là họ Tập vẫn tiếp tục chính sách zero-Covid, mặc dù có thể đưa đến suy thoái kinh tế và dẫn đến các rủi ro chính trị cho cho ông ta. Một điều khiến họ Tập tiếp tục chiến lược zero-Covid là vẫn còn đa số người dân Lục Địa ủng hộ các chính sách của nhà cầm quyền. Theo cuộc thăm dò độc lập Edelman năm 2022, dân Hoa Lục tin vào chính phủ tăng 9% đạt tỉ số 91% và vào các cơ quan y tế 12% đạt tỉ số 93%. Kết quả này phù hợp với một nghiên cứu của trường đại học California San Diego trong năm 2020, việc người dân còn ủng hộ chính sách zero-Covid có thể là lý do khác khiến họ Tập sẽ kiên trì đi theo chính sách này trong một thời gian nữa.
Nếu dùng con số tử vong do Covid gây ra tại Hoa Kỳ là 900,000 nhân mạng, họ Tập có thêm lý do là chiến lược zero Covid đã ngăn chặn được ít nhất 4 triệu hay thậm chí cả 10 triệu nhân mạng trong số 1.41 tỉ người Hoa Lục. Điều này có nghĩa là Bắc Kinh sẽ không nới lỏng chiến lược zero-Covid cho đến khi họ cảm thấy an toàn hoặc vì tuyệt vọng và không còn chọn lựa nào khác.
Vì còn được đa số người dân Hoa Lục ủng hộ chiến lược zero-Covid và không muốn các cuộc biểu tình tiếp tục gia tăng tạo nhiều rủi ro chính trị, ông Tập Cẩm Bình chắc chắn sẽ dùng mọi biện pháp để ngăn chặn người dân xuống đường cũng như phát tán các hình ảnh thông tin thất lợi.
Nhìn lại hình ảnh và theo dõi tin tức trong tuần qua, ban đầu thì lực lượng cảnh sát có vẻ như không chắc chắn phải đối phó thế nào với các cuộc biểu tình, nhưng họ luôn nhanh chóng tìm mọi cách để giải tán đám đông. Cách đối phó cũng khác nhau tùy theo thành phố nhất là tại những TP lớn có mặt nhiều hãng thông tấn ngoại quốc. Tính đến đêm thứ Hai, các biện pháp đàn áp dường như đã giúp giảm mức độ nghiêm trọng. Chắc chắn sau này họ sẽ bắt giữ một số người biểu tình nhờ sử dụng mạng lưới giám sát họ đã có sẵn để xác định cá nhân cũng như vai trò của họ trong những cuộc biểu tình. Nếu các cuộc biểu tình còn tiếp tục, phản ứng của nhà cầm quyền Trung Cộng có thể sẽ rất nặng tay, bao gồm cả việc dùng lực lượng cảnh sát vũ trang là lực lượng bán quân sự của Trung Cộng. Đây là lực lượng đã giúp dập tắt các cuộc biểu tình ở Tân Cương và Tây Tạng.
Tuy nhiên, nhà cầm quyền cũng phải tính đến việc một cuộc đàn áp nặng tay có nguy cơ gây ra nhiều cuộc biểu tình hơn ở những nơi khác và các biện pháp như trục xuất hoặc trừng phạt cũng có phản ứng tương tự. Hơn nữa trong lần này, nhiều người tham gia cuộc biểu tình là những người trẻ tuổi khá giả, có học, sống ở các đô thị. Nếu tình hình không thể kiểm soát, sự phản đối kịch liệt của công chúng sẽ tạo ra khủng hoảng chính trị cho Tập Cận Bình. Nhưng điều này cũng khó xảy ra, vì chiến lược zero-Covid vẫn còn được nhiều dân chúng ủng hộ và một lập luận đáng tin cậy là ít nhất là cho đến bây giờ chiến lược zero-Covid có nhiều ưu điểm hơn nhược điểm. Trong mọi trường hợp, có rất ít khả năng họ Tập sẽ chấm dứt chính sách zero-Covid và bất kỳ sự nới lỏng nào cũng thực hiện một cách thận trọng và dần dần. Hiện nay, nhà cầm quyền tại nhiều nơi đã nới lỏng việc thử Covid tuyệt đối như trước đây. Họ Tập đang tuỳ cơ ứng biến kiểm soát cuộc biểu tình không để gây nên những bất ổn chính trị.