VNTB – Tựu trường nhưng chưa khai giảng

Huỳnh Liên

(VNTB) – “Tựu trường” là vào học luôn, còn “lễ khai giảng” là nhằm phù hợp với định hướng cổ động chính trị 

Hà Nội và Sài Gòn đã tựu trường cho niên học 2022 – 2023 từ ngày 22-8-2022.

Việc khai giảng năm học mới sẽ bắt đầu vào ngày 5-9-2022 trên toàn quốc.

Giải thích cho chuyện vì sao cần tựu trường trước khai giảng, phía quản lý nhà nước nói rằng, “2 tuần học dự bị không chỉ giúp các em củng cố lại kiến thức mà còn trang bị thêm nhiều kỹ năng cần thiết giúp các em tự tin bước vào năm học mới”.

Một thầy giáo bậc đại học kể rằng trong một giờ “Thực hành tiếng Việt”, mấy sinh viên lớp Ngôn ngữ có hỏi ông: “Thưa thầy, chúng em hay nghe nói đến các từ: ngày khai trường, ngày tựu trường, với nghĩa là “ngày đến trường vào năm học mới”. Chúng em muốn hỏi hai từ “khai” và “tựu” này có gì khác nhau không? Còn từ khai giảng, chúng em được nhiều người giải thích, nghĩa của từ này là “ngày bắt đầu công việc giảng dạy (ở nhà trường)”. Vậy thưa thầy, tại sao không có từ khai học (bắt đầu công việc học tập) vì giảng dạy chỉ là một mặt trong hai hoạt động chính yếu ở trường (là dạy và học)?”.

Người thầy này đã giảng đại khái vầy: Tất cả các từ mà các bạn sinh viên vừa dẫn như khai trường, khai giảng, khai học, tựu trường đều là từ Hán – Việt, cùng nằm trong một trường nghĩa liên quan tới “nhà trường” nói chung. Mỗi một từ lại được hình thành từ các thành tố ghép lại và dĩ nhiên, ngữ nghĩa gốc của chúng là khác nhau.

Khai, có nghĩa là “mở, mở đầu”. Nghĩa này ta thường gặp trong các từ, như: khai bút, như viết hoặc vẽ lần đầu tiên vào dịp đầu năm – khai bút đầu xuân; khai hoả, với hoả là lửa, khai hoả tức bắt đầu nổ súng; khai mạc, với mạc ở đây là màn, khai mạc, tức là bắt đầu, mở đầu cho hội nghị, cuộc thi, hội diễn…;

Khai trường, với trường được hiểu là nơi tụ họp có 2 nghĩa: Thứ nhất, bắt đầu mở một công trường – nghĩa này quá cũ, giờ ít dùng;

Thứ hai, bắt đầu năm học mới ở nhà trường, thường sau đợt nghỉ hè. Ở miền Nam sau tháng 4-1975, các trường học đều có một quy định là phải nhắc học trò về chuyện “Bác Hồ đã có bức thư gửi toàn thể các em học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam độc lập”.

Khai trường cũng gần nghĩa với tựu trường – tựu là tới, tựu trường: học sinh tập trung tại trường vào đầu năm học…. Bình thường, có thể nói: ‘chúng mình gặp nhau vào ngày khai trường’; hay ‘đợi đến ngày tựu trường, chúng mình sẽ gặp nhau…’.

Tuy nhiên, hiện nay mọi người ít dùng các từ khai trường, tựu trường mà thay vào đó là từ khai giảng. Ví dụ: Lễ khai giảng năm học mới; Trường tổ chức khai giảng muộn hơn 1 tuần; Buổi khai giảng rất long trọng…

Giảng, với nghĩa là “giảng dạy” và nghĩa gốc của khai giảng là “bắt đầu công việc giảng dạy”. Tất nhiên, tại các môi trường học đường, giảng dạy mới chỉ là một mặt, một phần việc là dạy do các giáo viên đảm nhiệm. Phần việc khác là học tập, lại thuộc về phía học sinh, cũng rất quan trọng. Vậy có khai giảng, hiển nhiên phải có từ khai học, tức bắt đầu học tập. Hai cặp từ này có 1 thành tố chung là khai, 1 thành tố trái nghĩa là giảng/ học, và nếu thế thì sẽ thành một “cặp đôi hoàn hảo”.

Tuy nhiên, khai học là một từ cũ, ít dùng và gần như không còn được sử dụng trong giao tiếp hiện nay. Chính vì vậy mà khai giảng trở thành từ đại diện, “gánh” luôn nhiệm vụ thể hiện một nghĩa chung là “bắt đầu, mở đầu một năm học, một khoá học”.

Nói đến khai giảng là mọi người, từ giáo viên, học sinh đến các bậc phụ huynh đều biết phải chuẩn bị những gì cho ngày mở đầu năm học. Cũng bởi, ngày xưa, tựu trường chỉ có nghĩa là “ngày học sinh đến trường”, còn khai trường là “ngày bắt đầu mở cửa trường sau đợt nghỉ hè, kết thúc năm học cũ”. Học sinh tựu trường, dự khai trường sau đó giải tán, phải một vài ngày, hoặc một thời gian sau mới tập trung trở lại và vào học chính khoá.

Bây giờ, thì “tựu trường” là vào học luôn, còn “lễ khai giảng” là nhằm phù hợp với định hướng cổ động chính trị từ điều gọi là “Bác Hồ đã có bức thư gửi toàn thể các em học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam độc lập”.