Hoàng Lộc
(VNTB) – Thuở nhỏ, cứ đến ngày 25 tháng chạp là tôi theo ba ra nghĩa trang gia tộc để giẫy cỏ mả, ba nói là dọn dẹp sửa sang “nhà cửa” cho ông bà đón tết.
Những hồi ức của bốn, năm chục năm về trước bỗng nhiên ùa về trong sáng nay, bên tách trà còn nóng và ngoài sân những nụ mai vàng đang chớm nở trong nắng vàng tươi. Nó làm tôi sống lại nhiều kỷ niệm ngày Tết của tuổi thơ vốn nằm sâu trong tâm khảm.
Ở quê tôi, sau ngày rằm tháng Chạp, nhiều gia đình và dòng họ tất bật chuẩn bị cho nhiệm vụ thiêng liêng này: giẫy mả. Nhà ngoại tôi giẫy mả ngày mười sáu tháng Chạp, còn bên nội đi giẫy mả ngày hai mươi lăm Tết. Hồi nhỏ, tôi tham gia giẫy mà cả hai bên nội, ngoại trong niềm thành kính và hân hoan khó tả! Khác với bây giờ, tuổi con nít chẳng phải lo toan nghĩ ngợi gì nhiều!
Lúc ông nội tôi còn sống và kể cả những năm sau khi ông mất, việc giẫy mả cuối năm được gia đình chuẩn bị chu đáo. Lúc ông còn, ba tôi và các bác tuân thủ theo sự hướng dẫn của ông. Ngày đó, mọi người thức sớm, tụ tập chừng bốn giờ sáng để đi. Chiều hôm trước, ông nội đã mua sẵn chổi, vôi và gói ghém dao, cuốc, xẻng ở một góc nhà.
Ông thức sớm, pha bình trà nóng rồi lấy gói thèo lèo, ít vàng mã, nhang, cái đèn hột vịt bỏ vào cái giỏ nhựa cẩn thận. Ba tôi chở ông đi trước bằng xe máy. Ông giữ chặt cái giỏ đựng đồ cúng này. Các bác và mấy anh em tôi chạy theo sau, kẻ vác cuốc xẻng, người cầm dao, chổi, bột vôi, bông cỏ.
Cho đến giờ, tôi còn nhớ rõ đó là mảnh đất nằm phía sau bệnh viện huyện, muốn đến phải đi qua hàng dừa một đỗi. Mảnh đất này rậm rạp, đồng thời có trên ba chục cái mả bằng đất lẫn xi măng nằm theo từng cụm. Mỗi gia đình có nhiệm vụ chăm sóc phần mả tổ tiên, họ hàng của họ.
Đồng thời, theo tôi nghĩ, chắc cả năm mới có người đến thăm nom, quét dọn mồ mả ở đây. Lúc này, mặt trời mới hé, hơi sương vẫn còn đọng trên cỏ cây, không khí lành lạnh. Đầu tiên, cả nhà bắt tay vào việc dọn cỏ bằng dao, giẫy gốc cây dại bằng cuốc và xẻng xung quanh những phần mả thân tộc. Sau đó, mấy anh em chúng tôi mang cái thùng đến cái ao kề bên xách nước lên để rửa sạch các phần mả.
Bác Năm tôi hòa vôi với nước rồi mọi người lấy bông cỏ lau quét vôi, nhờ đó nấm mả trắng tinh. Lúc này, ông nội bày lễ vật chuẩn bị sẵn ở ngôi mả lớn nhất, đó là ngôi mả của bà cố, theo lời ông kể lại.
Ông thành kính đốt ba cây nhang khấn vái. Hình ảnh mái tóc lốm đốm bạc và mình mặc cái áo gió phai màu của ông trong buổi sớm chớm lạnh cuối năm làm tôi nhớ mãi. Lần nào cũng vậy, cúng xong, ông lấy tay chỉ cho mấy anh em danh tánh các phần mả để chúng tôi nhớ rõ.
Ông hay nhắc với anh em chúng tôi: “Mai mốt tao chết sợ tụi bây quên mồ mả ông bà!”.
Cuối cùng, đoàn đi quét mả chia nhau ăn mấy cục thèo lèo, đốt ít vàng mã rồi đi về trong cái nắng hửng cùng cảnh nhộn nhịp của chợ Tết cuối năm.
Hoàn tất việc quét mả xong, chúng tôi nhanh chóng quay về nhà lo chuẩn bị lo cúng giỗ bà nội. Ngày nay, lề lối xưa vẫn giữ và không có gì khác. Chỉ khác là công việc này hầu hết do chúng tôi đảm nhiệm.
Khác với bên nhà nội, giẫy mả bên nhà ngoại thì đông đúc và vui hơn. Ngày mười sáu tháng Chạp là ngày quét mộ của họ hàng nhà ông ngoại. Các anh em của ông đã mất từ lâu, nên ông là người đứng đầu cả họ. Nhiều con cháu của ông từ vùng quê An Hiệp hay tận bên Thạnh Phú đi đò sang thị trấn Ba Tri trước đó một ngày để chuẩn bị.
Bác Sáu Tới gái gánh trên vai lủng lẳng hai thúng bánh tét đến nhà ngoại để cúng ông bà ngày giẫy mả. Bánh tét nước tro gói rất ngon mà tôi sau này ít được ăn lại! Tội nghiệp bác Sáu, nhà chẳng khá giả gì mà vẫn gói bánh đều đặn, đi đò vượt sông gánh sang Ba Tri.
Tối hôm trước, cả họ hàng quây quần uống trà, ăn mứt và bánh phồng nói chuyện, thăm hỏi rôm rả và bàn việc ngày mai đi quét mả thật sớm. Đêm đó, tôi thường ngủ lại nhà ngoại để tháp tùng theo đoàn. Ông ngoại tôi thức sớm, mới ba giờ đã dậy pha trà rồi thắp nhang, sau đó kiểm tra dụng cụ cuốc, xẻng, dao, đồ cúng mang đi quét mả.
Lúc này, mọi người lục đục thức giấc. Chừng bốn giờ sáng, tất cả đã ra khỏi nhà. Lúc này, trời vẫn còn tối mịt, người này chở người kia trên chiếc xe đạp cót két, vai vác thêm cuốc, xẻng.
Quê ông ngoại tôi ở xã An Bình Tây nên đoàn đi khá xa, mất cả tiếng đồng hồ mới đến. Mảnh đất nằm giữa đồng, rất nhiều ngôi mả đắp bằng đất và xung quanh cỏ mọc rậm rạp. Mọi người hì hục dọn cỏ dại cùng những lùm cây rậm rạp. Sau đó, mấy cậu, dượng tôi móc đất bùn dưới ao đắp xung quanh phần mả cho chắc chắn và phía trên cho đầy đặn để tránh bị sụp.
Ông ngoại tôi hay nói để mồ mả ông bà sụp lún thì con cháu làm ăn không khấm khá nổi.
Đến chín, mười giờ sáng, nhiệm vụ của con cháu đối với tổ tiên mới hoàn tất. Lúc này, ai cũng thấm mệt, mồ hôi đổ lã chã trên mặt và thấm ướt mem vào áo. Ông ngoại tôi đốt nhang ở phần mả bà cố rồi chia cho con cháu mỗi người một cây nhang để đốt các phần mả khác trong khu đất.
Nhìn kỹ, các ngôi mả hoàn toàn sạch sẽ, không còn cảnh cỏ dại và dây leo um tùm như trước. Sau đó, mọi người chia nhau miếng bánh, viên thèo lèo rồi đạp xe về nhà.
Ở nhà, thức ăn đã dọn sẵn trên bàn thờ. Ông ngoại tôi tắm rửa sạch sẽ và thắp nhang khấn vái bàn thờ tổ tiên. Nhang gần tàn, mọi người cùng ngồi vào bàn để ăn bữa cơm đoàn viên họ hàng.
Những năm cuối đời, ông ngoại không thể đi quét mả cùng con cháu, nhưng vẫn nhắc nhở cẩn thận và luôn ngồi ở nhà đợi đoàn đi về để ăn bữa cơm sum họp. Ngày này, ông rất vui, nhất là con cháu ở xa tụ tập về đông đủ. Giờ đây, thay ông là cậu Sáu tôi đứng ra tổ chức, dẫn đầu đoàn đi giẫy mả ông bà.
Đặc biệt, chiều ngày hai mươi lăm Tết, ở quê tôi còn có tục nhiều vị cao niên hướng dẫn cánh đàn ông trong xóm, ấp mang cuốc, xẻng đi quét dọn, đắp đất những ngôi mả chưa được con cháu thăm nom, cúng kiếng. Nhờ vậy, vong hồn bớt quạnh quẽ và buồn bã vì tủi thân lúc năm hết Tết đến. Người ta gọi đây là giẫy mả thí.
Phong tục giẫy mả ở quê tôi đến giờ vẫn còn giữ gìn theo nếp xưa truyền lại. Giá trị nổi bật của phong tục này là sự gắn kết giữa con người với gia đình, họ hàng và quê hương bản quán. Ngoài ra, con người trước khi ăn Tết, vui vầy để sum họp gia đình thì phải làm tròn trách nhiệm thiêng liêng với tổ tiên của mình, mồ mả các cụ phải được dọn dẹp và chăm sóc chu đáo, cẩn thận.
Những ký ức về tục giẫy mả ở quê trong tôi vẫn còn tươi nguyên! Nó lắng đọng như những hạt phù sa để bồi đắp cho những kỷ niệm đẹp về Tết của tuổi thơ ở một miền quê yên bình, con người nhân hậu, nghĩa tình đậm đà.