Vũ Quốc Ngữ dịch
(VNTB) – Các công cụ kiểm soát của Đảng Cộng sản trở nên hữu hiệu trong đối phó với căn bệnh virus nguy hiểm
Khi nhà tư vấn kinh tế Raymond Mallon có trụ sở tại Hà Nội trở về Việt Nam sau chuyến đi nước ngoài vào cuối tháng 3, ngay lập tức ông bị công an địa phương nhắn tin hỏi thăm sức khỏe. Việt Nam là một quốc gia không chỉ biết bạn sống ở đâu mà còn biết khi nào bạn đi xa và số điện thoại di động của bạn.
Mức độ kiểm soát quan trọng vì Việt Nam đã được ca ngợi rộng rãi về thành công trong việc đối phó với COVID-19. Kể từ ngày 12/5, theo thống kê chính thức của chính phủ, nước này không có trường hợp tử vong do vi-rút và chỉ giới hạn nhiễm bệnh ở mức 288 người, mặc dù là quốc gia nằm sát Trung Quốc và là điểm đến của du khách Hoa Lục trong kỳ nghỉ phổ biến vào mùa xuân, khi coronavirus lần đầu tiên bùng phát ở thành phố Vũ Hán của Trung Quốc. Điều này đã khiến nhiều nhà quan sát cho rằng chiến lược kiểm soát đại dịch của đất nước này có thể là mô hình để các quốc gia khác sao chép, đặc biệt là đối với các nước đang phát triển. Nhưng điều đó khó có thể thành công vì rất ít quốc gia khác có, hoặc muốn có, các cấu trúc kiểm soát của Việt Nam.
Todd Pollack, giám đốc y tế của Hiệp hội vì Sự tiến bộ y tế tại Việt Nam và là chuyên gia về bệnh truyền nhiễm, cho rằng sự thành công của Việt Nam gắn liền với ba yếu tố: dân số tương đối trẻ (chỉ 12% người Việt Nam trên 60 tuổi, so với 22% ở Vương quốc Anh); kiểm tra nghiêm ngặt kết hợp với nhập viện sớm cho những người bị phát hiện nhiễm bệnh; và nỗ lực truy tìm dấu vết và cách ly. Biện pháp cuối cùng – truy tìm và cách ly những người bị nhiễm bệnh đã cho phép Việt Nam kiểm soát được dịch bệnh. Như Matthew Moore, một quan chức có trụ sở tại Hà Nội từ Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ, nói với Reuters: Các biện pháp rất dễ mô tả nhưng khó thực hiện, tuy nhiên họ đã thực hiện rất thành công nhiều lần.
Nhưng lý do các cơ chế kiểm soát dịch bệnh của Việt Nam có hiệu quả đến như vậy và lý do tại sao không thể bắt chước được, là vì chúng cùng là các cơ chế được tạo ra để bảo vệ chế độ cai trị độc đảng. Việt Nam có các đội quân thường trực là cán bộ khu phố và nhân viên an ninh để thường xuyên theo dõi các tổ dân cư.
Khi được yêu cầu, những người này có thể được trợ giúp bởi lực lượng dân phòng với khả năng phong tỏa toàn bộ các quận. Các cấu trúc kiểm soát dịch bệnh là những cấu trúc được sử dụng để kiểm soát giới bất đồng chính kiến.
Một số quốc gia đã triển khai cảnh sát và quân đội trong cuộc chiến chống COVID-19, được gia tăng quyền áp đặt trật tự xã hội. Chẳng hạn, tại thị trấn Santa Cruz của Philippines, cảnh sát đã bắt giữ năm thanh niên vi phạm lệnh cách ly và giam họ trong chuồng chó. Vào tháng 3, Pháp đã đưa thêm 100.000 cảnh sát tuần tra trên đường phố để thi hành lệnh phong toả trong 15 ngày. Nhưng ở Việt Nam, công an không chỉ theo dõi bạn trên đường phố. Họ theo dõi tới tận nhà, trên điện thoại của bạn và cả các tài khoản trên mạng truyền thông xã hội.
Vào cuối tháng 3, một số bệnh nhân nhiễm COVID-19 đã được phát hiện tại Bệnh viện Bạch Mai ở phía Nam Hà Nội. Để phản ứng, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội, cựu thiếu tướng Nguyễn Đức Chung, đã chỉ đạo hàng ngàn công an và quan chức địa phương đến từng hộ gia đình trong khu phố họ phụ trách. Một người dân, Đặng Bích Thảo, nói với Foreign Policy rằng vào tối hôm đó, một công an khu vực đã gõ cửa nhà cô và những hộ gia đình khác trong chung cư để hỏi xem họ hoặc gia đình họ có từng đến bệnh viện không.
Mỗi cư dân đã được kiểm tra so với danh sách cư trú chính thức và được yêu cầu giải thích các hoạt động gần đây và lịch sử du lịch của họ. “Tôi cảm thấy mình bị đối xử như tội phạm,” Ngô Minh Hoàng nói với Foreign Policy, sau khi một sĩ quan cảnh sát gõ cửa vào cuối tháng 3, hỏi anh có đi du lịch nước ngoài trong 14 ngày qua không. “Mặc dù ông công an giải thích rằng sự kiểm tra này chỉ vì sự an toàn của chúng tôi, tôi vẫn còn kinh hoàng,” anh Hoàng nói thêm.
Trong khi chính phủ có các công cụ công nghệ theo ý mình, nền tảng của năng lực an ninh khổng lồ của nó là một cỗ máy lớn thu thập thông tin của mọi người với khả năng truy tìm và theo dõi từng cá nhân. Cựu thiếu tướng Chung là quan chức phù hợp để kiểm soát thành phố thủ đô. Cho đến năm 2016, ông ta là giám đốc Sở Công an Hà Nội.
Vào ngày 2/5 5, nhà cầm quyền Hà Nội đã cách ly một phần Gia Lâm, ngoại ô Hà Nội với 120 hộ gia đình (khoảng 600 người) vì một người có triệu chứng nghi nhiễm COVID-19. Lực lượng chức năng của quận, công an mặc đồng phục và dân phòng, đã dựng lên các rào chắn. Hình ảnh truyền thông cũng cho thấy những người đàn ông không mặc đồng phục nắm giữ quyền lực thực sự trong những tình huống này. Họ làm việc cho Bộ Công an: những người thi hành trong trang phục dân sự, và tùy theo tình huống, ra lệnh cho các quan chức địa phương hoặc huy động đám đông chỉ bằng một cuộc gọi.
Đây là những người có thể được điều động để canh giữ người bất đồng chính kiến, không cho họ ra khỏi nhà để gặp gỡ nhà báo, tổ chức những buổi đấu tố họ hoặc ra lệnh cho nhà trường đối xử một cách thô bạo và hà khắc với con cái của người hoạt động nếu họ lên tiếng về tham nhũng. Những kẻ thi hành này tin tưởng chắc chắn rằng hành vi của họ sẽ không bị thách thức bởi một cơ quan tư pháp độc lập bởi vì Đảng Cộng sản quyết định luật pháp là gì. Có ai tự hỏi rằng mọi người tuân theo các hướng dẫn để ở bên trong khu cách ly khi họ sống trong một hệ thống có thể tạo ra hoặc phá vỡ sinh kế bằng cách tập trung quan liêu?
Đây là những cơ chế thực tế tạo ra sự khác biệt giữa sự chuẩn bị đối phó với đại dịch nguy hiểm mà Hoa Kỳ và Vương quốc Anh áp dụng và những thực tế mà Việt Nam đã chứng minh. Chúng được sinh ra như là công cụ kiểm soát của Đảng Cộng sản và lại được sử dụng để kiểm soát đại dịch. Các hệ thống tương tự, được sinh ra từ cùng một gốc, giúp Trung Cộng cuối cùng có thể kiểm soát được sự bùng phát của đại dịch, ngay cả sau khi hàng ngàn người chết. Những người ủng hộ đảng sẽ hoan nghênh những nỗ lực của nhà cầm quyền cộng sản. Những người hoài nghi hơn về các quốc gia giám sát sẽ cảnh giác khi cố gắng áp dụng mô hình.
Caroline Mills, người điều hành một khu nghỉ dưỡng trên đảo nhỏ gần Hội An, đã mô tả trên Twitter vào cuối tháng 2 cách thức giám sát này hoạt động trong trường hợp của một du khách người Pháp. Theo Mills, công dân Pháp này đã được phát hiện có nhiệt độ cao hơn bình thường khi đến Bangkok khoảng 20 ngày trước đó. Sau hai ngày đi qua Campuchia, anh đến Việt Nam. Anh ta không nhận thức được rằng nhà cầm quyền Việt Nam đã theo dõi toàn bộ hành trình của anh ta qua đất nước trong 18 ngày. Chỉ vài phút sau khi Mill làm thủ tục thuê phòng ở một khách sạn, nhân viên khách sạn nhận được cuộc gọi của công an. Một nhóm sĩ quan đã có mặt tại khách sạn để phỏng vấn và kiểm tra trong vòng 15 phút.
Quân đội cũng đã đóng một vai trò trong trận chiến chống virut Việt Nam. Sáu mươi tám trại quân sự với sức chứa 40.000 người đã được thiết lập để tiếp nhận những người bị cách ly. Nguyễn Khanh (tên đã được thay đổi để bảo vệ danh tính của cô), một thanh niên 19 tuổi trở về từ du học ở Anh và bị cách ly tại một trong các trại, cho biết cô thức dậy lúc 6 giờ sáng mỗi ngày bởi một chiếc loa phóng thanh một bài hát “cuộc đời là một khúc quân hành.” Tin nhắn tương tự cũng được phát bên ngoài trại. Mỗi buổi sáng, những chiếc loa được tìm thấy ở mọi góc phố ở Hà Nội cũng đang ca ngợi sự đóng góp của quân đội và các cơ quan thực thi pháp luật trong việc chống lại virus.
Đồng thời, nhà cầm quyền đang tăng cường nỗ lực chống lại thông tin không chính thống. Theo báo chí nhà nước, từ ngày 23/1, khi Việt Nam phát hiện trường hợp nhiễm bệnh đầu tiên đến giữa tháng 3, cảnh sát đã kiểm duyệt khoảng 300.000 bài đăng trên các trang tin tức và blog và 600.000 bài đăng trên phương tiện truyền thông xã hội về COVID-19. Trong hai tháng đó, cảnh sát “làm việc” với 654 trường hợp bị coi là “đăng tin giả” và xử phạt tiền 146 người. Sự chồng chéo giữa các kỹ thuật hữu ích để chống lại thông tin sai lệch và những kỹ thuật để xóa bỏ chỉ trích chính trị là rõ ràng. Việt Nam đứng ở vị trí thứ 175 trên bảng xếp hạng Chỉ số tự do báo chí thế giới của Phóng viên không biên giới năm 2020.
Trong khi một số quốc gia châu Á khác, đặc biệt là Hàn Quốc, đã sử dụng theo dõi điện thoại, hồ sơ thẻ tín dụng và giám sát video để theo dõi lịch sử du lịch của người nhiễm bệnh, chỉ có Việt Nam và Trung Quốc có thể kết hợp các công nghệ như vậy với lực lượng an ninh để duy trì kiểm soát cá nhân trực tiếp trên số lượng lớn người. Chỉ có Việt Nam và Trung Quốc có thể làm như vậy và không cần phải chịu sự giám sát của pháp luật hoặc quốc hội.
Trong khi cộng đồng quốc tế đã chỉ trích bộ máy an ninh Việt Nam trong quá khứ vì vi phạm quyền công dân của mình, quốc gia này đã nhận được những lời khen ngợi vì đã xử lý thành công đại dịch hiện nay. Nhưng các công cụ được sử dụng là như nhau. Trong nhiều thập kỷ, Đảng Cộng sản đã sử dụng theo dõi, giám sát và kiểm duyệt để quản lý người dân. Các kỹ thuật đã trở nên tinh vi hơn, nhưng Việt Nam không đưa lại một mô hình mà nhiều quốc gia khác muốn hoặc có thể thực hiện.
Nguồn: Foreign Policy, ngày 12/5/2020
https://foreignpolicy.com/2020/05/12/vietnam-coronavirus-pandemic-success-repression/