(VNTB) – Tìm sử liệu về truyền thuyết con Rồng cháu Tiên là chuyện thật khó làm.
Một phần vì là truyền thuyết được truyền khẩu, không phải hoàn toàn có thật xảy ra có ngày tháng đầy đủ được viết lại trong sách vở. Mặt khác, vì qua gần một thiên niên kỷ dưới ách thống trị của Tàu nước ta không có sử viết. Để giải thích cho có lý lẽ về truyền thuyết con Rồng cháu Tiên, may ra chúng ta chỉ có thể làm những việc sau đây:
1. Nghiên cứu tra khảo những bộ sách sử cổ, Việt Sử Lược (1), Lĩnh Nam Chích Quái (2), và Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (3).
2. Nghiên cứu tra khảo những nguồn sử liệu viết về Lạc Long Quân và Âu Cơ, vua Hùng Vương của các sử gia nước ngoài (Tàu, Pháp, Nhật, và Mỹ) (4).
3. Sau đó dùng phương pháp so sánh đối chiếu, phân tích và tổng hợp của môn lịch sử khoa học hiện đại để giải thích về truyền thuyết con Rồng cháu Tiên.
Theo Việt Nam Sử Lược của cụ Trần Trọng Kim, Kinh Dương Vương làm vua nước Xích Quỷ vào năm 2879 trước Tây lịch, lấy Long Nữ đẻ ra Sùng Lãm. Sùng Lãm nối ngôi vua, xưng là Lạc Long Quân, lấy con gái vua Đế Lai tên là Âu Cơ, sinh một lần được một trăm người con. Lạc Long Quân bảo Âu Cơ rằng: “ta là dòng dõi Long quân, nhà ngươi là dòng dõi thần tiên, ăn ở lâu với nhau không được. Nhà ngươi đem 50 đứa lên núi, còn 50 đứa ta đem xuống biển Nam Hải”.
Cụ Trần Trọng Kim đã dựa vào cuốn sử Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (3) của Ngô Sĩ Liên viết lại huyền thoại con Rồng cháu Tiên. Sử gia Ngô Sĩ Liên, đổ đồng Tiến sĩ trong khoa thi đời vua Lê Thái Tông (1442), một học giả Nho gia thời Hậu Lê, được giao nhiệm vụ biên soạn quốc sử theo lệnh vua Lê Thánh Tông, đã dùng nguồn sử liệu nào để khẳng định Kinh Dương Vương làm vua nước Xích Quỷ bắt đầu năm 2879 trước Tây lịch? Rồi vì lý do gì lại có truyền thuyết 50 người con theo cha xuống biển và 50 người con theo mẹ lên núi? Tác giả của truyền thuyết “chia tay” là nhân vật nào khả thi nhất trong lịch sử và với mục đích gì?
Là hậu duệ con Rồng cháu Tiên, chúng ta thử tìm hiểu và trả lời những câu hỏi trên.
Khái niệm Rồng và Tiên
Trước hết khái niệm Rồng và Tiên là gì ở thế kỷ 15 khi Ngô Sĩ Liên soạn bộ Đại Việt Sử Ký Toàn Thư?
Rồng có thể là con rồng giao long ở dưới nước thường gây sóng gió lật đổ thuyền bè. Theo tiền Hán Thư thì vua Hán Vũ Đế bắn được một con giao long ở sông Dương Tử có bốn chân và cổ có vẩy. Nhiều huyền thoại về Long vương có cung điện dưới đáy biển gọi là Long cung. Các nhà khảo cổ và khoa học cho rằng rồng ở dưới nước có nguồn gốc phát xuất từ con cá sấu, một loại bò sát sống lâu năm ở ven biển vùng Đông Nam Á. Chữ rồng của ta mượn chữ Long bên Tàu. Trên nhiều trống đồng thời văn hóa Đông Sơn có rất nhiều hình cá sấu. Vào năm 1958 ở Hòa Bình có một trống đồng trên mặt trống có hình 6 con cá sấu. Như vậy Lạc Long Quân có thể là rồng dưới nước và vật tổ của dân Lạc Việt là rồng từ con cá sấu, không phải rồng từ con rắn.
Rồng từ con rắn ngược lại là giống rồng bên trời Tây gọi là dragon, biết bay phun lửa, và thường thấy xuất hiện ở trên trời. Là một con vật linh thiên trong thần thoại của nhiều dân tộc. Chữ dragon phát xuất từ chữ drakon của tiếng Hy Lạp, tức là con rắn. Do đó con rồng phương tây thường có hình thù con rắn là vậy. Người Hy Lạp và La Mã quan niệm rồng mang lại phúc đức, cũng như sau này người tây phương dùng rồng làm dấu hiệu tượng trưng cho vương quyền.
Vì quan điểm rồng ở dưới nước, Ngô Sĩ Liên ghi lại Lạc Long Quân, dòng dõi Long vương mang 50 người con xuống biển Nam Hải.
Tiên là nhân vật thần kỳ bí hiểm. Theo Hán tự, tiên gồm có chữ Nhân và chữ Sơn, người Tàu xem tiên là người sống ở trên núi. Từ xưa đến nay con gái vùng cao nguyên thường có nước da tương đối trắng so với con gái miền đồng bằng hay miền biển, nhất là con gái mấy ông tù trưởng, các Nàng Mái không làm việc đồng án nên da rất trắng và mịn màng. Người Mường và Thái (còn gọi Tày) ở vùng cao nguyên bắc phần, kể cả người tộc Thái ở vùng Vân Nam đều gọi con gái là Nàng Mái, người Tàu phiên âm là Mai-nen, ta đọc theo Hán Việt là Mỵ nương. Có lẽ tiên hạ giới lúc đầu ở trên núi cao, mà cao hơn nữa là trời, nên lúc đầu là tiên ở trên núi sau này thành tiên ở trên trời.
Vì Âu Cơ sau khi chia tay mang 50 người con lên núi, sử gia Ngô Sĩ Liên kết luận Âu Cơ là dòng dõi thần tiên.
Tác giả huyền thoại con Rồng cháu Tiên là ai, với mục đích gì?
Bộ chính sử đầu tiên của đất nước là Đại Việt Sử Ký do Lê văn Hưu biên soạn, gồm 30 quyển từ nhà Triệu đến Lý Chiêu Hoàng, hoàn tất năm 1272 đời vua Trần Thánh Tông. Sau đó có một bộ sử khác là Việt Sử Lược, khuyết danh, có những ghi chép về nhà nước Văn Lang. Đại Việt Sử Ký và Việt Sử Lược bị thất lạc trong thời nhà Minh xâm chiếm Đại Việt, nhưng sau này may mắn được tìm thấy trong kho lưu trử nhà Thanh và được vua Càn Long cho in khắc lại.
Hơn 250 năm sau đến thời vua Lê Thánh Tông, Ngô Sĩ Liên hoàn tất bộ Đại Việt Sử Ký Toàn Thư vào năm 1479, có bổ sung phần Ngoại Kỷ dựa theo quyển Lĩnh Nam Chích Quái chép từ thời Hồng Bàng đến hết thời kỳ Bắc thuộc. Đây là lần đầu tiên 18 đời vua Hùng được đưa vào sử nước ta. Lĩnh Nam Chích Quái là tập truyện ghi chép lại những truyền thuyết và cổ tích nước Văn Lang bắt đầu từ chuyện Kinh Dương Vương, đến Lạc Long Quân và Âu Cơ, tiếp đó là truyện Phù Đổng Thiên Vương, Nhất Dạ Trạch, bánh chưng, dưa hấu, truyện núi Tản Viên: Sơn Tinh – Thủy Tinh v.v…
Đọc Lĩnh Nam Chích Quái chúng ta thấy tác giả đã bị ảnh hưởng khá nhiều văn hóa của Tàu. Theo Lĩnh Nam Chích Quái, Lạc Long Quân và Âu Cơ đẻ trăm trứng sau nở ra thành 100 người con trai, 50 người con theo cha xuống biển và 50 người con theo mẹ lên núi. Người con đầu theo cha và sau đó trở thành vua Hùng Vương thứ nhất. Theo tài liệu khảo cổ và sử liệu vào những thiên niên kỷ đầu trước Tây lịch, vùng Đông Nam Á đều theo chế độ mẫu quyền (matriarchy) cho đến khi Tàu mang chế độ phụ quyền (patriarchy) sang cai trị Lạc Việt.
Truyền thuyết 100 người con trai và người con trai trưởng theo cha xuống biển trong Lĩnh Nam Chích Quái, cho chúng ta thấy tác giả đã bị ảnh hưởng tinh thần “trọng nam khinh nữ” của Tàu. Thật vậy những truyền thuyết chép lại trong Lĩnh Nam Chích Quái không thấy viết về 50 người con theo mẹ lên núi và cũng không có truyền thuyết nào liên quan về văn hóa mẫu quyền cho đến khi cuộc khởi nghĩa của hai bà Trưng. Do đó Lĩnh Nam Chích Quái phải xuất hiện sau 1000 năm đất nước Lạc Việt bị đô hộ và đã chịu ảnh hưởng sâu đậm văn hóa “trọng nam khinh nữ” của Tàu.
Theo Đại Việt Sử Ký Toàn Thư thì huyền thoại Lạc Long Quân lấy bà Âu Cơ sinh ra trăm người con trai, được truyền khẩu từ ba thiên niên kỷ trước Tây lịch và sau đó tiếp tục truyền miệng hơn 1000 năm trong thời kỳ bị đô hộ, cho đến khi được ghi chép trong Lĩnh Nam Chích Quái, tổng cộng hơn 4000 năm truyền khẩu qua dân gian. Đọc truyền thuyết về 18 đời vua Hùng Vương trải qua một thời gian dài 2622 năm (từ 2879 cho đến 257 trước Tây lịch là năm nước Văn Lang của vua Hùng bị Thục Phán chiếm mất) chúng ta không tìm thấy truyền thuyết nào liên hệ về dòng dõi Âu Cơ.
Hơn nữa, đọc những chuyện thời các vua Hùng chúng ta biết ít nhiều một nước Văn Lang khá thanh bình, dân sống an cư lạc nghiệp, vua tôi hòa thuận mà sau này Ngô Sĩ Liên viết trong Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, người dân đều tự hào là con dân nước Văn Lang. Tại sao lại có chuyện 50 người con theo cha xuống biển và 50 người con theo mẹ lên núi?
Trong Việt Nam Sử Lược, cụ Trần Trọng Kim viết: “người cháu Thục Vương tên là Phán đem quân sang đánh lấy nước Văn Lang…Hùng Vương thua chạy, nhảy xuống giếng tự tử. Năm giáp thìn (257 trước Tây lịch), Thục Phán dẹp yên mọi nơi rồi, xưng là An Dương Vương đổi quốc hiệu là Âu Lạc”.
Thục Phán An Dương Vương vua của dân Âu Việt trước kia thuộc vùng Ba Thục (vùng cao nguyên Vân Nam và Tứ Xuyên bên Tàu ngày nay), nhưng bị nhà Tần chiếm mất đất nên chạy về phía nam chiếm Văn Lang. Chữ Âu cũng như chữ Lạc không có nghĩa gì quan trọng trong tiếng Hán. Tất nhiên lànhững chữ người Tàu dùng để phiên âm.
Như chữ Lạc là chữ Hán Việt phiên âm từ chữ “Ló” của Tàu. Người Âu Việt sinh sống ở cao nguyên bắc phần Việt Nam và cao nguyên Vân Nam, Tứ Xuyên bên Tàu có huyền thoại họ là con cháu của bà Ngu Ky. Người Tàu phiên âm hai chữ Ngu Ky sang tiếng Hán, rồi sau qua Hán Việt trở thành Âu Cơ. Như vậy có phải Âu Cơ trong huyền thoại của chúng ta?
Có thể An Dương Vương vừa chiếm nước Văn Lang, với hai sắc tộc Âu và Lạc sống chung đụng, không tránh khỏi va chạm, kỳ thị trên cùng một nước Âu Lạc. Đồng thời An Dương Vương lo xây thành Cổ Loa để chống áp lực xâm lăng, nên ông phải nhanh chóng ổn định việc thống nhất hai sắc tộc trong nước để có thì giờ đối phó với nhà Tần từ phương bắc. Có lẽ nào đây là thời điểm ra đời của hai câu ca dao khó hiểu sau đây:
Bầu ơi thương lấy bí cùng
Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn
Để giải quyết vấn đề đụng chạm của hai sắc dân Âu và Lạc, An Dương Vương có thể là nhân vật lịch sử khả thi nhất dựng lên truyền thuyết Âu Cơ và Lạc Long Quân với 100 người con.Ý nghĩa trong câu chuyện rỏ ràng là: Âu Lạc là anh em một nhà cùng cha mẹ. Đã là anh em thì phải thương nhau chẳng khác gì Bầu và Bí.
Tuy nhiên để giải thích sự kiện phần lớn người Lạc ở vùng đồng bằng và đa số người Âu ở trên cao nguyên núi cao, An Dương Vương thêm vào truyền thuyết con Rồng cháu Tiên với 50 người con theo cha xuống biển và 50 người con theo mẹ lên núi. Âu Cơ trở thành tiên, vì tiên thường sống trên núi do đó 50 người con theo bà lên núi sau này là người Âu. Còn Lạc Long Quân biến thành dòng dỏi con Rồng (cá sấu), 50 người con theo cha xuống biển là dân Lạc.
Liên hệ giữa Hùng Vương và Lạc Long Quân?
Nếu giải thích truyền thuyết con Rồng cháu Tiên phát xuất từ thời An Dương Vương, tức vào năm sau 257 trước Tây lịch, thì làm thế nào để trả lời 18 đời vua Hùng Vương và nước Văn Lang bắt đầu từ năm 2879 trước Tây lịch, theo Đại Việt Sử Ký Toàn Thư? Giải thích hợp lý nhất là nhân vật trong truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ không có bà con rể má gì với con cháu vua Hùng Vương và nước Văn Lang?
Thật vậy, sách Việt Sử Lược bị thất lạc (nhà Minh mang về Tàu) có ghi chép về nước Văn Lang. Theo Việt Sử Lược, vua Hùng Vương thứ Nhất bắt đầu vào cùng thời với vua Chu Trang Vương nhà Chu (năm 696 – 682 trước Tây lịch), và triều đại Hùng Vương kéo dài cho đến khi Thục Phán An Dương Vương xâm chiếm nước Văn Lang (257 trước Tây lịch). Nước Văn Lang với 18 đời vua Hùng trong vòng 400 năm hợp lý hơn là theo sách Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, ghi rằng 18 đời vua Hùng của nước Văn Lang kéo dài 2622 năm.
Do đó nếu theo sách Việt Sử Lược thì vua Hùng Vương không phải là con của Lạc Long Quân và Âu Cơ như trong truyền thuyết con Rồng cháu Tiên của An Dương Vương. Vua Hùng Vương thứ Nhất xuất hiện trước Lạc Long Quân và Âu Cơ hơn 400 năm.
Nếu chúng ta chấp nhận giải thích ở trên, thì vì lý do gì Đại Việt Sử Ký Toàn Thư của Ngô Sĩ Liên lại viết huyền thoại con Rồng cháu Tiên xảy ra gần 3 thiên niên kỷ trước Tây lịch?
Tại sao 2879 trước Tây lịch?
Trở lại bộ sử Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, khi Ngô Sĩ Liên viết quốc sử theo lệnh vua Lê Thánh Tông, có lẽ ông không biết bộ Việt Sử Lược ra đời trước đó và đã bị quân Minh mang về Tàu. Lĩnh Nam Chích Quái có ghi truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ nhưng không có ngày tháng. Vậy Ngô Sĩ Liên căn cứ vào đâu để ghi vào sách Đại Việt Sử Ký Toàn Thư truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ vào năm 2879 trước Tây lịch? Những người viết sử sau này cũng như trong Việt Nam Sử Lược của cụ Trần Trọng Kim cứ thế chép lại năm 2879 trước Tây lịch, từ đó con cháu mới tự hào đất nước có 4000 năm văn hiến.
Ngô Sĩ Liên viết Đại Việt Sử Ký Toàn Thư vào hậu bán thế kỷ 15 dưới đời vua Lê Thánh Tông (1460 – 1497), một minh quân của nhà Hậu Lê. Sau 10 năm kháng chiến chống giặc Minh Lê Lợi dành lại độc lập cho Đại Việt lên ngôi lập nhà Hậu Lệ, tức vua Lê Thái Tổ, mở đầu thời kỳ cực thịnh, xã hội ổn định phát triển một cách mau chóng. Dưới thời vua Lê Thánh Tông, Đại Việt phát triển mọi mặt từ kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, quân sự.
Thời kỳ này được gọi là Hồng Đức thịnh thế. Để tạo một vị trí ngang hàng với nhà Minh (nhà Minh lúc này bất đầu yếu thế và đã dời kinh thành từ Nam Kinh trở về lại Bắc Kinh, xa Thăng Long), vì mặc cảm tự tôn sau khi đại thắng quân Minh, và cũng có lẽ vì tự ái dân tộc bên cạnh nước lớn ở phương bắc, Ngô Sĩ Liên có thể vâng mệnh vua chọn năm 2879 trước Tây lịch là năm Kinh Dương Vương làm vua nước Xích Quỹ, với bờ cõi mênh mông từ Động Đình Hồ phía bắc cho đến giáp bể Nam Hải phía đông. Nhận Thần Nông là ông tổ của Lạc Long Quân, bà con xa gần với người Tàu. Năm 2879 trước Tây lịch được cho là năm ngang cùng thời lập quốc của dân tộc Hán. Đất nước thịnh vượng vua Lê Thánh Tông muốn con dân Đại Việt cũng hãnh diện có nền văn minh lâu đời không thua gì người Tàu phương bắc.
Phần Kết
Như đã nói trong phần mở đầu, tìm hiểu về truyền thuyết con Rồng cháu Tiên thật khó đủ điều. Sử liệu phía sử gia Việt quá ít nếu không nói là không có. Các sử gia Việt ngày xưa phần lớn chỉ ghi chép lại, thêm bị chi phối dưới chế độ quân chủ toàn trị, không dám có ý tưởng riêng biệt. Hơn nữa, một phần vì tự ái dân tộc và chịu ảnh hưởng văn hóa Khổng Mạnh nhiều khi phải viết trại đi theo chiều hướng thuận lợi cho đất nước (chẳng hạn Đại Việt Sử Ký Toàn Thư và Việt Sử Lược viết khác nhau về bà Âu Cơ, bà là con hay vợ của Đế Lai?).
Sách viết về truyền thuyết con Rồng cháu Tiên của người nước ngoài, tuy không bị gò bó như các sử gia Việt và không có bệnh thần thánh hóa nhân vật lịch sử, nhưng nhiều khi viết ngược chiều với sử Việt, thiên về sách sử Tàu nhiều hơn. Do đó việc so sánh phân tích đối chiếu giữa các nguồn sử liệu thêm rắc rối.
Tuy nhiên, chúng ta vẫn có thể đưa ra một vài nhận xét sau đây về truyền thuyết con Rồng cháu Tiên, giải thích có tính cách gợi ý, hy vọng những người trẻ thích môn lịch sử có nhiều thì giờ và khả năng để nghiên cứu bổ túc thêm trong tương lai:
-
Truyền thuyết con Rồng cháu Tiên có thể phát hiện vào thời kỳ An Dương Vương, năm 257 trước Tây lịch, để ổn định tình hình trong nước Âu Lạc.
-
Vua Hùng Vương và nước Văn Lang là có thật trong lịch sử, trong khi nhân vật Lạc Long Quân và Âu Cơ chỉ là truyền thuyết. Vua Hùng Vương xuất hiện 400 năm trước nhân vật truyền thuyết Lạc Long Quân.
- Đại Việt Sử Ký Toàn Thư của Ngô Sĩ Liên ghi truyền thuyết con Rồng cháu Tiên vào năm 2879 trước Tây lịch theo lệnh vua Lê Thánh Tông vì vua muốn Đại Việt có một nền văn minh lâu đời không thua gì người Tàu phương bắc.
Viết xong trong mùa dịch covid-19,
April 2020, Florida
_____________________
Tài Liệu Tham Khảo
Việt Sử Lược, Lĩnh Nam Chích Quái và Đại Việt Sử Ký Toàn Thư là ba nguồn sử liệu cổ đầu tiên ghi chép về Lạc Long Quân, Âu Cơ, và vua Hùng Vương. Những sử liệu sau này đều dựa theo ba tài liệu trên.
1. Việt Sử Lược cũng có tên là Đại Việt Sử Lược của một tác giả khuyết danh, ra đời vào khoảng thời nhà Trần (theo dịch giả Nguyễn Gia Tường, 1972, Đại Việt Sử Lược ra đời ở thế kỷ 14, từ 1377–1388). Bộ sử này và Đại Việt Sử Ký của Lê Văn Hưu bị thất lạc khi nhà Minh xâm chiếm nước ta, nhưng sau này được tìm thấy trong kho lưu trử nhà Thanh và đã được vua Càn Long cho in khắc lại. Trong Quyển I của Việt Sử Lược viết “…đến đời Trang Vương nhà Chu (696-682) trước công nguyên ở bộ Gia Ninh (phần đất Mê Linh), có người lạ dùng ảo thuật qui phục được các bộ lạc, tự xưng là Hùng Vương, đống đô ở Văn Lang, đặc quốc hiệu là Văn Lang, phong tục thuần lương chơn chất, chính sự dùng lối thắt gút …. Truyền được 18 đời đều xưng là Hùng Vương ”.
2. Lĩnh Nam Chích Quái (những chuyện quái dị ở đất Lĩnh Nam) là tập truyện ghi chép lại những truyền thuyết và cổ tích nước Văn Lang bắt đầu từ chuyện Kinh Dương Vương, đến Lạc Long Quân và Âu Cơ, tiếp đó là truyện Phù Đổng Thiên Vương, Nhất Dạ Trạch, bánh chưng, dưa hấu, truyện núi Tản Viên: Sơn Tinh – Thủy Tinh”. Không có ngày tháng ghi trong Lĩnh Nam Chích Quái. Tương truyền Trần Thế Pháp, một danh sĩ đời nhà Trần là tác giả bộ sách Lĩnh Nam Chích Quái. Sách có thể ra đời khoảng thế kỷ 14 hoặc đầu thế kỷ 15. Trích một đoạn về Lạc Long Quân “…Kinh Dương Vương xuống Thủy Phủ, cưới con gái vua Động Đình là Long Nữ sinh ra Sùng Lãm tức là Lạc Long Quân.
Lạc Long Quân thay cha trị nước, còn Kinh Dương Vương thì không biết đi đâu. Lạc Long Quân dạy dân ăn mặc, bắt đầu có trật tự về quân thần, tôn ty, có luân thường về phụ tử, phu phụ…” Viết về Âu Cơ và Lạc Long Quân “…Âu Cơ ở với Lạc Long Quân giáp một năm sinh ra một bọc trứng cho là điềm không may nên đem bỏ ra ngoài đồng nội, hơn bảy ngày trong bọc nở ra trăm trứng, mỗi trứng là một con trai, bà đem về nuôi nấng, không cho ăn cho bú mà tự nhiên trường đại, trí dũng song toàn, ai cũng uy phục, bảo nhau đó là những anh em phi thường…”
3. Đại Việt Sử Ký Toàn Thư của Ngô Sĩ Liên ra đời sau Việt Sử Lược và Lĩnh Nam Chích Quái. Khi soạn bộ Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, Ngô Sĩ Liên không biết sách Việt Sử Lược viết về 18 đời Hùng Vương vì bị nhà Minh lấy mang về Tàu. Sử gia Ngô Sĩ Liên đọc sách Lĩnh Nam Chích Quái và đã thêm năm tháng về Lạc Long Quân và Âu Cơ trong chương Kỷ Hồng Bàng Thị cho phần Ngoại Kỷ của bộ sử Đại Việt Sử Ký Toàn Thư.
Ngô Sĩ Liên đã viết trong chương Kỷ Hồng Bàn Thị “…Trở lên là kỷ Hồng Bàng thị, từ Kinh Dương Vương được phong năm Nhâm Tuất, cùng thời với Đế Nghi, truyền đến cuối đời vua Hùng Vương, ngang với đời Noãn Vương nhà Chu năm thứ 57, tức năm Quý Mão (258 trước Công Nguyên) thì hết. Tất cả là 2622 năm (2879 – 258 TCN). Sử gia Ngô Sĩ Liên căn cứ vào đâu để ghi 2879 TCN, năm Nhâm Tuất là năm Kinh Dương Vương lên ngôi làm vua nước Xích Quỷ?
4. Những tài liệu tham khảo sau đây viết về nguồn gốc Việt Nam, Lạc Long Quân và Âu Cơ, vua Hùng Vương để những người yêu thích sử nghiên cứu thêm:
• Henri Maspero “Études d’histoire d’Annam”, Bulletin de l’École Française d’Extrême-Orient 16 (1916)
• Émile Gaspardon “Matériaux pour servir a l’histoire d’Annam”, Bulletin de l’École Française d’Extrême-Orient 29 (1929)
• Trần Quốc Vượng “Hùng Vương Dựng Nước”, Ủy bsn khoa học Hà Nội, 1973
• Hoàng Thị Châu “Nước Văn Lang qua tài liệu ngôn ngữ”, Nghiên Cứu Lịch Sử 1969.
• Hoàng Văn Chí “Duy Văn Sử Quan” , Tủ sách Cành Nam 1990
• Norman G. Owen “The Emergence of Modern Southeast Asia”, 2005 University of Hawaii Press
• Keith Weller Taylor “The Birth of Vietnam”, 1983 University of California Press
-
• Yamamoto Tatsuro “On The Việt Sử Lược and Đại Việt Sử Ký Toàn Thư” 1949.