Trần Dzạ Dzũng
(VNTB) – Sau 3 năm thí điểm là đặc khu kinh tế, từ ngày 11-7-2023, chấm dứt việc thí điểm thành lập Ban Quản lý Khu kinh tế Vân Đồn trực thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh.
Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang đã thuận theo đề nghị của chính quyền tỉnh Quảng Ninh, qua việc ký ban hành Nghị quyết số 101/NQ-CP, “Chấm dứt việc thí điểm thành lập Ban Quản lý Khu kinh tế Vân Đồn trực thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh theo Nghị quyết số 102/NQ-CP ngày 14 tháng 11 năm 2019 của Chính phủ về việc thí điểm thành lập Ban Quản lý Khu kinh tế Vân Đồn trực thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh”.
Văn bản có hiệu lực ngay thời điểm ngày ký là 11-7-2023. Nghị quyết không cho biết vậy thì khu kinh tế Vân Đồn sẽ được tiếp tục vận hành theo cơ chế ra sao?
Vân Đồn là khu kinh tế duy nhất nằm trong khu vực hợp tác kinh tế Việt – Trung, hợp tác liên vùng vịnh Bắc Bộ mở rộng, cầu nối ASEAN – Trung Quốc, trong Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ (Hà Nội – Hải Phòng – Quảng Ninh).
Đầu năm 2018, trên các phương tiện truyền thông, lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh đưa ra tuyên bố “đã xác định nguyên tắc và mục tiêu phát triển của Đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt Vân Đồn”, tức một cách diễn giải khác của Dự luật Đặc Khu Kinh tế (Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc) đã vấp sự phản đối quyết liệt của dân chúng.
Và khi dịch bệnh Covid-19 vừa tạm lắng ở Việt Nam, chính phủ Nguyễn Xuân Phúc bất ngờ công bố thành lập Ban Quản lý khu kinh tế thí điểm Vân Đồn, một khu vực nằm trong Dự luật Đặc Khu Kinh tế ở văn bản có tên là Quyết định số 544/QĐ-TTg, “Về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Ban Quản lý Khu kinh tế Vân Đồn trực thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh”.
Quyết định có hiệu lực thi hành kể từ ngày ký ban hành là 21-4-2020, và, “Thời gian thực hiện thí điểm là 03 năm (36 tháng), kể từ ngày Quyết định này có hiệu lực thi hành”.
Tháng 5-2020, trên các diễn đàn mạng xã hội bắt đầu xuất hiện những ý kiến lên tiếng kêu gọi chính phủ cần thận trọng trước việc “thí điểm Vân Đồn”. Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan nói rằng bà “không được ai tham vấn”, “hoàn toàn không biết”, và “thực sự bị bất ngờ” với việc thành lập và đưa vào vận hành thí điểm khu kinh tế Vân Đồn của chính phủ Việt Nam.
“Vừa rồi do bận tập trung vào dịch bệnh nên công luận ít để ý đến các vấn đề khác. Tôi chắc bây giờ một số chuyên gia đang quan tâm sẽ quay lại và lên tiếng, phân tích cho xã hội thấy những bất cập của khu kinh tế này thì xã hội sẽ có phản ứng của mình. Gì chứ với Trung Quốc thì xã hội Việt Nam rất nhạy cảm và quyết liệt”. Bà Chi Lan nói.
Về thời điểm chính phủ Việt Nam đưa vào vận hành khu kinh tế Vân Đồn khi Trung Quốc đang tăng sức ép trên Biển Đông, bà Chi Lan cho rằng đây là sự “tình cờ”. Bởi, “Chứ không ai ngu dốt, vô trách nhiệm tới mức khi Trung Quốc đang lấn vào Biển Đông rất mạnh mà lại đi mở khu kinh tế Vân Đồn để cho Trung Quốc vào lãnh thổ của mình. Nếu cố tình như vậy thì vừa ngu dốt, vừa thiếu trách nhiệm, có thể nói là hành động phản quốc”.
Bà Chi Lan nói bà không dám võ đoán Việt Nam chịu sức ép từ Trung Quốc hay không để thành lập một khu kinh tế như vậy. Nhưng bà cho rằng có khả năng lớn là Trung Quốc rất mong có được một đặc khu kinh tế như Vân Đồn ở Việt Nam.
Theo một nhận xét bên lề, thì sở dĩ cho đến nay các hoạch định phát triển Vân Đồn là hình mẫu như đã nêu ở Dự Luật Đặc Khu Kinh Tế chưa như mong muốn vì trên địa bàn Khu kinh tế Vân Đồn có nhiều khu vực đất quân sự, quy hoạch 3 loại rừng… vì thế, việc rà soát trong quá trình nghiên cứu lập, trình duyệt các quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết, dự án đầu tư trên địa bàn rất khó khăn, mất nhiều thời gian.
Bên cạnh đó, nhu cầu đất đá cho các dự án san lấp mặt bằng lớn nhưng nguồn đất hạn chế do quan điểm phát triển bền vững không tác động đến cảnh quan thiên nhiên; công tác giải phóng mặt bằng của địa phương tại một số dự án còn chậm… đã ảnh hưởng đến tiến độ các công trình động lực và cơ hội thu hút đầu tư về Vân Đồn.