Cát Tường
(VNTB) – Hội đồng xét xử quyết định giảm án từ 3 năm xuống còn 2 năm 9 tháng cho bị cáo Nguyễn Phương Hằng dù bị cáo không kháng cáo.
Không kháng cáo, kháng nghị nhưng vẫn được tuyên giảm án
Khi được Hội đồng xét xử (HĐXX) yêu cầu trả lời có hay không việc đã khắc phục hết hậu quả của vụ án, bà Nguyễn Phương Hằng nói: “Dù bị cáo không kháng án nhưng bị cáo mong HĐXX hãy công tâm. Bị cáo là người vợ tốt, người mẹ tốt, công dân tốt của xã hội. Bị cáo mong HĐXX giảm nhẹ cho bị cáo dù 1 ngày, 1 tháng bị cáo cũng thấy hạnh phúc. Xin tòa hãy cho bị cáo một chút danh dự”.
Trước đề nghị này của bà Hằng, HĐXX giải thích, chỉ khi bị cáo có kháng cáo thì HĐXX mới xem xét việc giảm án hay không.
Tưởng rằng, với lời giải thích trên, bà Hằng sẽ phải tiếp tục thi hành bản án 3 năm tù. Thế nhưng, khi tuyên án, bất ngờ HĐXX nhận định, dù bị cáo Nguyễn Phương Hằng không kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt, nhưng bị cáo đã nộp tiền án phí, khắc phục hậu quả nên đề nghị xem xét giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo là có căn cứ. Từ đó, HĐXX quyết định giảm một phần hình phạt, từ 3 năm xuống còn 2 năm 9 tháng cho bị cáo Nguyễn Phương Hằng.
HĐXX phúc thẩm có thể sửa bản án sơ thẩm giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo không có kháng cáo, kháng nghị hay không? Câu trả lời ở đây là căn cứ có thể theo khoản 1, khoản 3 Điều 357 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, quy định về việc sửa bản án sơ thẩm như sau:
“1. Khi có căn cứ xác định bản án sơ thẩm đã tuyên không đúng với tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi phạm tội, nhân thân bị cáo hoặc có tình tiết mới thì Hội đồng xét xử phúc thẩm có quyền sửa bản án sơ thẩm như sau:
a) Miễn trách nhiệm hình sự hoặc miễn hình phạt cho bị cáo; không áp dụng hình phạt bổ sung; không áp dụng biện pháp tư pháp;
b) Áp dụng điều, khoản của Bộ luật hình sự về tội nhẹ hơn;
c) Giảm hình phạt cho bị cáo;
d) Giảm mức bồi thường thiệt hại và sửa quyết định xử lý vật chứng;
e) Chuyển sang hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn;
f) Giữ nguyên hoặc giảm mức hình phạt tù và cho hưởng án treo.
2. Trường hợp có căn cứ, Hội đồng xét xử phúc thẩm có thể sửa bản án sơ thẩm theo quy định tại khoản 1 Điều này cho những bị cáo không kháng cáo hoặc không bị kháng cáo, kháng nghị”.
Từ những quy định trên, trường hợp có căn cứ thì HĐXX phúc thẩm có thể sửa bản án sơ thẩm cho những bị cáo không kháng cáo hoặc không bị kháng cáo, kháng nghị, cụ thể: Miễn trách nhiệm hình sự hoặc miễn hình phạt cho bị cáo; không áp dụng hình phạt bổ sung; không áp dụng biện pháp tư pháp; Áp dụng điều, khoản của Bộ luật hình sự về tội nhẹ hơn; Giảm hình phạt cho bị cáo; Giảm mức bồi thường thiệt hại và sửa quyết định xử lý vật chứng; Chuyển sang hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn; Giữ nguyên hoặc giảm mức hình phạt tù và cho hưởng án treo.
Như vậy, từ quan điểm pháp lý trên, HĐXX phúc thẩm vẫn có thể sửa bản án sơ thẩm giảm nhẹ hình phạt cho những bị cáo không kháng cáo hoặc không bị kháng cáo, kháng nghị khi có căn cứ.
Ý kiến khác cũng từ viện dẫn pháp lý
Tuy nhiên có ý kiến Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 hoàn toàn không có quy định nào về việc HĐXX phúc thẩm xử lý như thế nào trong trường hợp sửa bản án, giảm mức hình phạt đã tuyên đối với các bị cáo đang chấp hành bản án có hiệu lực thi hành đối với họ.
Luật Thi hành án hình sự năm 2019 cũng không có quy định trong trường hợp này. Hiện chỉ có Công văn giải đáp số 16/1999/KHXX ngày 01-2-1999; Công văn số 81/2002/TANDTC ngày 15-6-2002, cùng của Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn về nội dung này. Tại mục 19 của Công văn giải đáp số 16/1999/KHXX hướng dẫn như sau: “Trường hợp trong một vụ án có nhiều bị cáo, sau khi xét xử sơ thẩm chỉ có một bị cáo kháng cáo, các bị cáo khác không kháng cáo và không bị kháng cáo, kháng nghị. Theo Điều 226 Bộ luật tố tụng hình sự đối với các bị cáo không kháng cáo và không bị kháng cáo, kháng nghị thì bản án sơ thẩm có hiệu lực pháp luật, được thi hành và Toà án đã xét xử sơ thẩm vụ án đó ra quyết định thi hành án. Khi xét xử phúc thẩm Toà án cấp phúc thẩm đã giảm nhẹ hình phạt cho tất cả các bị cáo. Vậy trong trường hợp này, việc giải quyết đối với các quyết định thi hành án đối với các bị cáo không kháng cáo và không bị kháng nghị sẽ như thế nào?
Trong trường hợp trên đây thì không phải giải quyết gì đối với quyết định thi hành bản án sơ thẩm đối với các bị cáo không kháng cáo và không bị kháng cáo, kháng nghị (người bị kết án). Chỉ có sau khi tuyên án, Tòa án cấp phúc thẩm cần gửi ngay bản sao bản án phúc thẩm cho cơ quan thi hành án và người bị kết án để thi hành.
Trong trường hợp bị cáo bị phạt tù và đang chấp hành hình phạt tù mà Tòa án cấp phúc thẩm giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo và hình phạt này bằng hoặc ngắn hơn thời hạn họ đã chấp hành hình phạt tù thì Tòa án cấp phúc thẩm cần tuyên bố trong bản án là trả tự do ngay cho bị cáo, nếu họ không bị tạm giữ, tạm giam về hành vi vi phạm pháp luật khác”.
Tại mục 12 của Công văn giải đáp số 81/2022/TANDTC hướng dẫn như sau: “Đề nghị hướng dẫn về thủ tục Điều chỉnh hình phạt tù đối với các bị cáo không có kháng cáo, kháng nghị trong trường hợp Chánh án Toà án đã xét xử sơ thẩm đã ra quyết định thi hành án và người bị kết án đang chấp hành hình phạt tù, nhưng lại được Tòa án cấp phúc thẩm giảm hình phạt tù theo quy định tại Khoản 2 Điều 221 Bộ luật tố tụng hình sự?
Không cần phải có bất kỳ thủ tục nào Điều chỉnh hình phạt tù, quyết định thi hành án phạt tù đối với bị cáo không có kháng cáo, không bị kháng cáo, kháng nghị trong trường hợp Chánh án Tòa án đã xét xử sơ thẩm đã ra quyết định thi hành án phạt tù và họ đang chấp hành hình phạt tù, nhưng lại được Tòa án cấp phúc thẩm giảm án theo quy định tại Khoản 2 Điều 221 Bộ luật tố tụng hình sự, bởi vì việc Chánh án Tòa án đã xét xử sơ thẩm đã ra quyết định thi hành án phạt tù là đúng.
Việc tính thời hạn chấp hành hình phạt tù cho người bị kết án trong trường hợp này cũng được thực hiện tương tự như trong trường hợp người đang chấp hành hình phạt tù được giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù. Cụ thể là Tòa án cấp phúc thẩm trực tiếp hoặc thông qua Tòa án cấp sơ thẩm gửi cho cơ quan thi hành án phạt tù, người bị kết án bản sao bản án phúc thẩm để thi hành. Cơ quan thi hành án sẽ lưu bản sao bản án phúc thẩm này vào hồ sơ thi hành án và căn cứ vào bản sao bản án phúc thẩm này để tính thời hạn chấp hành hình phạt tù cho người bị kết án. Đối với Tòa án cấp phúc thẩm cần chú ý là trong trường hợp bị cáo bị phạt tù và đang chấp hành hình phạt tù mà Tòa án cấp phúc thẩm giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo và hình phạt này bằng hoặc ngắn hơn thời hạn họ đã chấp hành hình phạt tù, thì Tòa án cấp phúc thẩm cần tuyên bố trong bản án là trả tự do ngay cho bị cáo, nếu họ không bị tạm giữ, tạm giam về hành vi vi phạm pháp luật khác”.
Do đó, trong trường hợp tình huống thực tế nêu trên, Tòa án cấp sơ thẩm sau khi nhận được bản án phúc thẩm thì chỉ cần phải gửi văn bản thông báo kèm theo bản sao bản án đơn vị nhận ủy thác thi hành án hình sự, cơ quan thi hành án phạt tù để thông báo về mức án mới của người đang chấp hành án theo nội dung hướng dẫn nêu trên là đúng, đầy đủ, thay vì tuyên giảm án tại phiên phúc thẩm ở vụ bà Nguyễn Phương Hằng.