VNTB – Năm Mới, Việc Cũ: Trung Quốc, Philippines, và Biển Đông

(VNTB) – Mặc dù cả hai bên đều không lộ liễu, nhưng các hoạt động của hải cảnh Trung Quốc vẫn tiếp tục tại các khu vực Manila tuyên bố chủ quyền.

 
Kể từ khi Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. nhậm chức vào tháng 6 năm 2022, Philippines đã từng bước tái khẳng định quan hệ đối tác hơn 50 năm với Hoa Kỳ. Người tiền nhiệm của ông, cựu Tổng thống Rodrigo Duterte, đã thẳng thắn phản đối chủ nghĩa can thiệp của Washington, đồng thời ve vãn những ân huệ tốt đẹp của Bắc Kinh với hy vọng được Trung Quốc đầu tư và nhượng bộ ở Biển Đông.

Cho đến nay, Trung Quốc đã không phản ứng mạnh mẽ với cách tiếp cận khác của Marcos. Bắc Kinh đã có sự kiềm chế bất thường để đáp lại chuyến thăm gần đây của Phó Tổng thống Hoa Kỳ Kamala Harris tới Manila và quan trọng hơn là Palawan vào tháng 11 năm ngoái – một sự tương phản rõ rệt với các hoạt động quân sự của Trung Quốc sau chuyến thăm Đài Loan của Chủ tịch Hạ viện Hoa Kỳ Nancy Pelosi vào đầu năm 2022. Tuy nhiên, những diễn biến mới nhất ở vùng biển Tây Philippines cho thấy phản ứng của Trung Quốc có thể không ôn hòa như giả định trước đây.

Trong một diễn đàn do Viện Stratbase Albert Del Rosario (ADRi) tổ chức, Đại tá Raymond Powell, Lực lượng Không quân Hoa Kỳ (Ret.), thuộc Dự án Myoushu của Trung tâm Gordian Knot đã trình bày các hình ảnh vệ tinh cho thấy được cho là xém có “ một cuộc đối đầu ” – và chưa được báo cáo trước đây – giữa Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Trung Quốc (CCG) và Hải quân Philippines vào gần cuối năm 2022.

Powell tuyên bố rằng, vào ngày 8 tháng 12, BRP Andres Bonifacio đang trên đường đến Bãi cạn Scarborough thì một con tàu không xác định sau đó được xác định là CCG-3303 – cũng chính là con tàu mà Hải quân Indonesia đã chạm trán ở Biển Bắc Natuna hai năm trước – đã di chuyển từ đông bắc và nằm giữa Bãi cạn Bonifacio và Scarborough. Hai con tàu gặp nhau ở khoảng cách khoảng 800 mét, quan sát chuyển động của nhau, cho đến khi Bonifacio tách ra và quay trở lại lãnh hải của Philippines.

Bãi cạn Scarborough là nơi xảy ra đối đầu Trung Quốc-Philippines vào mùa xuân năm 2012, khi các tàu Hải giám Trung Quốc chặn một tàu Hải quân Philippines đang cố bắt giữ các tàu đánh cá Trung Quốc trong bãi cạn. Kể từ đó, Trung Quốc đã gần như liên tục chiếm bãi cạn này , thường xuyên đuổi các tàu đánh cá của Philippines ra khỏi khu vực. Một phán quyết năm 2016 của Tòa Trọng tài Thường trực đã bác bỏ các yêu sách sâu rộng của Trung Quốc đối với hầu hết Biển Đông, bao gồm cả Bãi cạn Scarborough.

Trong khi Lực lượng Vũ trang Philippines (AFP) vẫn chưa xác định được tính xác thực của các báo cáo của Trung tâm Gordian Knot, bằng chứng thu thập được từ dữ liệu nguồn mở, cho phép theo dõi các tàu Trung Quốc và Philippines, đã nói lên điều đó. Bắc Kinh tiếp tục coi thường chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ của Philippines để theo đuổi “lợi ích cốt lõi” của họ.

Gặp gỡ Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Bắc Kinh vào đầu năm mới, Marcos đã cố gắng gạt các tranh chấp lãnh thổ sang một bên để khai thác nguồn tài nguyên dầu khí rộng lớn ở Biển Tây Philippines theo thỏa thuận thăm dò chung với Trung Quốc. Cựu Tổng thống Duterte từng cố gắng đạt được thỏa thuận tương tự với  Tập Cận Bình vào năm 2020, nhưng phải chấm dứt đàm phán ngay trước khi kết thúc nhiệm kỳ vào năm 2022 sau khi không đạt được thỏa hiệp thỏa đáng.

Các kế hoạch của chính phủ gặp trở ngại lớn khi, trong một cuộc bỏ phiếu 12-2-1, Tòa án Tối cao Philippines đã tuyên bố Thỏa thuận Ba bên năm 2005 về Tiến hành Thăm dò Địa chấn Biển chung (JMSU) “vi hiến và vô hiệu” theo Mục 2, Điều XII của Hiến pháp năm 1987 quy định việc thăm dò, phát triển và sử dụng (EDU) tài nguyên thiên nhiên phải chịu sự kiểm soát và giám sát hoàn toàn của nhà nước.

Thoả thuận JMSU được ký dưới thời Tổng thống lúc đó là Gloria Macapagal-Arroyo,  cho phép hoạt động thăm dò tài nguyên dầu khí quy mô lớn ở Biển Đông Trung Quốc, Philippines và Việt Nam cho đến khi hết hạn vào năm 2008. Điều này bất chấp thực tế là gần 80% diện tích 142.886 km2 được quy định nằm trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Philippines. Thỏa thuận này đã gây tranh cãi ngay cả vào thời điểm đó. Các nhà hoạch định chính sách đều lên án JMSU là một con ngựa thành Troy đã mở cổng cho các cuộc xâm nhập của Trung Quốc được che đậy bằng vẻ bề ngoài vô hại của hoạt động “thăm dò”.

Với việc dỡ bỏ lệnh cấm thăm dò dầu khí của cố Tổng thống Benigno Aquino III của Duterte vào năm 2020, JSMU đã đóng vai trò là kế hoạch chi tiết hợp pháp cho sự phát triển chung của các vùng lãnh thổ tranh chấp. Phán quyết của Tòa án Tối cao đối với JSMU 14 năm sau khi Bayan Muna, một đảng viên có danh sách đệ trình phản đối vào năm 2008, đặt ra câu hỏi về tương lai của các hoạt động chung tiếp theo trong khu vực, thậm chí còn tạo hoài nghi lớn hơn về nỗ lực nhằm đáp ứng lợi ích Trung Quốc của Manila .

Không phải ngẫu nhiên mà trong khoảng thời gian Marcos đang xem xét thỏa thuận thăm dò chung với Trung Quốc, CCG-5205 – một trong số các tàu Cảnh sát biển Trung Quốc hoạt động trong và ngoài các vùng lãnh thổ có tranh chấp ở Biển Đông kể từ năm 2020 – đã bị phát hiện chính xác ở nơi sẽ có dự án. Hình ảnh do Powell chia sẻ cho thấy CCG-5205 đang di chuyển về phía đông bắc tới Reed Bank vào sáng ngày 9 tháng 1 – chỉ một ngày trước khi có quyết định của Tòa án Tối cao – và ở lại đó 13 giờ trước khi tiếp tục hành trình. CCG-5205 lại được phát hiện vào sáng hôm sau đang di chuyển 70 hải lý về phía tây ngoài khơi bờ biển Palawan trước khi quay trở lại Đá Vành Khăn.

Các chủ thể chính ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đã thực hiện một sự thay đổi cơ bản trong cách thức đối phó với Trung Quốc. Trong khi Bắc Kinh lợi dụng chính phủ mới ở Canberra để làm hâm nóng quan hệ với Úc, Hoa Kỳ và Nhật Bản đã thực hiện các biện pháp ngày càng cứng rắn hơn để chống lại chủ nghĩa bành trướng của Trung Quốc ở Biển Đông. Thật vậy, câu hỏi trong đầu của Washington và Tokyo không còn là nếu mà là khi nào một cuộc xung đột với Trung Quốc có khả năng xảy ra. Các hành động của Nga ở châu Âu đã chứng minh rằng xung đột giữa các quốc gia vẫn là một khả năng rõ ràng ngay cả nơi được cho là trật tự tự do của thế kỷ 21.

Bị kẹt trong cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các cường quốc mà không có khả năng quân sự cũng như kinh tế để tự tồn tại, Philippines phải duy trì một hành động cân bằng tinh tế giữa khẳng định và nhân nhượng, kẻo sẽ biến thành Ukraine của châu Á.

______________

Nguồn: New Year, Old Moves: China, Philippines, and the South China Sea, The Diplomat.