Thục Đoan dịch
(VNTB) – Biden chắc chắn sẽ làm thất vọng một số nhà hoạt động nhân quyền, cũng như tất cả những người tiền nhiệm của ông, nhưng dù sao ông cũng sẽ mang đến một giọng điệu hoàn toàn khác trong chính sách đối ngoại.
Frida Ghitis
Thứ Năm, ngày 24 tháng 12 năm 2020
Sự coi thường công khai của Donald Trump đối với nhân quyền là một trong những dấu hiệu rõ nhất cho thấy nhiệm kỳ tổng thống của ông không giống tổng thống nào trong Nhà Trắng. Bảo vệ nhân quyền trên khắp thế giới luôn đòi hỏi một hành động cân bằng phức tạp, thường – mặc dù không phải lúc nào cũng vậy – với sự cân bằng giữa lợi ích và giá trị của Mỹ.
Dưới thời Trump, các giá trị [nhân quyền] liên tục chiếm vị trí sau. Lần duy nhất ông đưa ra các vụ vi phạm nhân quyền là khi ông nghĩ rằng mình có thể thu lợi chính trị cá nhân, như trường hợp của Cuba và Venezuela, những nơi vi phạm nhân quyền vẫn là mối quan tâm hàng đầu của cử tri ở bang bầu cử quan trọng là Florida.
Cách tiếp cận sẽ thay đổi dưới thời Biden. Tổng thống sắp tới chắc chắn sẽ làm thất vọng một số nhà hoạt động nhân quyền, cũng như tất cả những người tiền nhiệm của ông, nhưng dù sao ông cũng sẽ mang đến một tiếng nói hoàn toàn khác đối với chính sách đối ngoại, trong đó nhân quyền sẽ được thảo luận và thậm chí ủng hộ, cả ở nơi riêng tư và nơi công cộng.
Trong số nhiều quyết định, Biden sẽ phải lựa chọn có tham gia lại hay không Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc có nhiều tranh cãi, một cơ quan mà phần lớn thành viên trông giống như ai là người của những kẻ độc tài và ai là của những kẻ vi phạm nhân quyền tồi tệ nhất.
Chính quyền Trump đã rút khỏi hội đồng này vào năm 2018 sau khi không thông qua các tiêu chuẩn cho tư cách thành viên. Điều đó càng khiến hội đồng này không được bảo vệ trước những tác nhân xấu khi Trung Quốc củng cố vị trí trong hội đồng để bảo vệ họ khỏi sự giám sát trước sự thay đổi giọng điệu dự kiến từ Washington.
Các nhà hoạt động nhân quyền đã lên tiếng báo động cách thức các đàn áp của Bắc Kinh đe dọa tự do ở những nơi khác. Không kiềm chế được bởi các phê bình từ phương Tây, Bắc Kinh đã cố gắng áp đặt các tiêu chuẩn riêng của mình lên các tổ chức nhân quyền quốc tế, như Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã cảnh báo.
Việc đưa Mỹ trở thành người bảo vệ nhân quyền một lần nữa sẽ đòi hỏi một số công việc khó khăn sau những gì thế giới đã chứng kiến từ Washington trong bốn năm qua. Hoa Kỳ sẽ bước vào đấu trường nhân quyền một cách khiêm tốn. Trước khi lời nói và hành động của chính quyền của Biden có thể được tin cậy, ông sẽ phải giải quyết các vụ việc từng ảnh hưởng xấu trong nước, nỗ lực để đảo ngược một số hành động nghiêm trọng nhất của Trump, chẳng hạn như đối với những người xin tị nạn.
Sự xuất hiện của Biden và nhóm chính sách đối ngoại của ông chắc chắn gây lo lắng ở những nơi như Trung Quốc, Nga, Ả Rập Saudi, Triều Tiên, Ai Cập và những nước khác, nhóm các nước này đều được hưởng lợi từ điểm mù có chủ ý của Trump. Trump đã không tiếc lời ca ngợi quá mức về một số nhà độc tài tàn bạo nhất thế giới, khoe khoang việc trao đổi “bức thư tình” với Kim Jong Un của Triều Tiên, và lấy lòng các bạo chúa khác bằng những lời khen ngợi, ngưỡng mộ và thậm chí là ghen tị.
Trump không chỉ trích nhiều Trung Quốc khi nước này siết chặt Hồng Kông và Tây Tạng, đàn áp tàn bạo người Duy Ngô Nhĩ và các nhóm thiểu số Hồi giáo khác ở tỉnh Tân Cương, hay khi họ thiết lập các trại tập trung giam giữ ít nhất một triệu người mà Bắc Kinh coi là “trại cải tạo”. Theo John Bolton, cựu cố vấn an ninh quốc gia của Trump, khi Trump thảo luận vấn đề với nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình, Trump đã nói với ông ấy rằng việc xây dựng các trại cải tạo là “chính xác là điều đúng đắn phải làm.” Khi Bộ Tài chính soạn thảo kế hoạch áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với các quan chức Trung Quốc chịu trách nhiệm về cuộc đàn áp Tân Cương, Trump đã chặn lại. Được hỏi lý do, ông giải thích, “Chúng tôi đang ở giữa một thỏa thuận thương mại lớn.”
Xin nhắc lại rằng việc bảo vệ nhân quyền có thể ảnh hưởng đến các mục tiêu khác. Nhưng mối quan tâm của Hoa Kỳ đối với nhân quyền cũng có thể được sử dụng như một đòn bẩy bổ sung — một vũ khí khác trong kho vũ khí của Hoa Kỳ — với tiềm năng rút ra các nhượng bộ. Trừ khi, nghĩa là, các nhà đàm phán hoàn toàn phớt lờ nó, điều mà họ dường như đã làm dưới thời Trump. Cuối cùng, Trump không thu lợi được nhiều từ Bắc Kinh để đổi lấy việc ngăn chặn các lệnh trừng phạt đối với hàng loạt người bị giam cầm ở Tân Cương.
Cũng không rõ Trump nhận được những gì để đổi lấy việc bảo vệ một kẻ vi phạm nhân quyền khét tiếng khác: Thái tử Ả Rập Xê Út Mohammed bin Salman, người mà các điệp viên [tay chân của ông ta] đã giết và chặt xác nhà báo Jamal Khashoggi trong lãnh sự quán Ả Rập Xê Út ở Istanbul. Trump được cho là đã nói với nhà báo Bob Woodward, “Tôi đã cứu anh ta“, tuyên bố rằng ông đã bảo vệ thái tử khỏi bất kỳ sự giám sát hoặc trừng phạt nào từ Quốc hội [Hoa kỳ]
Nhận xét của Biden về hành vi của Ả Rập Xê Út trong suốt chiến dịch vận động tranh cử chắc chắn đã thu hút sự chú ý ông thái tử này. Biden hứa sẽ “đánh giá lại” mối quan hệ lâu dài của Mỹ với vương quốc này và gọi Ả Rập Xê-út là “pariah” [kẻ khốn cùng trong tầng lớp xã hội]. Ông cũng hứa sẽ chấm dứt sự ủng hộ của Hoa Kỳ đối với cuộc chiến do Ả Rập Xê Út dẫn đầu ở Yemen.
Tuy nhiên, Washington sẽ không cắt đứt quan hệ với Riyadh. Dầu vậy, các mối quan hệ sắp thay đổi và nhân quyền sẽ trở thành một yếu tố- một trong nhiều yếu tố. Mối liên hệ của Hoa Kỳ với vương quốc này luôn là biểu tượng cho sự khó khăn trong việc bảo vệ nhân quyền khi có các yếu tố chiến lược, ngoại giao và kinh tế cần xem xét
Bàn cờ với Moscow được sắp xếp lại với sự thay đổi người bảo vệ và kiểm soát quyền lực ở Washington. Mặc dù quan hệ Mỹ-Nga vẫn căng thẳng trong suốt nhiệm kỳ tổng thống của Trump, nhưng Tổng thống Vladimir Putin đã tận hưởng 4 năm có ít nhất một người – tổng thống Hoa Kỳ, không hơn kém – luôn sát cánh cùng ông, kể cả các cơ quan tình báo Mỹ và các thành viên chính phủ của ông.
Ngay cả khi các bộ phận khác của chính phủ Mỹ chỉ trích Moscow, Trump không bao giờ tìm thấy lý do để nói một lời tiêu cực về Putin. Ông vẫn chưa làm như vậy, ngay cả trong lúc này Hoa Kỳ đang chịu đựng những gì các quan chức hàng đầu của Mỹ nói là một cuộc tấn công mạng quy mô lớn do Moscow chỉ đạo nhằm vào các cơ quan chính phủ Hoa Kỳ. Về vấn đề đó, Trump cũng không nói gì khi có thêm nhiều chi tiết đáng nguyền rủa về vụ ám sát nhằm vào nhà phê bình hàng đầu của Putin ở Nga, Alexei Navalny.
Chính quyền Biden sẽ nói mạnh hơn nhiều về Nga, và sự im lặng từ Nhà Trắng có thể được thay thế bằng các biện pháp trừng phạt cứng rắn hơn. Những năm tháng lãnh đạo của Trump đã cho thấy một tổng thống Mỹ có quyền lực đến mức nào để nới lỏng dây cương đối với những người vi phạm nhân quyền trên khắp thế giới. Các tổ chức của Mỹ, bao gồm Bộ Ngoại giao, đã cố gắng đẩy lùi nhiều trường hợp, nhưng thái độ bất cần từ Phòng Bầu dục cho thấy rằng ngay cả khi có các lệnh trừng phạt và các hậu quả khác đối với các nước này, quan hệ với Mỹ sẽ vẫn an toàn và sẽ có rất ít không có trách nhiệm giải trình.
Với một tổng thống mới đang sẵn sàng nhận nhiệm vụ, những kẻ bạo chúa đang ở thế phải dè chừng nguy hiểm. Nhân quyền sẽ không chiếm ưu thế trong cuộc trò chuyện và thậm chí sẽ không trở thành yếu tố mạnh mẽ nhất trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Nhưng quyền con người, một lần nữa, sắp trở nên được coi là quan trọng, phải giải quyết, và những người vi phạm phải được quan tâm.
Frida Ghitis is a world affairs columnist. A former CNN producer and correspondent, she is a regular contributor to CNN and The Washington Post. Her WPR column appears every Thursday. Follow her on Twitter at @fridaghitis.