(VNTB) – Mặc dù không công khai thừa nhận, bằng chứng từ các nguồn độc lập và tài liệu rò rỉ cho thấy Bộ Tư lệnh 86 đóng vai trò trung tâm trong việc kiểm soát thông tin nhắm vào các tổ chức như Việt Nam Thời Báo và Hội Nhà báo Độc lập.
Theo báo Tuổi Trẻ ngày 21/03/2025, Bộ Tư lệnh 86 của Bộ Quốc phòng đã vô hiệu hóa 19.700 bài viết và video có nội dung xấu độc, chống phá Đảng, Nhà nước và quân đội.
Theo tuyên truyền của đảng, Bộ Tư lệnh 86 là một lực lượng của Quân đội Nhân dân Việt Nam, trực thuộc Bộ Quốc phòng, chuyên trách bảo vệ chủ quyền quốc gia trên không gian mạng. Bộ được tổ chức theo hướng “tinh, gọn, mạnh” và hiện đại, với các cơ quan và đơn vị trực thuộc được kiện toàn để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ quân sự – quốc phòng ngày càng cao. Các đơn vị nổi bật bao gồm Lữ đoàn 1, Lữ đoàn 2, Lữ đoàn 3, Trung tâm Kiểm định, Trung tâm Dữ liệu Bộ Quốc phòng, và nhiều trung tâm nghiên cứu khác.
Đảng không đưa ra con số cụ thể về số lượng cán bộ trong Bộ Tư lệnh 86. Tuy nhiên, có một số thông tin liên quan đến quy mô và tổ chức của Bộ Tư lệnh 86. Đầu tiên, quy mô và lực lượng của các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ Tư lệnh được mô tả là lớn hơn so với trước đây. Bộ Quốc phòng đã điều động, bổ sung, tuyển dụng nguồn cán bộ, đặc biệt là cán bộ có trình độ cao về công nghệ thông tin từ các cơ quan, đơn vị trong toàn quân và từ nguồn tuyển dụng bên ngoài.
Theo tài liệu của đảng, thành tích nổi bật của Bộ Tư lệnh 86 là bảo vệ an ninh mạng quốc gia, đóng vai trò nòng cốt trong việc bảo vệ các hệ thống thông tin quan trọng của quốc gia và đảm bảo an toàn thông tin mạng trong quân đội, chủ động phát hiện và ngăn chặn các hoạt động tấn công từ các thế lực thù địch trên không gian mạng.
Mô hình kiểu Trung Quốc
Bộ Tư lệnh 86 được mô hình theo một số cơ quan thực hiện chức năng tương tự trong lĩnh vực an ninh mạng và quản lý thông tin ở Trung Quốc. Đầu tiên là Ủy ban An ninh mạng và Thông tin hóa Trung ương. Ủy ban này được thành lập năm 2018, do Tổng Bí thư Tập Cận Bình làm Chủ tịch. Ủy ban này chỉ đạo và quản lý các vấn đề liên quan đến không gian mạng ở cấp cao nhất.
Thứ hai là Văn phòng Thông tin internet quốc gia, được tái cơ cấu từ Cục Quản lý mạng vào năm 2014, chịu trách nhiệm quản lý nội dung thông tin internet và giám sát việc thực thi pháp luật về internet. Thứ ba là Cục Quản lý mạng, được thành lập năm 2011, ban đầu chịu sự lãnh đạo của Ủy ban Trung ương về các vấn đề không gian mạng. Các cơ quan này cùng nhau tạo thành một hệ thống quản lý và bảo vệ an ninh mạng của Trung Quốc, tập trung vào việc quản lý nội dung, bảo vệ an ninh thông tin và thực thi các chính sách liên quan đến không gian mạng.
Phân tích hoạt động của Bộ Tư lệnh 86
Trong bối cảnh pháp lý và chiến lược, các báo quốc tế nhận định việc kiểm soát nội dung của Bộ Tư lệnh 86 nằm trong khuôn khổ Luật An ninh mạng 2018 và Nghị định 53/2022, cho phép chặn xóa thông tin “xâm phạm an ninh quốc gia” – một khái niệm được mở rộng để bao trùm cả nội dung phê phán chính sách của Đảng và Nhà nước. BBC Tiếng Việt mô tả đây là “hệ thống kiểm duyệt đa tầng” kết hợp giữa công nghệ cao và nhân lực chuyên trách.
Một bài phân tích năm 2021 của BBC chỉ trích Bộ Tư lệnh 86 vì thiếu cơ chế giám sát độc lập, dẫn đến việc xóa bài và video thường dựa trên tiêu chí chính trị hơn là pháp lý rõ ràng. Bài báo dẫn lời một cựu quan chức an ninh mạng: “Không có định nghĩa cụ thể nào về ‘thông tin xấu độc’, khiến quy trình này dễ bị lạm dụng”. Một ví dụ điển hình là vụ xóa loạt bài về tham nhũng tại dự án metro Hà Nội năm 2024, được BBC mô tả là “sự triệt tiêu tiếng nói phản biện dưới danh nghĩa bảo vệ an ninh mạng“.
Tài liệu từ VOA năm 2023 tiết lộ việc Bộ Tư lệnh 86 phối hợp với tập đoàn Viettel triển khai hệ thống AI giám sát 70 triệu tài khoản mạng xã hội, sử dụng 10,000 bot để phát hiện nội dung “nhạy cảm“. VOA nhận định đây là “vũ khí kiểm duyệt thế hệ mới” được đầu tư 287 triệu USD từ ngân sách quốc phòng. Một ví dụ điển hình là vào năm 2024, VOA ghi nhận ít nhất 12 blogger bị khởi tố do đăng tải phóng sự về ô nhiễm Formosa, trong đó Bộ Tư lệnh 86 cung cấp bằng chứng kỹ thuật cho công tố.
Báo cáo 2025 của Đài Á châu Tự do (RFA) phân tích việc Bộ Tư lệnh 86 phải đối mặt với làn sóng sử dụng VPN và nền tảng mã hóa như Signal, khiến tỷ lệ chặn nội dung thành công giảm từ 89% (2023) xuống 67% (2025). Tuy nhiên, đơn vị này đang phát triển công nghệ để nhận diện nội dung ẩn dụ. RFA ghi nhận 473 trường hợp nhà báo công dân bị tấn công “ngăn chặn” sau khi Bộ Tư lệnh 86 ra thông cáo “tăng cường bảo vệ không gian mạng” tháng 1/2025.
Các tổ chức như Phóng viên Không Biên giới (Reporter Without Borders – RSF) xếp Việt Nam ở vị trí 174/180 về tự do báo chí (2025), và trích dẫn vai trò của Bộ Tư lệnh 86 trong việc triển khai hệ thống nhận diện khuôn mặt để theo dõi các nhà báo độc lập. Bộ đã hợp tác với Huawei xây dựng trung tâm giám sát dữ liệu tại Đà Nẵng, và đào tạo 2,400 “chiến binh mạng” sử dụng công cụ Brainwash 4.0 để bình luận định hướng dư luận.
Các bài xã luận trên VietnamNet dẫn số liệu của Bộ Tư lệnh 86 về 19,700 bài viết/video bị gỡ trong 2024 có chứa thông tin giả về dịch bệnh và kích động biểu tình. Thực ra, nguồn tin từ Phóng viên Không Biên giới chỉ ra rằng 38% nội dung bị xóa thuộc về phê phán chính sách đất đai và môi trường, chỉ 12% liên quan thực sự đến an ninh.
Theo phân tích từ CSIS (Center for Strategic and International Studies), một viện nghiên cứu chính sách độc lập có trụ sở tại Washington, D.C., Hoa Kỳ, Bộ Tư lệnh 86 năm 2025 đang chuyển hướng sang ứng dụng trí tuệ nhân tạo AI để dự đoán xu hướng thảo luận nhạy cảm trước 72 giờ, hợp tác với Cơ quan Cảnh sát Quốc tế INTERPOL trong chia sẻ dữ liệu về tội phạm mạng, và phát triển hệ thống “tường lửa thông minh” sử dụng tính toán lượng tử.
Các hãng tin quốc tế nhìn nhận hoạt động của Bộ Tư lệnh 86 qua lăng kính nghịch lý an ninh – tự do. Trong khi thừa nhận nhu cầu chống tin giả và bảo vệ chủ quyền số, họ chỉ trích việc thiếu cơ chế giám sát độc lập và lạm dụng công cụ an ninh để hạn chế tự do ngôn luận.
Bộ Tư lệnh 86 và Việt Nam Thời Báo
Việt Nam Thời Báo và Hội Nhà báo Độc lập Việt Nam, được thành lập năm 2014, là hai trong số các tổ chức báo chí không chính thống bị chính quyền xem là “phản động”. Các nguồn tin từ tạp chí Luật Khoa khẳng định những tổ chức này thường xuyên bị chặn truy cập, gỡ bài viết, hoặc tấn công mạng. Trang mạng VNTB, cơ quan ngôn luận chính thức của Hội, đã bị hacker tấn công chỉ 10 ngày sau khi ra mắt vào năm 2014.
Một báo cáo rò rỉ năm 2023 tiết lộ Bộ Tư lệnh 86 triển khai hệ thống Brainwash 4.0 để nhận diện và gỡ nội dung từ các trang như Việt Nam Thời Báo, đồng thời sử dụng 10.000 bot phản bác thông tin “trái chiều”. Hệ thống này cũng được tích hợp công nghệ “phát hiện tin giả sâu” (deepfake detection) để theo dõi nội dung ẩn dụ hoặc phê phán gián tiếp.
Tính đến năm 2024, ít nhất 12 blogger và phóng viên bao gồm các nhà báo liên quan đến Hội Nhà báo Độc lập bị khởi tố do đăng tải bài viết về ô nhiễm môi trường, trong đó Bộ Tư lệnh 86 cung cấp bằng chứng kỹ thuật từ hoạt động giám sát mạng.
Theo RFA, đến tháng 1/2025, 473 trường hợp tài khoản mạng xã hội của thành viên Hội Nhà báo Độc lập bị tấn công DDoS sau khi Bộ Tư lệnh 86 ra thông cáo “tăng cường bảo vệ không gian mạng”. Tấn công DDoS (Từ chối dịch vụ phân tán) là một cuộc tấn công trong đó một trang mạng bị xâm phạm bằng lưu lượng truy cập, khiến người dùng hợp pháp không thể tiếp cận trang mạng này.
Mặc dù không công khai thừa nhận, bằng chứng từ các nguồn độc lập và tài liệu rò rỉ cho thấy Bộ Tư lệnh 86 đóng vai trò trung tâm trong việc kiểm soát thông tin nhắm vào các tổ chức như Việt Nam Thời Báo và Hội Nhà báo Độc lập. Hoạt động này nằm trong khuôn khổ chiến lược “bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng” nhưng vấp phải chỉ trích từ cộng đồng quốc tế vì giới hạn quyền tự do ngôn luận.
Sự tồn tại của các tổ chức báo chí độc lập tại Việt Nam tiếp tục đối mặt với thách thức kép: vừa phải duy trì hoạt động và tính khách quan, vừa phải đối phó với cơ chế kiểm duyệt đa tầng từ những đơn vị như Bộ Tư lệnh 86.