Triệu Tử Long
(VNTB) – Hiểu theo nghĩa đơn giản, một khi Bộ Chính trị ‘cho chủ trương’ thì rất có thể ‘tự do báo chí’ sẽ có bước đầu là tư nhân được quyền ‘làm báo’.
Trong bài báo “Press Freedom Isn’t Free” xuất bản từ tháng 8/2016, thì nhìn lại năm 2015, cho thấy ước tính chỉ có 13% dân số thế giới sống ở các nước “nơi có việc mạnh mẽ đưa các tin tức chính trị, sự an toàn của các nhà báo được đảm bảo, sự xâm nhập của nhà nước vào các vấn đề truyền thông là tối thiểu, và báo chí không phải là đối tượng của những áp lực pháp lý hoặc kinh tế nặng nề”.
87% còn lại của dân số thế giới, ở một số nước, các chế độ độc tài sẽ chỉ đơn giản là bỏ tù hay ám sát các phóng viên, những người quá “tò mò”.
Giả dụ như sắp tới đây Luật Báo chí của Việt Nam sẽ tu chỉnh theo hướng không hạn chế quyền về ‘báo’ và ‘tạp chí’; đồng thời lộ trình mở dần qua việc cho phép tư nhân được quyền làm ‘tạp chí’, để dần về sau có thể mở rộng sang ‘báo’, thì diện mạo làng báo của Việt Nam liệu có thể gọi là ‘tự do báo chí’?
Câu trả lời là không hẳn.
Không hẳn, vì dẫu tư nhân làm ‘tạp chí’, hay ‘báo’ thì về nguyên tắc vẫn chịu sự định hướng tuyên truyền của Ban Tuyên giáo Trung ương và cụ thể ở cấp địa phương nơi có trụ sở tòa soạn.
Ông Trần Quốc Thuận, cựu Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội dưới thời Chủ tịch Quốc hội Nông Đức Mạnh, có nhận định như sau: “Thế nào là tự do ngôn luận và thế nào là tự do báo chí?
Đọc ra thì đó là câu chuyện ấu trĩ tưởng ai cũng biết, nhưng rõ ràng vấn đề làm nó như thế nào? Thế nào là tự do báo chí? Tự do báo chí thì có tin người ta cứ đưa và người ta chịu trách nhiệm về nguồn tin đó. Ở Việt Nam thì không đơn giản. Đưa phải có định hướng, đưa phải có chỉ đạo. Tức là đưa mà trái ý, thì người đưa mà có thẩm quyền đi đứt trước.
Tôi nói là còn có khả năng bị phạt tiền, rồi tù tội vân vân. Cho nên tất cả những cái đó đòi hỏi luật lệ phải chi tiết và nó đòi hỏi đảm bảo điều luật ấy phải được thực hiện, thì ở Việt Nam không có đảm bảo đó.
Đó là cái không biết chừng nào sẽ có? Điều luật mà không có, viết ra cứ lửng lờ như thế, thì thế nào là tự do ngôn luận. Tự do ngôn luận như nói là gặp nhau trong quán nhậu mình phát biểu, thì cái đó có phải tự do ngôn luận không?
Hay tự do ngôn luận là có quyền lập diễn đàn phản biện lại? Còn bây giờ như tôi biết là các tổ chức Mặt trận, các tổ chức đoàn thể có quyền là giám sát và phản biện. Nhưng sự giám sát và phản biện, người ta lại ngoáy vô cái chỗ là phản biện là phản biện những dự thảo văn bản của Đảng, của nhà nước, của luật pháp, như vậy thì gọi là góp ý, chứ sao gọi là phản biện được? Sao lại xài chữ nghĩa như thế được?
Phản biện “dự thảo văn bản” – thì phản biển dự thảo văn bản là thế nào? Từ ‘góp ý’ chứ làm sao gọi là ‘phản biện’ được?.
Có quyền phản biện những chủ trương mà đưa ra không thiết thực, thì người ta có quyền phản ứng, chống lại không? Thì ở Việt Nam là không được, làm cái đó coi chừng vi phạm pháp luật.
Cho nên cái gọi là giám sát, phản biện cũng lững lờ. Còn giám sát là thông qua tổ chức Mặt trận Tổ quốc, chứ không có phản biện độc lập. Nếu ai không đồng ý cái gì, lên tiếng độc lập, thì cái đó cũng là không an toàn mà phải qua hệ thống tổ chức, như vậy hệ thống tổ chức, họ lọc hết.
Làm sao mà có thể phản biện trung thực được? Cho nên ở Việt Nam chữ nghĩa nó có nhưng mà không có cơ chế đảm bảo thực hiện các quyền đó, không có cái luật như thế. Thì đó là điều cần phải đòi hỏi ở Việt Nam”.
Đơn giản hơn nhiều – theo một nhà báo hiện sống ở Sài Gòn, để có thể đáp ứng lời kêu gọi của Thủ tướng Phạm Minh Chính là cần lắng nghe ý kiến phản biện, trước mắt cần chấm dứt việc hạn chế quyền làm ‘báo’ – ‘tạp chí’ của tất cả các tòa soạn được ghi ở Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025.
Giáo dục từ bậc phổ thông cơ sở đến đại học, hiện tại đều cho phép tư nhân đầu tư và Đảng vẫn quản lý tốt mọi mặt, không lo ngại gì về các ‘diễn biến hòa bình’, ‘tự chuyển hóa’. Vậy thì báo chí, lẽ nào tiếp tục là ‘vùng cấm’, là nơi độc quyền của cơ quan nhà nước?
Theo quan điểm của Lênin, báo chí tư nhân trong quốc gia được nhìn nhận như một yêu cầu không thể thiếu khi có tự do sản xuất kinh doanh, trao đổi mua bán hàng hóa.
Theo ông, báo chí tư nhân là chỉ do nhà nước quản lý bằng luật pháp, thay cho các sắc lệnh cấm đoán khi nhà nước vô sản mới thiết lập mấy năm đầu; còn sự lãnh đạo của các đảng viên Đảng cộng sản Nga đối với báo chí, cần được nhìn nhận là phải “phục vụ” các tờ báo nhà nước, tư nhân làm đúng trách nhiệm, chức năng của báo chí đối với đất nước, nhân dân.
Sinh tiền, Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh, “Tự do báo chí là là nhu cầu tinh thần quan trọng của mỗi quốc gia, dân tộc, là đòi hỏi cơ bản của quyền con người”.
Vậy thì cớ gì mà lại hạn chế trong phân biệt của quyền làm ‘báo’, và ‘tạp chí’ như nội dung của Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025?