Tác giả: Rebecca Tan và Laris Karklis
(VNTB) – Khi căng thẳng gia tăng ở Biển Đông, Việt Nam đang nạo vét và lấp đất, gia cố và dựng lên các công trình mới.
Theo hình ảnh vệ tinh và các cuộc phỏng vấn với các quan chức, nhà phân tích an ninh và nhà ngoại giao Việt Nam, kể từ đầu năm, Việt Nam đã đẩy nhanh đáng kể nỗ lực mở rộng các đảo và cải tạo đất đai ở Biển Đông đang có tranh chấp để thách thức sự quyết đoán ngày càng tăng của Trung Quốc.
Trong khi Việt Nam đã mở rộng sự hiện diện của mình trên một quần đảo gồm các bãi đá, rạn san hô và đảo nhỏ ở Trường Sa kể từ năm 2021, thì năm nay, Việt Nam đang trên đà tạo ra hơn 4.000m2 đất mới ở đó, nhiều nhất từ trước tới nay.
Kể từ khi Trung Quốc tiến hành chiến dịch xây dựng đảo ở đó một thập niên trước, biến các rạn san hô bán chìm thành các căn cứ quân sự tinh vi, cảnh quan của quần đảo này chưa bao giờ thay đổi nhiều như vậy. Chỉ trong ba năm, Việt Nam đã tăng diện tích đất của mình ở Trường Sa lên gấp mười lần.
Các nhà phân tích an ninh và nhà ngoại giao cho biết, lãnh đạo của chính quyền cộng sản Việt Nam theo truyền thống đã im lặng về động thái cải tạo đất của mình ở Biển Đông, thường từ chối giải thích hoặc thừa nhận nỗ lực này ngay cả trong các cuộc trò chuyện riêng tư.
Nhưng trong các cuộc phỏng vấn hiếm hoi tại thủ đô Hà Nội, năm cựu quan chức và quan chức Việt Nam hiện tại cho biết chính phủ đã “củng cố” các tiền đồn nhằm mục đích tự vệ, một phần của chiến lược rộng lớn hơn nhằm chống lại các mối đe dọa an ninh “sớm và từ xa”.
“Chúng tôi sẽ sử dụng mọi biện pháp có thể để đảm bảo rằng chúng tôi có thể bảo vệ và bảo vệ các lợi ích hợp pháp của mình ở Biển Đông”, Lê Đình Tĩnh, Tổng giám đốc hoạch định chính sách của Bộ Ngoại giao Việt Nam, cho biết. Ông nói thêm rằng các hoạt động của Việt Nam ở Trường Sa “hoàn toàn nằm trong quyền hợp pháp của mình”.
Ông Tĩnh nhấn mạnh rằng Việt Nam muốn giải quyết hòa bình các tranh chấp hàng hải nhưng nói thêm rằng chính phủ lo ngại về sự leo thang căng thẳng gần đây ở Biển Đông, đặc biệt là giữa Trung Quốc và Philippines, hai nước đã đụng độ dữ dội vì một bãi cạn trong quần đảo Trường Sa.
Các tiền đồn đảo ở Trường Sa
Đặc điểm tự nhiên lớn nhất trong chuỗi đảo Trường Sa là Đảo Ba Bình, do Đài Loan chiếm đóng, nhưng quy mô của đảo này đã bị lu mờ trước các dự án cải tạo đảo của Trung Quốc bắt đầu từ năm 2014 và hiện nay là nỗ lực xây dựng đảo của Việt Nam.
Trung Quốc từ lâu đã tìm cách thống trị Biển Đông, một tuyến đường thủy chiến lược, giàu tài nguyên mà sáu chính phủ khác cho rằng thuộc về họ một phần. Dưới thời Tập Cận Bình, Bắc Kinh ngày càng gây hấn và đối đầu với các bên yêu sách khác. Các tàu Trung Quốc đã nhiều lần quấy rối các tàu của Philippines ở vùng biển tranh chấp trong những tháng gần đây, làm dấy lên viễn cảnh rằng Hoa Kỳ, quốc gia có hiệp ước phòng thủ chung với Manila, có thể bị lôi kéo vào xung đột vũ trang.
Từ năm 2013 đến năm 2015, Trung Quốc đã tiến hành một cuộc tấn công xây dựng đảo ở quần đảo Trường Sa, cải tạo khoảng 12.000 m2 đất, sau đó xây dựng các căn cứ quân sự hoàn chỉnh với hệ thống tên lửa chống hạm và phòng không, radar và máy bay chiến đấu.
Để đáp trả, các quan chức Việt Nam cho biết, Việt Nam đã xây dựng các tiền đồn nhỏ mà họ đã chiếm đóng ở quần đảo Trường Sa, nạo vét và lấp đất, gia cố hàng rào và dựng lên các công trình mới.
Sự chuyển đổi mạnh mẽ nhất trong những tháng gần đây đã xảy ra tại Rạn san hô Barque Canada – Bãi Thuyền Chài, một đảo san hô hẹp dài gần 30km ở phía nam của quần đảo Trường Sa mà Việt Nam đã tăng gấp đôi diện tích lên khoảng 2.000m2 kể từ tháng 11. Bãi Thuyền Chài, nơi từng có sáu công trình giống như lô cốt, hiện là tiền đồn lớn nhất của Việt Nam tại Trường Sa, rộng và dài đủ để có thể xây một đường băng dài 3.000 mét cho máy bay quân sự và vận tải lớn, theo phân tích hình ảnh vệ tinh của Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á (AMTI) tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại thủ đô Washington.
Tại Bãi Thuyền Chài, cũng như những nơi khác, Việt Nam đã sử dụng tàu nạo vét hút cắt mạnh để tạo ra các kênh và bến cảng cho tàu thuyền, và đã bắt đầu xây dựng “các công trình phòng thủ bờ biển”, chẳng hạn như các công sự có tường bao quanh có thể chứa pháo binh, Harrison Prétat, phó giám đốc AMTI cho biết. Nửa tá video được các kênh chính thức của chính phủ Việt Nam chia sẻ và được The Washington Post xem xét cho thấy cần cẩu và máy xúc tại các tiền đồn Trường Sa đang lắp đặt các trụ bê tông và kim loại cho bến tàu và cầu tàu.
Bằng cách phát triển này, Việt Nam có thể triển khai thêm tàu và nhân sự đến Trường Sa, củng cố dấu ấn của mình tại vùng biển tranh chấp, theo Hà Hoàng Hợp, một nhà phân tích quân sự tại Hà Nội. Các tiền đồn cũng có thể có cả các hệ thống radar và radio để phát hiện chuyển động của tàu Trung Quốc thường tắt tín hiệu theo dõi vị trí.
Việt Nam bị Trung Quốc đánh bại trên biển, nhưng chiến dịch xây dựng đảo hung hăng của chính phủ cho thấy cam kết bảo vệ các thực thể hàng hải của Việt Nam, Zack Cooper, một thành viên cấp cao tại Viện Doanh nghiệp Hoa Kỳ cho biết. Chiến dịch này là một lời cảnh báo, “một lời cảnh báo lớn”, ông nói.
Đừng gây sức ép quá mức đối với chúng tôi
Ngoài việc cải tạo đất, Việt Nam đã mở rộng lực lượng dân quân biển với tàu thuyền do chính phủ tài trợ để xua đuổi các tàu nước ngoài và nâng cấp các tàu đánh cá thương mại hoạt động xa bờ, phản ánh chiến thuật của Trung Quốc nhằm tăng cường sự hiện diện của mình trên biển, các nhà phân tích an ninh cho biết.
“Điều mà Hà Nội đang báo hiệu với Trung Quốc là: ‘Đừng gây sức ép quá mức đối với chúng tôi'”, Huong Le Thu, một nhà phân tích tập trung vào châu Á tại Nhóm Khủng hoảng Quốc tế cho biết.
Hà Nội cũng đã tăng cường hợp tác an ninh với Hoa Kỳ, Nhật Bản và Úc, tất cả đều đã nâng cấp quan hệ với Việt Nam trong 10 tháng qua, chủ yếu là để đáp trả sự quyết đoán của Trung Quốc, theo Le Thu Huong và các nhà phân tích khác về Việt Nam.
Theo báo cáo của Bộ Ngoại giao, Hoa Kỳ gần đây đã chuyển giao hai tàu tuần tra của Lực lượng Bảo vệ Bờ biển và bắt đầu chuyển giao 12 máy bay huấn luyện cho Việt Nam trong khoản hỗ trợ an ninh và bán vũ khí trị giá hơn 330 triệu đô la. Vào tháng 7, một tàu của Hải quân Hoa Kỳ đã có chuyến thăm cảng Cam Ranh, một căn cứ chiến lược của Việt Nam hướng ra Biển Đông.
Khi được hỏi về hoạt động xây dựng đảo của Việt Nam, các quan chức tại Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Hà Nội đã từ chối bình luận trực tiếp về vấn đề này, nói chung chung rằng họ “lo ngại về sự thay đổi nguyên trạng” ở quần đảo Trường Sa. Đồng thời, các quan chức cho biết, Hoa Kỳ ủng hộ việc Việt Nam bảo vệ chủ quyền của mình.
Việt Nam có chung đường biên giới trên bộ dài 1444km với Trung Quốc. Trung Quốc cũng là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam. Hà Nội không muốn gây hấn với Bắc Kinh, nhưng mối quan hệ giữa hai nước từ lâu đã căng thẳng do thù địch trong lịch sử và ngày càng căng thẳng do Trung Quốc thể hiện sức mạnh trên biển.
Trong những năm kể từ khi một tòa án quốc tế ra phán quyết vào năm 2016 rằng các yêu sách của Trung Quốc đối với Biển Đông không có cơ sở pháp lý, sự hiện diện của Trung Quốc ở đó chỉ gia tăng kể cả ở các khu vực mà Việt Nam tuyên bố chủ quyền, theo dữ liệu theo dõi tàu. Trung Quốc cũng đã làm sâu sắc thêm mối quan hệ an ninh với Campuchia khiến cho quan chức Hà Nội lo sợ bị cựu thù bao vây.
Đồng thời, Trung Quốc đã tăng cường ve vãn Việt Nam. Vào tháng 12, Chủ tịch Tập Cận Bình đã đến thăm Hà Nội và ký hàng chục thỏa thuận song phương. “Trung Quốc và Việt Nam có lý tưởng và niềm tin chung và cùng chia sẻ tương lai”, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết trong chuyến thăm.
Bộ Ngoại giao đã không trả lời các câu hỏi cho báo cáo này.
Một lịch sử căng thẳng
Các bước mà Việt Nam thực hiện để “tự vệ” ở Biển Đông như việc xây dựng đảo, không nên được coi là leo thang, ông Nguyễn Hồng Quân, một thiếu tướng Việt Nam và là cựu quan chức Bộ Quốc phòng cho biết. Ông nói, “Chính Trung Quốc đã bắt đầu việc này”.
Năm 2014, Trung Quốc đã đưa một giàn khoan dầu cách đất liền Việt Nam 180 km, xâm nhập vùng vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Việt Nam. Điều này đã gây ra một cuộc đối đầu kéo dài nhiều tháng, trong đó tàu thuyền Trung Quốc phun vòi rồng vào tàu thuyền Việt Nam và đánh chìm ít nhất một tàu của Việt Nam. Các cuộc biểu tình phản đối Trung Quốc trên khắp Việt Nam đã biến thành bạo loạn, với các doanh nghiệp do người Trung Quốc làm chủ bị cướp bóc và đốt phá.
Gần đây hơn, đã có những cuộc giao tranh và đối đầu thường xuyên trên biển giữa hai nước, Việt Nam cho biết. Nhưng Việt Nam và Trung Quốc đã kiềm chế không công khai hầu hết những điều này. Theo dữ liệu vị trí tàu do các nhóm nghiên cứu như AMTI và Sáng kiến Biên niên sử Biển Đông, một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại Việt Nam theo dõi, các tàu Trung Quốc cũng tiếp tục đi vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam.
Kể từ năm 2019, Trung Quốc đã tăng cường tuần tra tại các khu vực mà Việt Nam có lợi ích về dầu khí và triển khai những gì Trung Quốc nói là tàu nghiên cứu trong vùng biển của Việt Nam với tần suất ngày càng tăng, đôi khi kéo dài hàng tuần lễ. Năm ngoái, sau khi bí mật gây sức ép Trung Quốc rút một tàu nghiên cứu nhưng không có kết quả, Việt Nam đã công khai phản đối nước láng giềng. Vào tháng 6, Việt Nam một lần nữa lên án “hoạt động bất hợp pháp” của một tàu khảo sát Trung Quốc trong vùng EEZ của mình.
Trung Quốc đã không điều tàu ra quấy phá việc xây dựng đảo của Việt Nam. Nhưng các nhà phân tích an ninh cho biết điều đó có thể thay đổi nếu căng thẳng ở quần đảo Trường Sa tiếp tục gia tăng. “Chúng ta không thể loại trừ khả năng xảy ra xung đột … dù là vô tình hay cố ý”, ông Tĩnh, quan chức Việt Nam tại Bộ Ngoại giao cho biết.
Đặc biệt, nếu Trung Quốc có động thái củng cố quyền kiểm soát của mình đối với Bãi Cỏ Mây, hiện là trọng tâm của một cuộc tranh chấp nóng bỏng với Philippines, Việt Nam có thể phải đối mặt với áp lực trong nước buộc phải cương quyết hơn trong việc bảo vệ các tiền đồn ở Trường Sa, ông Quân, cựu quan chức quốc phòng cho biết. “Chúng tôi buộc phải hành động”, ông nói thêm.
_______________________
Nguồn: Washington Posr – Vietnam accelerates island building to challenge China’s maritime claims