(VNTB) – Chỉ khi Việt Nam cải cách thể chế – từ kinh tế đến chính trị – theo hướng dân chủ hóa, minh bạch hóa và hội nhập thật sự thì mới có thể tránh được vòng xoáy đối đầu và nghi kỵ.
1. Cơn chấn động từ Washington
Việc chính quyền Trump quyết định áp thuế quan lên hàng hóa Việt Nam ở mức đối ứng 46% không chỉ là một cú sốc thương mại mà còn là cơn địa chấn chính trị với những hệ lụy sâu rộng.
Trong bối cảnh thế giới đang định hình lại chuỗi cung ứng, chiến lược cạnh tranh Mỹ – Trung bước vào giai đoạn mới, và Việt Nam nổi lên như một điểm trung chuyển thay thế, thì đòn đánh của Trump – được hậu thuẫn bởi bộ máy cố vấn diều hâu đứng đầu là Peter Navarro – đặt Việt Nam vào thế bị bao vây về pháp lý, tâm lý và đối ngoại.
Đây không đơn thuần là vấn đề kinh tế. Nó phản ánh sự bất tín trong quan hệ đối tác, đánh dấu thời điểm Việt Nam phải ra quyết định chiến lược: tiếp tục “né tránh” như một nước nhỏ, hay dấn thân và định hình vai trò như một đối tác chủ động và dân chủ, sẵn sàng kiến tạo một trật tự thương mại công bằng, minh bạch và tôn trọng luật lệ quốc tế.
2. Tư duy của Peter Navarro và mối nguy cho Việt Nam
Peter Navarro là người không đơn giản. Ông không phải một nhà kinh tế học thuần túy, mà là một chiến lược gia mang trong mình tinh thần của chủ nghĩa bảo hộ, chống toàn cầu hóa và chống Trung Quốc một cách tuyệt đối.
Trong mắt Navarro, thặng dư thương mại là bằng chứng của gian lận, và những quốc gia như Việt Nam – đang xuất siêu 123,5 tỷ USD sang Mỹ trong năm 2024 – đương nhiên trở thành “đối tượng tình nghi”.
Tư tưởng của Navarro được thể hiện rõ trong cuốn sách Death by China (2011), nơi ông cảnh báo rằng các nền kinh tế châu Á, đặc biệt là Trung Quốc (và theo sau là Việt Nam), đang “hút máu việc làm” của người Mỹ, thao túng tiền tệ, đánh cắp tài sản trí tuệ, vi phạm tiêu chuẩn lao động và môi trường.
Mặc dù Việt Nam không phải Trung Quốc, nhưng việc hàng hóa Trung Quốc đội lốt xuất xứ qua Việt Nam đã khiến Việt Nam bị nghi là “cửa sau” trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Đây là điểm yếu chí tử nếu không được kiểm soát. Với Navarro, ranh giới giữa Trung Quốc và các “chư hầu kinh tế” là rất mong manh. Việt Nam đang trong tầm ngắm.
3. Những luận điểm then chốt cần nhận diện
Bản danh sách “10 tội danh kinh tế” mà Navarro từng liệt kê cho Trung Quốc có thể được áp dụng phần nào cho Việt Nam. Điều đáng lo là trong con mắt của đội ngũ Trump, Việt Nam không vô tội:
3.1. Gia công vòng 2 cho Trung Quốc: Nếu Việt Nam không chứng minh được nguồn gốc xuất xứ độc lập, các doanh nghiệp FDI Trung Quốc trá hình có thể đẩy cả nền kinh tế vào khủng hoảng thương mại.
3.2. Xuất siêu quá mức: Việt Nam cần khẩn trương tái cân bằng cán cân thương mại với Mỹ, bằng việc gia tăng nhập khẩu nông sản, năng lượng và công nghệ cao của Mỹ.
3.3. Thao túng tiền tệ & trợ cấp ngành: Việt Nam đã từng bị Bộ Tài chính Mỹ đưa vào danh sách theo dõi. Mặc dù sau đó được rút tên, nhưng các chính sách tín dụng ngầm cho dệt may, thép vẫn cần được minh bạch hóa.
3.4. Vi phạm sở hữu trí tuệ, tiêu chuẩn lao động và môi trường: Những cáo buộc này tuy còn mơ hồ, nhưng nếu không chủ động chuẩn hóa theo tiêu chuẩn ESG toàn cầu, Việt Nam có thể bị tẩy chay khỏi các thị trường cao cấp.
4. Thách thức và cơ hội đàm phán: Tình huống “45 ngày sinh tử”
Một trong những yếu tố làm cho tình hình thêm căng thẳng là tính khẩn cấp. Tổng thống Trump đã ký xác lệnh áp thuế, nhưng có thể hoãn thi hành 45 ngày theo đề nghị của Việt Nam nếu phía Việt Nam thể hiện thiện chí đàm phán thực chất. Trong giai đoạn này, Việt Nam cần hành động với tốc độ và quyết tâm chưa từng có.
Một số đề xuất đáng cân nhắc:
– Ký một hiệp định thương mại song phương BTA 2.0, bao gồm không chỉ thương mại mà cả công nghệ, quốc phòng và tiêu chuẩn ESG. Điều này vừa giải quyết thặng dư thương mại, vừa khẳng định vị trí chiến lược của Việt Nam trong cấu trúc an ninh khu vực.
– Thành lập tổ công tác song phương về Chuỗi cung ứng minh bạch, mời phía Mỹ tham gia giám sát ngẫu nhiên trong các khu công nghiệp, qua đó củng cố niềm tin lẫn nhau.
– Tăng nhập khẩu hàng Mỹ có giá trị chính trị cao: nông sản, khí hóa lỏng, chip bán dẫn và thiết bị quốc phòng. Điều này không chỉ là con số, mà là tín hiệu chính trị rõ ràng.
– Xây dựng thương hiệu quốc gia “Made in Vietnam – Trusted by the World”: Đây là lúc để chuyển hóa thách thức thành cơ hội, định vị Việt Nam như một trung tâm sản xuất chất lượng cao, minh bạch và dân chủ hóa.
5. Cơ hội để chuyển hóa chế độ và xác lập vị thế mới
Vấn đề cốt lõi không nằm ở thương mại, mà là tính chính danh và tương lai chính trị của Việt Nam.
Một quốc gia bị đánh thuế vì thiếu minh bạch không thể tiếp tục giữ vai trò “bạn hàng tin cậy” của thế giới.
Chỉ khi Việt Nam cải cách thể chế – từ kinh tế đến chính trị – theo hướng dân chủ hóa, minh bạch hóa và hội nhập thật sự, chúng ta mới có thể tránh được vòng xoáy đối đầu và nghi kỵ.
Việt Nam cần chủ động kiến tạo một hình ảnh mới: không chỉ là công xưởng giá rẻ, mà là đối tác chiến lược đáng tin cậy trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Để làm được điều này, không thể chỉ dựa vào kỹ thuật đàm phán.
Việt Nam cần có bản lĩnh chính trị để thực hiện chuyển hóa sâu sắc – không chỉ về chính sách đối ngoại mà cả về cấu trúc quyền lực trong nước.
6. Việt Nam cần lựa chọn một con đường lớn hơn
Cuộc khủng hoảng thuế quan lần này có thể là cơn địa chấn làm sụp đổ một mô hình phát triển cũ dựa vào lao động rẻ, né tránh luật chơi, và dựa dẫm vào các thế lực lớn.
Nhưng cũng chính nó mở ra một lối thoát: nếu Việt Nam dám chuyển hóa, dám đứng vào hàng ngũ các quốc gia dân chủ, minh bạch, tôn trọng pháp quyền và cam kết hội nhập thực chất, thì không những sẽ thoát được đòn trừng phạt, mà còn vươn lên thành điểm neo chiến lược trong kiến trúc toàn cầu mới.
Việt Nam có thể đối thoại với chính quyền Trump, thậm chí với cả Peter Navarro, nếu có một tầm nhìn đủ xa và một tư thế đủ vững.
Nhưng để làm được điều đó, Việt Nam không thể mãi đi trong bóng tối. Đã đến lúc bước ra ánh sáng.
_______________________
Tham khảo:
1. Lee, K. (2020). Economic Diplomacy and Trade Policy: The Role of Small Economies in Global Governance. Harvard University Press.
2. Peterson, M., & Greenfield, S. (2019). Global Supply Chains and Economic Nationalism: The Case of Vietnam. Journal of International Economics, 47(3), 128-150.
3. United Nations Development Programme. (2021). Achieving the SDGs through Sustainable Business Practices: An Analysis of ESG Trends in Asia. UNDP.
4. World Bank. (2021). Vietnam’s Trade Balance and Its Impact on Economic Stability. World Bank Report.
5. Office of the United States Trade Representative (2024). Vietnam Trade & Investment Summary.