Trường Sơn
(VNTB) – Tịch điền Quý Mẹo ở Đọi Sơn không còn hoạt cảnh ông chủ tịch nước xuống ruộng đi cày nữa…
Năm 2009, lần đầu tiên Lễ hội Tịch điền Đọi Sơn được phục dựng tại xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Vào năm 2019, quyết định hành chính đã sáp nhập 3 xã Tiên Phong, Đọi Sơn, Châu Sơn để thành lập xã Tiên Sơn.
Năm 2017, kỷ niệm 1030 năm ngày vua Lê Đại Hành lần đầu tiên xuống đồng thực hiện nghi lễ cày tịch điền, Việt Nam quyết định ghi danh Lễ Tịch điền Đọi Sơn là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Lễ cày tịch điền này duy trì tới thời nhà Nguyễn, chấm dứt vào thời vua Khải Định.
Truyền thuyết “Kim ngân điền – Vàng và cơm gạo” kể rằng: Trong một buổi thiết triều, vua Lê Đại Hành ngỏ ý với bách quan đem vàng bạc trong kho chôn xuống những nơi đồng đất màu mỡ nhưng bị bỏ hoang để khuyến khích dân khai hoang.
Các quan xin vua đừng làm thế, nhà vua chỉ nghe xong rồi bàn sang chuyện khác. Buổi thiết triều kéo dài gần trọn một ngày, các quan quá đói, lúc này nhà vua mới cho dọn cơm, mỗi mâm cơm có một đĩa xôi và một đĩa vàng.
Các quan tranh nhau ăn xôi không để ý gì đến đĩa vàng. Đến đây vua mới hỏi các quan: Vàng quý hay xôi quý? Đến lúc này, các quan mới hiểu ý sâu xa của nhà vua, theo lệnh cử người bí mật chôn vàng bạc ở những nơi cần khai hoang, rồi rao: Cày hoang mà lấy vàng thần đế, khai hoang mà lấy bạc trời cho. Dân đua nhau vỡ đất, khai hoang được vàng, được bạc, nhờ đó mà một vùng đất rộng lớn được phục hóa, nghề nông từ đó phát triển trở lại.
Để khuyến khích phát triển nghề nông và truyền đạt tư tưởng “Dĩ nông vi bản” (lấy nghề nông làm gốc), “Phi nông bất ổn” (nông nghiệp không bảo đảm, xã hội khó ổn định), đích thân vua Lê Hoàn vào mỗi dịp xuân về trực tiếp xuống ruộng dạy dân cấy lúa. Ông đã chọn miền đất ruộng dưới chân núi Đọi (hiện thuộc xã Tiên Sơn, thị xã Duy Tiên) của Hà Nam để tiến hành nghi lễ Tịch điền.
Sau lễ tế Thần Nông cầu mưa thuận gió hòa, nhà vua chân trần lội ruộng, cầm cày, quất trâu mở những luống cày đầu tiên để mở đầu một năm sản xuất nông nghiệp cho nông dân. Như vậy, Lê Hoàn là ông vua đầu tiên dưới chế độ quân chủ chuyên chế tiến hành Lễ cày Tịch điền khuyến nông.
Có lẽ ở nhiệm kỳ Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết là người bắt đầu khởi xướng việc Chủ tịch nước khoác áo nhà nông để thực hiện nghi lễ tịch điền. Lần ấy, trình tự là sau phần khai mạc lễ hội, một cụ cao niên của xã Đọi Sơn thực hiện nghi lễ hóa thân thành hình tượng Vua Lê Đại Hành đi cày tịch điền khai xuân. Tiếp đó, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết, lãnh đạo một số bộ, ngành trung ương, lãnh đạo tỉnh Hà Nam và đại diện tầng lớp nông dân trong tỉnh đã thực hiện nghi lễ cày tịch điền.
Nhiệm kỳ Chủ tịch nước Trương Tấn Sang, người ta cũng thấy ở lễ hội này Chủ tịch Trương Tấn Sang xắn quần, chân đất xuống đồng cày ruộng. Đến nhiệm kỳ Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng, thì có khác chút, quan chức cấp cao nhất xuống đồng ở lễ tịch điền là Phó Thủ tướng thường trực Trương Hòa Bình.
Nhiệm kỳ Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc, ông cũng xuống ruộng đi cày với con trâu được vẽ những vằn màu vàng. Nhiều người cho rằng con trâu này được sơn vằn vàng cho giống với con hổ của năm Nhâm Dần. Tuy nhiên, các ý kiến trái chiều khi ấy cho rằng hình ảnh như vậy không gây ấn tượng, không thật và không đúng với hình ảnh con trâu ngoài đời.
Tuy nhiên đến tịch điền Quý Mão 2023 thì không có một viên chức chính phủ nào đến tham dự.
Danh sách được ban tổ chức xướng tên cho biết, “dự lễ hội có các đồng chí: Lê Thị Thủy, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch hội đồng nhân dân tỉnh; Đinh Thị Lụa, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy; Trương Quốc Huy, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh, Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh; các ủy viên Ban thườn vụ Tỉnh ủy; Thường trực hội đồng nhân dân, lãnh đạo UBND tỉnh, Ủy ban Mặt trận tổ quốc tỉnh; lãnh đạo các sở, ban, ngành, đoàn thể tỉnh; lãnh đạo các huyện, thành phố trong tỉnh; lãnh đạo Thị ủy, UBND thị xã Duy Tiên, lãnh đạo xã Tiên Sơn cùng đông đảo bà con nhân dân và du khách thập phương…”.
Sách sử chép, người đầu tiên nối tiếp việc cày tịch điền của vua Lê Đại Hành là Lý Thái Tông: “Mậu Dần năm thứ 5 (1038), mùa xuân, tháng 2, vua ngự ra cửa Bố Hải (nay là phường Kỳ Bá, thành phố Thái Bình, tỉnh Thái Bình) cày ruộng tịch điền. Các quan tả hữu có người can rằng: “Đó là công việc của nông phu, bệ hạ cần gì làm thế?”.
Nhà vua nói: “Trẫm mà không chính mình cày ruộng thì lấy đâu có gạo làm tế phẩm để thờ cúng nhà tông miếu và lấy gì để nêu gương cho thiên hạ?”. Bấy giờ nhà vua mới cày ba luống rồi thôi.
Điều đặc biệt là Lý Thái Tông là vua Lý đầu tiên và cũng là vua Lý thực hiện cày tịch điền nhiều lần nhất. Lần đầu tiên ông cày tịch điền ở Đỗ Động Giang (nay thuộc huyện Thanh Oai, Hà Nội) vào tháng 4 năm Nhâm Thân (1032); tháng 2 năm Mậu Dần (1038) vua lại đi cày tịch điền ở Bố Hải Khẩu (nay thuộc thành phố Thái Bình, tỉnh Thái Bình). Tháng 3 năm Nhâm Ngọ (1042) ông cày tịch điền tại Khả Lãm (nay thuộc huyện Thanh Oai, Hà Nội).
Quý Mão 2023, tịch điền vắng ‘vua’, không rõ là báo điềm gì…