“Sau khi cân nhắc nhiều mặt, Ủy Ban Thường Vụ Quốc Hội đề nghị giữ nguyên như trong dự thảo không mở rộng quyền vận động bầu cử của người ứng cử ngoài hai hình thức vận động bầu cử đã được quy định trong dự thảo,” báo cáo tiếp thu, giải trình dự án luật “chốt” không thể “quyết liệt” hơn.
Báo cáo trên hiện hình trong phiên họp Ủy Ban Thường Vụ Quốc Hội cho ý kiến về dự thảo luật bầu cử đại biểu Quốc Hội và hội đồng nhân dân vào ngày 25 tháng 2, 2015.
Bất cần biết các lý do mà báo cáo trên nêu ra có tính thực chứng hay không, cho đến nay vẫn chỉ có hai hình thức vận động “đảng cử dân bầu” là thông qua hội nghị cử tri do Mặt Trận Tổ Quốc tổ chức và vận động trên các phương tiện thông tin đại chúng.
Vật trang trí bị rẻ rúng
Một lần nữa trong không biết bao nhiêu lần từ quá nhiều năm qua, Ủy Ban Thường Vụ Quốc Hội lại dính vào tính thủ cựu không làm sao sửa được để “chưa nên cho phép tự vận động ứng cử tại Việt Nam.” Và đó cũng có thể là nguyên cớ để chẳng cần thiết phải thay đổi cơ bản dự án luật bầu cử đại biểu Quốc Hội và đại biểu Hội Đồng Nhân Dân.
Thế nhưng người dân Việt Nam lại biết quá rõ rằng trong quá khứ các kỳ vận động bầu cử, đã chỉ có một số ít ỏi ứng viên độc lập dùng tới “lực lượng vật chất” và “lực lượng truyền thông” để tự ứng cử. Những người này lại thuộc về thành phần doanh nghiệp chứ không phải là các trí thức túng thiếu tiền bạc nhưng luôn thừa thãi lòng tự trọng.
Phần đa còn lại là các ứng viên được “cơ cấu” theo cách không thể nào trượt. Đó là những quan chức mặt trận và chính quyền theo ba cấp phường xã, quận huyện và tỉnh thành. Chính những ứng viên này mới được trang bị đầy đủ bởi ngân sách nhà nước cùng đội hậu bị hùng hậu của báo chí quốc doanh.
Dù Hiến Pháp 1992 và Hiến Pháp 2013 đều quy định: Công dân, không phân biệt dân tộc, nam nữ, thành phần xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo, trình độ văn hóa, nghề nghiệp, thời hạn cư trú, đủ mười tám tuổi trở lên đều có quyền bầu cử và đủ hai mươi mốt tuổi trở lên đều có quyền ứng cử vào Quốc Hội, Hội Đồng Nhân Dân.., nhưng trong suốt gần bảy chục năm qua, quyền tự ứng cử của công dân vẫn chỉ là một vật trang trí bị rẻ rúng. Lúc cần thì mang ra bài trí cho “dân chủ cơ sở,” nhưng thực chất là bóp nghẹt ngay tức khắc những ai muốn tự mình cất lên tiếng nói.
Một minh chứng rất rõ cho tình trạng bóp nghẹt đó là hình thức ứng cử thông qua tổ chức, cơ quan, đơn vị giới thiệu luôn áp đảo so với việc ứng cử của bất kỳ cá nhân nào. Cứ gần mỗi kỳ bầu cử, các cấp từ quận huyện, tỉnh thành đến trung ương đều ra sức “vận động” và cả đe dọa những người tự ứng cử, kể cả đảng viên, để rút tên.
Kết quả ba cuộc bầu cử đại biểu Quốc Hội gần đây đã cho ra những con số quá thấp về tự ứng cử. Chẳng hạn Quốc Hội khóa XI cả nước có 67 người tự ứng cử, kết quả chỉ có 2 người trúng cử. Quốc Hội khóa XII cả nước có 238 người tự ứng cử, chỉ duy nhất 1 người trúng cử; còn đến Khóa XIII thì công tác vận động “thành công” đến mức số người tự ứng cử chỉ còn có 15, trúng cử 4 người.
Xét theo phương châm bất di bất dịch đó, quan chức nhà nước được coi là “ăn đủ.” Còn những người có gan tự ra ứng cử trong quá khứ như các ông Cù Huy Hà Vũ, Lê Quốc Quân… đều rớt sạch. Không những rớt, các ông này sau đó còn đi thẳng vào nhà giam…
Tuy vậy, đó là chuyện dĩ vãng. Còn hiện tình, những thông tin sôi trào từ dư luận người dân cho thấy nếu một cuộc bầu cử tự do được chấp thuận, các ứng cử viên tự do và trên hết là người có tinh thần yêu nước sẽ chiến thắng.
Tuyên bố về quyền ứng cử của công dân
Hẳn quá lo ngại về tinh thần yêu nước và “chủ nghĩa tự do vô chính phủ” như thế nên Quốc Hội Việt Nam vẫn âm thầm làm mọi cách để không cho phép bất kỳ nhân vật nào của Xã hội dân sự bén mảng vào chốn nghị trường.
Nhưng hoàn cảnh hiện tình đã khác xưa quá nhiều. Vào lúc Nhà Nước Việt Nam đã là một thành viên của Hội Đồng Nhân Quyền Liên Hiệp Quốc, tự ứng cử đã trở thành một trong những quyền chính trị cơ bản và thiêng liêng nhất của một con người, cần được tôn trọng triệt để. Cùng với quyền bầu cử, quyền ứng cử phải được thực hiện như một trong những quyền cơ bản nhất của con người mà thể chế cần bảo đảm. Bầu cử chỉ thực sự tự do và công bằng khi mọi công dân thực thi quyền tự ứng cử mà không bị cản trở trong bất kỳ trường hợp nào.
Ngày 28 tháng 10, 2014, một số tổ chức dân sự với vai trò khởi xướng của Hội Nhà Báo Độc Lập, đã ra Tuyên Bố Về Quyền Ứng Cử Của Công Dân.
Tuyên bố này yêu cầu việc đầu tiên phải xóa bỏ là cơ chế “đảng cử, dân bầu” tồn tại từ nhiều năm qua. Thứ hai là phải minh bạch hóa trong công tác đối với người tự ứng cử, không kỳ thị trong cách tuyên truyền bầu cử, không phân biệt trong điều kiện vận động bầu cử của các ứng viên, không có hành vi cản trở đối với những người tự ứng cử nhằm thể hiện tính công bằng, khách quan.
Đặc biệt là yêu cầu Quốc Hội bổ sung điều luật quy định cụ thể điều kiện, tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục trong việc thực hiện quyền tự ứng của công dân trong luật bầu cử Quốc Hội. Ủng hộ người dân tự ứng cử để thể hiện thực chất ý chí nhân dân trong bầu cử.
Con số 0?
Nhiều dư luận trong nhân dân Việt Nam đã và đang cho rằng Quốc Hội không còn là một cơ quan “của dân, do dân và vì dân” nữa. Nói khác đi, Quốc Hội đang là tổ chức của những nhóm lợi ích về kinh tế và nhóm thân hữu về chính sách. Bản Hiến Pháp 2013 đầy bất công về “sở hữu đất đai toàn dân” được thông qua với tỉ lệ cực kỳ áp đảo đã cho thấy các nhóm lợi ích và bảo thủ trong Quốc Hội ghê gớm như thế nào.
Với các nhóm lợi ích kinh tế, họ chiếm một phần trong Quốc Hội với tư cách kiêm nhiệm, còn các nhóm thân hữu chính sách cũng thế. Cho dù đã có nhiều đề nghị phải nâng tỉ lệ đại biểu chuyên trách lên 30% hoặc 50%, nhưng cho tới nay số kiêm nhiệm vẫn còn quá nhiều theo cách “vừa đá bóng vừa thổi còi.”
Song nhiều người dân còn cho rằng không chỉ có thế, các nhóm lợi ích đang hành xử theo lối “vừa ăn cướp vừa la làng” ngay trong nghị trường, xóa lấp những tổn hại và di hại mà họ gây ra đối với dân chúng. Ví dụ điển hình nhất chính là dự án sân bay Long Thành mà các nhóm tài phiệt và chính sách “vẽ” đến hàng chục tỉ đô la, chủ yếu vay mượn từ nguồn ODA, bất kể tương lai đổ nợ lên đầu con cháu như thế nào.
Đã đến lúc người dân nhận ra là Quốc Hội của họ đã “gật” quá nhiều và quá dễ dãi đối với các nhóm lợi ích, khiến cho đất nước rơi vào cảnh tàn mạt về kinh tế và đạo đức xã hội như ngày hôm nay. Ngay cả một số đại biểu Quốc Hội cũng bắt đầu phản ứng với não trạng và cung cách làm việc của bộ phận đầu não trong Quốc Hội.
Quốc Hội không thể đi ngược với xu thế chung. Quốc Hội và Bộ Chính Trị đảng không thể lũng đoạn mãi quyền tự ứng cử của công dân. Muốn làm nhẹ nguy cơ đối với “sự tồn vong của đảng,” họ sẽ phải tự thay đổi, sẽ phải để cho người dân tự ứng cử, để nhân dân tự cứu mình và cứu vãn đất nước mà không thể trông chờ vào một chế độ điều hành quá yếu kém và đầy rẫy tham nhũng.
Nếu không tự thay đổi, Quốc Hội sẽ trở thành con số 0 trong mắt cử tri và trước sau cũng bị giải tán theo quá nhiều kinh nghiệm lịch sử ở các nước trên thế giới.